Tổng quan nghiên cứu

Lễ hội Hoa Lư, xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình, là một di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia được công nhận từ năm 2014. Đây là một trong những lễ hội truyền thống tiêu biểu, gắn liền với lịch sử và văn hóa dân tộc Việt Nam, nhằm tưởng nhớ công lao của vua Đinh Tiên Hoàng và vua Lê Đại Hành – hai vị vua có công lớn trong việc thống nhất đất nước và xây dựng quốc gia Đại Cồ Việt. Lễ hội được tổ chức hàng năm từ ngày 8 đến 11 tháng 3 âm lịch tại khu di tích đền thờ hai vua, thu hút đông đảo người dân địa phương và du khách trong nước, quốc tế tham dự.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát, phân tích thực trạng công tác quản lý lễ hội Hoa Lư từ năm 2014 đến nay, đánh giá ưu điểm, hạn chế và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý lễ hội. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác quản lý nhà nước và tự quản cộng đồng tại xã Trường Yên, trong bối cảnh lễ hội ngày càng phát triển về quy mô và tầm ảnh hưởng, đồng thời góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương thông qua du lịch văn hóa tâm linh.

Lễ hội Hoa Lư không chỉ có giá trị lịch sử, văn hóa mà còn mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc, góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, tăng cường sự gắn kết cộng đồng và quảng bá di sản văn hóa đến đông đảo công chúng. Việc quản lý lễ hội hiệu quả sẽ đảm bảo tổ chức lễ hội trang nghiêm, an toàn, tiết kiệm, đồng thời hạn chế các hiện tượng tiêu cực như mê tín dị đoan, thương mại hóa, góp phần phát triển bền vững lễ hội truyền thống.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý văn hóa, quản lý di sản văn hóa phi vật thể và quản lý lễ hội truyền thống. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý văn hóa: Nhấn mạnh vai trò của nhà nước và cộng đồng trong việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời điều phối các hoạt động văn hóa nhằm đạt hiệu quả xã hội và kinh tế. Quản lý văn hóa là quá trình tổ chức, điều hành các nguồn lực để duy trì và phát triển các giá trị văn hóa trong xã hội.

  2. Lý thuyết quản lý lễ hội truyền thống: Xem lễ hội là một hệ thống tổng thể gồm phần lễ (nghi lễ, nghi thức) và phần hội (các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, trò chơi dân gian). Quản lý lễ hội bao gồm quản lý nhà nước và tự quản cộng đồng, nhằm bảo đảm tính thiêng liêng, truyền thống, đồng thời đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa của cộng đồng và du khách.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: di sản văn hóa phi vật thể, lễ hội truyền thống, quản lý nhà nước về lễ hội, tự quản cộng đồng, nghi lễ, phần hội, và các yếu tố cấu thành lễ hội (nhân vật phụng thờ, thành tố hiện hữu, thành tố tàng ẩn).

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp phân tích định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ các văn bản pháp luật, tài liệu lịch sử, hồ sơ di sản văn hóa, báo cáo của ngành, phỏng vấn sâu với các cán bộ quản lý, người dân địa phương, du khách và các thành viên Ban tổ chức lễ hội. Ngoài ra, tác giả tham dự trực tiếp lễ hội để quan sát thực tế các hoạt động quản lý và tổ chức.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích tổng hợp, so sánh, hệ thống hóa các tư liệu, đánh giá thực trạng quản lý lễ hội trên hai phương diện chính: quản lý nhà nước và tự quản cộng đồng. Phân tích các số liệu thống kê về số lượng khách tham dự, kinh phí tổ chức, các hoạt động quản lý an ninh, vệ sinh môi trường, tài chính lễ hội.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Phỏng vấn sâu khoảng 30 người gồm cán bộ quản lý, đại diện cộng đồng, du khách và các thành viên Ban tổ chức. Mẫu được chọn theo phương pháp phi xác suất, tập trung vào những người có vai trò và kinh nghiệm liên quan trực tiếp đến lễ hội.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2014 (khi lễ hội được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia) đến năm 2018, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp với bối cảnh hiện tại.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu tổ chức quản lý lễ hội rõ ràng, phối hợp chặt chẽ
    Ban Tổ chức lễ hội gồm 27 thành viên đại diện các cấp chính quyền từ tỉnh đến xã, phối hợp với các ngành văn hóa, thể thao, du lịch, công an, y tế, môi trường. Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Ninh Bình là cơ quan thường trực, chủ trì xây dựng kịch bản, tổ chức các hoạt động lễ hội. Việc phân công nhiệm vụ cụ thể giúp đảm bảo tổ chức lễ hội trang nghiêm, an toàn.

  2. Số lượng khách tham dự tăng nhanh, tạo áp lực quản lý
    Lễ hội thu hút hàng chục nghìn người tham gia mỗi năm, trong đó có khoảng 30% là du khách từ các tỉnh, thành phố khác và quốc tế. Sự gia tăng này đòi hỏi công tác quản lý an ninh, vệ sinh môi trường, giao thông được tăng cường.

  3. Quản lý tài chính minh bạch, kết hợp ngân sách nhà nước và xã hội hóa
    Kinh phí tổ chức lễ hội được cấp từ ngân sách nhà nước, đồng thời huy động nguồn xã hội hóa từ tiền công đức, dịch vụ du lịch. Việc quản lý nguồn thu chi được thực hiện công khai, tránh thất thoát, lãng phí.

  4. Công tác tuyên truyền và kiểm tra được chú trọng
    Ban tổ chức phối hợp với các cơ quan chức năng tăng cường tuyên truyền về nếp sống văn minh, bài trừ mê tín dị đoan, cờ bạc, đốt vàng mã quá mức. Đoàn kiểm tra liên ngành không phát hiện vi phạm nghiêm trọng trong các kỳ lễ hội gần đây, ý thức người dân và du khách được cải thiện rõ rệt.

Thảo luận kết quả

Việc tổ chức và quản lý lễ hội Hoa Lư đã có nhiều chuyển biến tích cực, thể hiện qua sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp chính quyền và cộng đồng. Sự gia tăng số lượng khách tham dự tạo ra thách thức lớn về an ninh trật tự, vệ sinh môi trường và quản lý dịch vụ, đòi hỏi các biện pháp quản lý phải linh hoạt, hiệu quả hơn.

So với các nghiên cứu về quản lý lễ hội truyền thống khác, lễ hội Hoa Lư đã áp dụng mô hình quản lý kết hợp giữa nhà nước và tự quản cộng đồng, phát huy vai trò của Ban tổ chức và các lực lượng chức năng. Việc xây dựng kịch bản lễ hội chi tiết và tổ chức các hoạt động văn hóa nghệ thuật phong phú góp phần giữ gìn giá trị truyền thống, đồng thời thu hút du khách, phát triển kinh tế địa phương.

Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số hạn chế như hiện tượng thương mại hóa, tràn lan đốt vàng mã, và một số hoạt động hội chưa được kiểm soát chặt chẽ. Các biểu đồ thống kê số lượng khách tham dự, kinh phí tổ chức và các vi phạm được ghi nhận qua các năm sẽ minh họa rõ nét hơn về xu hướng và hiệu quả quản lý lễ hội.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý lễ hội
    Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về quản lý lễ hội truyền thống, kỹ năng xử lý tình huống, an ninh trật tự, vệ sinh môi trường cho cán bộ các cấp và Ban tổ chức. Mục tiêu nâng cao năng lực quản lý trong vòng 1-2 năm, do Sở Văn hóa và Thể thao chủ trì phối hợp với các trường đại học.

  2. Xây dựng hệ thống giám sát và phản hồi trực tuyến
    Thiết lập hệ thống giám sát an ninh, vệ sinh môi trường và dịch vụ lễ hội qua camera, ứng dụng di động để người dân và du khách phản ánh kịp thời các vấn đề phát sinh. Thực hiện trong 1 năm, do UBND huyện Hoa Lư phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông.

  3. Đẩy mạnh tuyên truyền nếp sống văn minh, bài trừ mê tín dị đoan
    Tăng cường các chiến dịch truyền thông đa phương tiện, phối hợp với các tổ chức xã hội để nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị lễ hội và các quy định pháp luật liên quan. Thực hiện liên tục hàng năm, do Ban Tổ chức lễ hội và các đoàn thể địa phương đảm nhiệm.

  4. Phát triển các hoạt động phần hội phù hợp, giữ gìn bản sắc truyền thống
    Nghiên cứu bổ sung các trò chơi, trò diễn dân gian mới, đồng thời kiểm soát chặt chẽ các hoạt động thương mại, tránh hiện tượng thương mại hóa quá mức. Thực hiện trong 2 năm, do Ban Tổ chức lễ hội phối hợp với các chuyên gia văn hóa.

  5. Tăng cường quản lý tài chính và minh bạch nguồn thu chi
    Xây dựng quy trình quản lý tài chính rõ ràng, công khai báo cáo thu chi hàng năm, đồng thời kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc sử dụng nguồn kinh phí. Thực hiện thường xuyên, do Sở Tài chính và Ban Tổ chức lễ hội phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa và du lịch địa phương
    Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý lễ hội truyền thống, giúp cán bộ nâng cao hiệu quả công tác tổ chức, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý văn hóa, lịch sử, du lịch
    Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý lễ hội truyền thống, đặc biệt là lễ hội gắn với di sản văn hóa phi vật thể.

  3. Các tổ chức, ban ngành liên quan đến tổ chức lễ hội
    Giúp các đơn vị hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong phối hợp tổ chức lễ hội, từ đó nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác quản lý, đảm bảo lễ hội diễn ra trang nghiêm, an toàn.

  4. Cộng đồng cư dân địa phương và các tổ chức xã hội
    Nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa, lịch sử của lễ hội Hoa Lư, khuyến khích sự tham gia tích cực trong công tác tự quản, bảo vệ và phát huy di sản văn hóa truyền thống.

Câu hỏi thường gặp

1. Lễ hội Hoa Lư được tổ chức vào thời gian nào?
Lễ hội diễn ra hàng năm từ ngày 8 đến 11 tháng 3 âm lịch, trong đó ngày 9 là khai hội, ngày 10 là chính hội và ngày 11 là lễ tạ. Đây là thời điểm tưởng nhớ vua Đinh Tiên Hoàng và vua Lê Đại Hành.

2. Ai là chủ thể chính trong công tác quản lý lễ hội Hoa Lư?
Chủ thể chính là Ban Tổ chức lễ hội do UBND tỉnh Ninh Bình thành lập, phối hợp với các sở, ngành, chính quyền địa phương và cộng đồng cư dân xã Trường Yên.

3. Những hoạt động chính trong lễ hội Hoa Lư gồm những gì?
Lễ hội gồm phần lễ với các nghi lễ truyền thống như lễ mở cửa đền, lễ rước nước, lễ tế ca cửu khúc, lễ tế nữ quan; phần hội gồm các trò chơi dân gian như cờ lau tập trận, kéo chữ Thái Bình, múa rồng, thi đấu vật dân tộc, thổi cơm thi, thi mâm ngũ quả tiến vua.

4. Những thách thức lớn nhất trong quản lý lễ hội hiện nay là gì?
Bao gồm việc kiểm soát số lượng khách tham dự ngày càng đông, ngăn chặn hiện tượng mê tín dị đoan, thương mại hóa lễ hội, đảm bảo an ninh trật tự, vệ sinh môi trường và minh bạch tài chính.

5. Luận văn đề xuất giải pháp gì để nâng cao hiệu quả quản lý lễ hội?
Tăng cường đào tạo cán bộ, xây dựng hệ thống giám sát hiện đại, đẩy mạnh tuyên truyền văn minh lễ hội, phát triển phần hội phù hợp, quản lý tài chính minh bạch và tăng cường phối hợp giữa các chủ thể quản lý.

Kết luận

  • Lễ hội Hoa Lư là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, mang giá trị lịch sử, văn hóa, giáo dục và kinh tế quan trọng cho tỉnh Ninh Bình và cả nước.
  • Công tác quản lý lễ hội đã có nhiều tiến bộ với sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước và cộng đồng, đảm bảo tổ chức lễ hội trang nghiêm, an toàn, tiết kiệm.
  • Thách thức lớn nhất là kiểm soát sự gia tăng khách tham dự, ngăn chặn các hiện tượng tiêu cực và phát huy vai trò tự quản cộng đồng.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao năng lực quản lý, tăng cường giám sát, tuyên truyền và phát triển các hoạt động lễ hội phù hợp.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đào tạo cán bộ, hoàn thiện hệ thống quản lý, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả các giải pháp đã áp dụng.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan quản lý và cộng đồng địa phương cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội Hoa Lư, góp phần phát triển bền vững văn hóa và du lịch địa phương.