Tổng quan nghiên cứu

Công tác đăng ký và quản lý hộ tịch là một hoạt động quan trọng của quản lý nhà nước, có vai trò thiết yếu trong việc xác định tình trạng nhân thân của công dân từ khi sinh ra đến khi chết. Tại Việt Nam, đặc biệt là tỉnh Hà Nam, công tác này đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong giai đoạn 2016-2022 với tỷ lệ đăng ký khai sinh đúng hạn trung bình trên 90%, góp phần quan trọng vào việc xây dựng cơ sở dữ liệu dân cư và hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như việc đăng ký khai sinh, khai tử quá hạn chiếm khoảng 7,6% tổng số trẻ em, sự phối hợp giữa các cơ quan còn thiếu nhịp nhàng, và ý thức pháp luật của một bộ phận người dân chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về vận dụng các nguyên tắc quản trị tốt trong lĩnh vực hộ tịch tại tỉnh Hà Nam, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các cơ quan có thẩm quyền đăng ký và quản lý hộ tịch trên địa bàn tỉnh Hà Nam trong giai đoạn từ 01/01/2016 đến 31/12/2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện lý thuyết quản trị tốt trong lĩnh vực hộ tịch, đồng thời hỗ trợ cải cách hành chính, nâng cao chất lượng dịch vụ công và bảo đảm quyền con người trong quản lý dân cư.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản trị tốt (good governance) được quốc tế công nhận, bao gồm các nguyên tắc cơ bản như: sự tham gia, pháp quyền, minh bạch, trách nhiệm giải trình, kịp thời và hiệu quả, đồng thuận xã hội, bình đẳng và không loại trừ chủ thể nào. Các định nghĩa của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), Hội đồng Châu Âu (EC), Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), Ngân hàng Thế giới (WB) và Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) đều nhấn mạnh các yếu tố này như nền tảng của quản trị tốt.

Trong lĩnh vực hộ tịch, quản trị tốt được hiểu là việc áp dụng các nguyên tắc trên nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, đồng thời thúc đẩy sự phát triển bền vững của xã hội. Khái niệm hộ tịch được xác định là các sự kiện nhân thân của cá nhân được đăng ký và quản lý bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo quy định pháp luật.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp luận dựa trên học thuyết Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, kết hợp với các quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước, cùng các quy định pháp luật về hộ tịch. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể gồm:

  • Phân tích: Làm rõ các vấn đề lý luận về quản trị tốt và hộ tịch.
  • Lịch sử, liệt kê, so sánh pháp luật: Nghiên cứu quá trình hình thành, phát triển pháp luật về hộ tịch và điều kiện kinh tế - xã hội tỉnh Hà Nam.
  • Thu thập thông tin trực tiếp: Quan sát, đánh giá thực tiễn công tác hộ tịch tại địa phương.
  • Thu thập thông tin gián tiếp: Tổng hợp số liệu từ báo cáo của Bộ Tư pháp, UBND tỉnh Hà Nam, Sở Tư pháp tỉnh Hà Nam và các tài liệu tham khảo.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các cơ quan có thẩm quyền đăng ký và quản lý hộ tịch trên địa bàn tỉnh Hà Nam trong giai đoạn 2016-2022, với số liệu cụ thể như tỷ lệ đăng ký khai sinh đúng hạn trên 90%, số trẻ em đăng ký khai sinh quá hạn chiếm 7,6%, và số lượng hồ sơ đăng ký hộ tịch trực tuyến tăng dần qua các năm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Sự tham gia của người dân được tăng cường nhưng còn hạn chế: Tỉnh Hà Nam đã tổ chức 15 đợt tuyên truyền pháp luật hộ tịch tại 72 xã, phường, thị trấn với hơn 47.000 lượt người tham dự. Tỷ lệ hồ sơ thủ tục hành chính (TTHC) giải quyết trực tuyến ngày càng tăng, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân theo dõi, giám sát quá trình đăng ký hộ tịch. Tuy nhiên, việc lấy ý kiến đóng góp của người dân vào dự thảo văn bản quy phạm pháp luật còn mang tính hình thức, số lượng ý kiến góp ý rất thấp.

  2. Pháp quyền được đảm bảo qua hệ thống văn bản pháp luật đầy đủ và ổn định: Luật Hộ tịch 2014 cùng các nghị định, thông tư hướng dẫn đã tạo khung pháp lý vững chắc cho công tác đăng ký và quản lý hộ tịch. Tỉnh Hà Nam đã ban hành kịp thời các kế hoạch triển khai thi hành luật, đảm bảo tính thống nhất và hiệu quả trong quản lý.

  3. Hiệu quả quản lý hộ tịch được nâng cao nhờ ứng dụng công nghệ thông tin: Tỷ lệ đăng ký khai sinh đúng hạn trung bình trên 90%, số lượng hồ sơ đăng ký lại khai sinh tăng cao do yêu cầu cấp căn cước công dân. Việc triển khai Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử và đăng ký hộ tịch trực tuyến đã góp phần giảm thời gian giải quyết thủ tục, nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

  4. Một số tồn tại và thách thức trong thực tiễn: Tỷ lệ trẻ em đăng ký khai sinh quá hạn chiếm khoảng 7,6%, nhiều trường hợp khai tử không được đăng ký kịp thời. Ý thức pháp luật của người dân còn hạn chế, một số công chức còn thiếu năng lực, thái độ phục vụ chưa tốt, dẫn đến tình trạng người dân ngại phản ánh, kiến nghị. Việc phối hợp giữa các cơ quan trong xử lý hồ sơ còn chưa nhịp nhàng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại trên xuất phát từ nhiều yếu tố, bao gồm nhận thức pháp luật của người dân chưa cao, hạn chế về trình độ công nghệ thông tin, và một số bất cập trong tổ chức bộ máy quản lý hộ tịch. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác như Hà Nội hay An Giang, tỉnh Hà Nam có đặc điểm dân cư và kinh tế xã hội tương đồng, do đó những khó khăn cũng có nhiều điểm chung.

Việc ứng dụng các nguyên tắc quản trị tốt như minh bạch, trách nhiệm giải trình và sự tham gia của người dân đã góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, tuy nhiên cần tiếp tục cải thiện để đạt được sự đồng thuận xã hội và bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ công. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ đăng ký khai sinh đúng hạn, biểu đồ số lượng hồ sơ trực tuyến qua các năm, và bảng thống kê các văn bản pháp luật triển khai tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức pháp luật cho người dân: Triển khai các chương trình phổ biến pháp luật hộ tịch đa dạng về hình thức, tận dụng mạng xã hội và truyền thông đại chúng để nâng cao sự tham gia của người dân. Mục tiêu đạt tỷ lệ người dân hiểu biết về quyền và nghĩa vụ đăng ký hộ tịch trên 80% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Tư pháp phối hợp UBND các cấp.

  2. Nâng cao năng lực và đạo đức công chức làm công tác hộ tịch: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng giao tiếp và ứng dụng công nghệ thông tin cho đội ngũ công chức. Đảm bảo 100% công chức hộ tịch được đào tạo định kỳ hàng năm. Chủ thể thực hiện: Sở Nội vụ, Sở Tư pháp.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hộ tịch: Hoàn thiện và mở rộng hệ thống Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử, tăng cường kết nối liên thông với các cơ sở dữ liệu quốc gia khác, nâng cao tỷ lệ giải quyết hồ sơ trực tuyến lên trên 90% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Tư pháp, Sở Thông tin và Truyền thông.

  4. Tăng cường trách nhiệm giải trình và minh bạch trong hoạt động quản lý hộ tịch: Thiết lập cơ chế giám sát, phản hồi ý kiến người dân qua cổng dịch vụ công, công khai quy trình, thủ tục và kết quả giải quyết hồ sơ. Mục tiêu giảm thiểu khiếu nại, phản ánh không đúng quy định xuống dưới 5% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND các cấp, Sở Tư pháp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức làm công tác hộ tịch: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về các nguyên tắc quản trị tốt, cải thiện kỹ năng nghiệp vụ và ứng dụng công nghệ trong công tác đăng ký, quản lý hộ tịch.

  2. Nhà quản lý nhà nước và hoạch định chính sách: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách, kế hoạch cải cách hành chính, nâng cao hiệu quả quản lý dân cư và phát triển kinh tế - xã hội.

  3. Sinh viên, học viên ngành Luật và Quản trị nhà nước: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc học tập, nghiên cứu chuyên sâu về quản trị công và pháp luật hộ tịch.

  4. Các tổ chức xã hội và người dân quan tâm đến quyền công dân: Hiểu rõ hơn về quyền và nghĩa vụ trong đăng ký hộ tịch, đồng thời biết cách tham gia giám sát, phản ánh các vấn đề liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản trị tốt trong lĩnh vực hộ tịch là gì?
    Quản trị tốt trong lĩnh vực hộ tịch là việc áp dụng các nguyên tắc như minh bạch, trách nhiệm giải trình, sự tham gia của người dân, pháp quyền và hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng quản lý nhà nước về hộ tịch, bảo đảm quyền lợi công dân và phát triển bền vững xã hội.

  2. Tại sao việc đăng ký hộ tịch đúng hạn lại quan trọng?
    Đăng ký hộ tịch đúng hạn giúp bảo vệ quyền nhân thân của cá nhân, tạo cơ sở pháp lý cho các quan hệ xã hội, đồng thời hỗ trợ quản lý dân cư và hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội hiệu quả.

  3. Nguyên nhân chính khiến người dân ít tham gia góp ý vào dự thảo văn bản pháp luật về hộ tịch?
    Nguyên nhân bao gồm tâm lý ỷ lại vào Nhà nước, thiếu quan tâm đến chính sách nếu không ảnh hưởng trực tiếp, hạn chế về trình độ sử dụng công nghệ thông tin và thiếu thông tin tiếp cận đầy đủ.

  4. Công nghệ thông tin đã được ứng dụng như thế nào trong quản lý hộ tịch tại Hà Nam?
    Tỉnh Hà Nam đã triển khai Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử và đăng ký hộ tịch trực tuyến, giúp tăng tỷ lệ giải quyết hồ sơ qua mạng, giảm thời gian xử lý và nâng cao tính minh bạch, thuận tiện cho người dân.

  5. Làm thế nào để nâng cao trách nhiệm giải trình trong công tác hộ tịch?
    Thiết lập cơ chế giám sát, công khai quy trình, tiếp nhận và xử lý phản ánh, kiến nghị của người dân qua cổng dịch vụ công, đồng thời tổ chức đào tạo nâng cao nhận thức và đạo đức công chức làm công tác hộ tịch.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ các nguyên tắc quản trị tốt và vai trò của chúng trong lĩnh vực hộ tịch, đồng thời phân tích thực tiễn vận dụng tại tỉnh Hà Nam giai đoạn 2016-2022.
  • Kết quả nghiên cứu cho thấy sự tham gia của người dân, pháp quyền, minh bạch và trách nhiệm giải trình đã được tăng cường nhưng vẫn còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hộ tịch đã góp phần nâng cao hiệu quả, giảm thủ tục hành chính và tạo thuận lợi cho người dân.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao nhận thức pháp luật, năng lực công chức, ứng dụng CNTT và tăng cường minh bạch, trách nhiệm giải trình.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và áp dụng các nguyên tắc quản trị tốt trong các lĩnh vực quản lý nhà nước khác để góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện đại, hiệu quả.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý nhà nước và cán bộ công chức cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát, đánh giá để đảm bảo quản trị tốt trong lĩnh vực hộ tịch ngày càng phát triển bền vững.