Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển nhanh chóng của kinh tế - xã hội, ngành giáo dục Việt Nam đang đứng trước yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực. Theo báo cáo của ngành, giáo dục trung học cơ sở (THCS) giữ vai trò then chốt trong việc hình thành kiến thức và kỹ năng cơ bản cho học sinh (HS), đặc biệt là môn Toán – môn học nền tảng cho nhiều lĩnh vực khoa học và kỹ thuật. Tuy nhiên, thực trạng dạy học môn Toán tại các trường THCS huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định còn nhiều hạn chế, chủ yếu tập trung truyền tải kiến thức hàn lâm, ít chú trọng phát triển năng lực giải quyết vấn đề và vận dụng sáng tạo của HS.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh (PTNLHS) tại các trường THCS huyện Tuy Phước trong hai năm học 2018-2019 và 2019-2020. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán theo hướng đổi mới. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 12 cán bộ quản lý (CBQL), 24 giáo viên (GV) môn Toán và 165 HS tại 5 trường THCS trên địa bàn huyện.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý dạy học môn Toán theo định hướng PTNLHS, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục hiện đại và mô hình phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Toán. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý hoạt động dạy học: Quản lý được hiểu là quá trình tác động có tổ chức, có mục đích của chủ thể quản lý (hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn) đến khách thể quản lý (giáo viên, học sinh) nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý hoạt động dạy học bao gồm quản lý mục tiêu, nội dung chương trình, phương pháp, hình thức tổ chức và kiểm tra đánh giá kết quả học tập.

  2. Lý thuyết phát triển năng lực học sinh (PTNLHS): Năng lực được định nghĩa là khả năng vận dụng tổng hợp kiến thức, kỹ năng, thái độ và các thuộc tính cá nhân để giải quyết các vấn đề thực tiễn. Dạy học theo định hướng PTNLHS tập trung phát triển năng lực tư duy toán học, giải quyết vấn đề, mô hình hóa, giao tiếp toán học, sử dụng công cụ toán học và tự học.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý giáo dục, hoạt động dạy học, năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá theo năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 12 CBQL, 24 GV môn Toán và 165 HS tại 5 trường THCS huyện Tuy Phước qua phiếu khảo sát, phỏng vấn và tài liệu quản lý nhà trường.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để đánh giá thực trạng, phân tích so sánh tỷ lệ phần trăm các yếu tố ảnh hưởng, đồng thời áp dụng phương pháp so sánh để đối chiếu với các nghiên cứu tương tự.

  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện trong hai năm học 2018-2019 và 2019-2020, bao gồm khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất và khảo nghiệm các biện pháp quản lý.

Phương pháp nghiên cứu bổ trợ gồm tổng kết kinh nghiệm thực tiễn, xin ý kiến chuyên gia và xử lý số liệu thống kê nhằm đảm bảo tính khách quan và khoa học của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về dạy học theo định hướng PTNLHS còn hạn chế: Khoảng 65% CBQL và 58% GV hiểu đúng và đầy đủ về mục tiêu, nội dung dạy học môn Toán theo định hướng PTNLHS. Tỷ lệ này cho thấy cần nâng cao nhận thức để thực hiện hiệu quả đổi mới.

  2. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học chưa đa dạng: Chỉ khoảng 40% GV thường xuyên áp dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề và thảo luận nhóm, trong khi 60% vẫn chủ yếu sử dụng phương pháp giảng giải truyền thống. Hình thức dạy học theo nhóm ngoài lớp chỉ được áp dụng ở mức 30%.

  3. Kiểm tra đánh giá chưa tập trung phát triển năng lực: Khoảng 55% GV sử dụng hình thức kiểm tra trắc nghiệm kết hợp tự luận, nhưng chỉ 35% đề kiểm tra chú trọng đánh giá năng lực vận dụng và sáng tạo của HS. Việc đánh giá chủ yếu tập trung vào kiến thức và kỹ năng cơ bản.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học: Trình độ chuyên môn của GV và năng lực quản lý của HT được đánh giá là hai yếu tố chủ quan quan trọng nhất, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng lần lượt 70% và 68%. Về yếu tố khách quan, cơ sở vật chất và thiết bị dạy học hiện đại chiếm 75%, trong khi sự quan tâm của gia đình và xã hội chiếm 60%.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy việc quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNLHS tại các trường THCS huyện Tuy Phước còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá. Nguyên nhân chủ yếu do nhận thức của CBQL và GV chưa đồng đều, năng lực chuyên môn và kỹ năng quản lý còn hạn chế, cùng với điều kiện cơ sở vật chất chưa đồng bộ.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này tương đồng với nhiều địa phương khác, nơi mà việc chuyển đổi từ dạy học truyền thống sang phát triển năng lực học sinh vẫn còn nhiều thách thức. Việc áp dụng các phương pháp tích cực như dạy học giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm và sử dụng công nghệ thông tin còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học và biểu đồ tròn về mức độ nhận thức của CBQL, GV. Bảng so sánh các yếu tố ảnh hưởng cũng giúp minh họa rõ nét các nhân tố chủ quan và khách quan tác động đến quản lý dạy học.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán theo định hướng PTNLHS, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực chuyên môn cho CBQL và GV: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý dạy học theo định hướng PTNLHS, tập trung vào đổi mới phương pháp, kiểm tra đánh giá năng lực. Mục tiêu đạt 90% CBQL và GV có nhận thức đúng và kỹ năng thực hành trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT Bình Định phối hợp Phòng GD&ĐT Tuy Phước.

  2. Xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học môn Toán theo định hướng PTNLHS: Các trường cần xây dựng kế hoạch chi tiết, phân phối chương trình phù hợp với năng lực HS, tăng cường sử dụng phương pháp tích cực và hình thức tổ chức đa dạng. Thời gian triển khai trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn các trường THCS.

  3. Đổi mới quản lý hoạt động học tập của HS: Tăng cường quản lý hoạt động học tập trên lớp và tự học tại nhà, xây dựng hệ thống đánh giá thường xuyên, khuyến khích HS tham gia đánh giá lẫn nhau và tự đánh giá. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ HS đạt năng lực theo chuẩn lên 75% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: GV bộ môn và GV chủ nhiệm.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin và thiết bị dạy học hiện đại: Đầu tư trang thiết bị, phần mềm hỗ trợ dạy học và quản lý, tổ chức các lớp tập huấn sử dụng CNTT cho GV. Thời gian thực hiện trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường phối hợp với Phòng GD&ĐT.

  5. Tăng cường phối hợp với gia đình và xã hội: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong việc hỗ trợ HS học tập, tổ chức các hoạt động ngoại khóa, thi đua học tập. Chủ thể thực hiện: Ban đại diện cha mẹ HS và nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học theo định hướng PTNLHS, xây dựng kế hoạch và kiểm soát chất lượng dạy học hiệu quả.

  2. Giáo viên môn Toán THCS: Cung cấp kiến thức về phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá năng lực, hỗ trợ đổi mới phương pháp giảng dạy và tổ chức lớp học.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực, đồng thời cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Phòng GD&ĐT và Sở GD&ĐT: Hỗ trợ xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng, và các biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông trên địa bàn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng PTNLHS là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo hoạt động dạy học phát triển toàn diện năng lực của học sinh, không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn rèn luyện kỹ năng và thái độ phù hợp.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực?
    Phương pháp truyền thống thường tập trung vào ghi nhớ và giải bài tập, chưa phát huy được khả năng tư duy sáng tạo và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Đổi mới giúp HS phát triển năng lực giải quyết vấn đề, tư duy logic và kỹ năng hợp tác.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý hoạt động dạy học môn Toán?
    Yếu tố chủ quan như trình độ chuyên môn và nhận thức của giáo viên, năng lực quản lý của hiệu trưởng; yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và sự quan tâm của gia đình, xã hội đều có ảnh hưởng quan trọng.

  4. Làm thế nào để kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh?
    Cần sử dụng các hình thức kiểm tra đa dạng như tự luận, trắc nghiệm, kiểm tra thực hành, đánh giá qua sản phẩm học tập và tự đánh giá của HS, tập trung vào khả năng vận dụng kiến thức và giải quyết vấn đề thực tế.

  5. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán?
    Bao gồm nâng cao nhận thức và năng lực chuyên môn cho CBQL và GV, xây dựng kế hoạch dạy học phù hợp, đổi mới quản lý hoạt động học tập của HS, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường phối hợp với gia đình, xã hội.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh là nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục THCS tại huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định.
  • Thực trạng quản lý còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, do ảnh hưởng của nhận thức, năng lực chuyên môn và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai bồi dưỡng chuyên môn, đổi mới kế hoạch dạy học, ứng dụng công nghệ và tăng cường phối hợp với gia đình, xã hội trong năm học tới.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường và giáo viên cùng chung tay thực hiện các giải pháp để nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương.