Tổng quan nghiên cứu

Du lịch cộng đồng (DLCĐ) đã trở thành xu hướng phát triển quan trọng trong ngành du lịch Việt Nam từ đầu thế kỷ XXI, đặc biệt phù hợp với các vùng nông nghiệp và có điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn. Tại tỉnh Hà Giang, xã Du Già, huyện Yên Minh sở hữu nguồn tài nguyên du lịch phong phú, đa dạng về văn hóa và thiên nhiên, được xem là điểm đến tiềm năng cho phát triển DLCĐ. Tuy nhiên, thực trạng phát triển tại đây còn nhiều hạn chế như thiếu điểm du lịch chuyên nghiệp, quản lý yếu kém và chưa có chiến lược phát triển cụ thể. Nghiên cứu này nhằm đánh giá thực trạng phát triển DLCĐ tại xã Du Già từ năm 2017 đến nay, xác định nguồn lực, vai trò các bên liên quan, tác động của du lịch cộng đồng đến cộng đồng địa phương và đề xuất các giải pháp phát triển bền vững.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu bao gồm: tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan để xây dựng cơ sở lý luận; khảo sát thực trạng nguồn lực và sự tham gia của cộng đồng địa phương; đánh giá tác động kinh tế, xã hội, môi trường; đề xuất giải pháp phát triển DLCĐ tại xã Du Già. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao sinh kế cho người dân, bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống và phát triển kinh tế địa phương bền vững. Kết quả nghiên cứu cũng góp phần bổ sung khoảng trống về nghiên cứu phát triển DLCĐ tại địa bàn còn mới mẻ này, đồng thời làm cơ sở cho các chính sách phát triển du lịch của tỉnh Hà Giang.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển du lịch cộng đồng quốc tế và trong nước. Trước hết, lý thuyết vốn xã hội nhấn mạnh vai trò của cộng đồng địa phương trong việc tham gia, quản lý và hưởng lợi từ hoạt động du lịch, tạo sự công bằng và bền vững (Brohman, Claiborne). Mô hình đánh giá mức độ tham gia của cộng đồng gồm các yếu tố: thái độ với phát triển du lịch, năng lực phục vụ, khả năng ra quyết định, sự công bằng và minh bạch, vốn xã hội (Zhang). Lý thuyết phát triển bền vững trong du lịch cộng đồng nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo tồn văn hóa và môi trường (Nicole Hausler, ASEAN Community Based Tourism Standard).

Các khái niệm chính bao gồm: du lịch cộng đồng là hoạt động do cộng đồng sở hữu, quản lý và hưởng lợi; phát triển du lịch cộng đồng là quá trình kinh tế - xã hội dựa trên sự tham gia chủ động của cộng đồng; nguyên tắc phát triển bao gồm quyền làm chủ của cộng đồng, bảo tồn tài nguyên, chia sẻ lợi ích công bằng, và phát triển bền vững. Ngoài ra, nghiên cứu còn tham khảo các mô hình phát triển DLCĐ thành công ở Malaysia, Thái Lan và Việt Nam để rút ra bài học kinh nghiệm phù hợp với điều kiện xã Du Già.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp định lượng. Nguồn dữ liệu bao gồm: tài liệu thứ cấp (công trình nghiên cứu, báo cáo, văn bản quản lý từ năm 2017 đến nay) và dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát thực địa tại xã Du Già. Cỡ mẫu khảo sát khách du lịch là 400 phiếu, thu về 387 phiếu hợp lệ, đảm bảo độ tin cậy 95% theo công thức Cochran. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích tại các điểm du lịch cộng đồng, nhằm phản ánh đa dạng đối tượng khách.

Phân tích dữ liệu định tính được thực hiện qua phỏng vấn sâu bán cấu trúc với các bên liên quan: người dân địa phương, doanh nghiệp du lịch, chính quyền địa phương. Dữ liệu được mã hóa theo chủ đề dựa trên khung phân tích đã xây dựng. Dữ liệu định lượng từ bảng hỏi được xử lý bằng thống kê mô tả, biểu đồ và sơ đồ hóa trên phần mềm Excel để minh họa các kết quả khảo sát. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 6/2021 đến tháng 6/2022, gồm giai đoạn khảo sát thí điểm, điều tra chính thức và bổ sung.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn lực phát triển du lịch cộng đồng tại xã Du Già: Xã sở hữu tài nguyên thiên nhiên đa dạng, bao gồm cảnh quan núi rừng, hệ sinh thái phong phú và giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của các dân tộc thiểu số. Khoảng 80% người dân địa phương có nhận thức tích cực về du lịch cộng đồng và sẵn sàng tham gia các hoạt động du lịch. Tuy nhiên, cơ sở hạ tầng giao thông và dịch vụ còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận điểm đến.

  2. Thực trạng phát triển du lịch cộng đồng: Từ năm 2017 đến nay, hoạt động DLCĐ tại xã Du Già đã thu hút khoảng 5.000 lượt khách mỗi năm, trong đó 60% là khách nội địa và 40% khách quốc tế. Các sản phẩm du lịch chủ yếu là homestay, trải nghiệm văn hóa dân tộc, và du lịch sinh thái. Tuy nhiên, chỉ khoảng 30% hộ dân tham gia trực tiếp vào hoạt động du lịch, phần lớn còn lại chưa được hưởng lợi đầy đủ. Công suất sử dụng cơ sở lưu trú trung bình đạt 45% trong mùa cao điểm.

  3. Tác động của du lịch cộng đồng: Du lịch đã tạo thêm khoảng 150 việc làm cho người dân địa phương, tăng thu nhập bình quân hộ gia đình lên 25% so với trước khi phát triển du lịch. Môi trường và văn hóa địa phương được bảo tồn tương đối tốt nhờ ý thức cộng đồng nâng cao. Tuy nhiên, vẫn tồn tại các tác động tiêu cực như áp lực lên môi trường tự nhiên, tăng giá cả sinh hoạt và một số hiện tượng mất cân bằng xã hội.

  4. Cơ chế chia sẻ lợi ích và sự tham gia của các bên liên quan: Chính quyền địa phương đóng vai trò hỗ trợ chính sách và quản lý, doanh nghiệp du lịch tham gia đầu tư cơ sở vật chất, khách du lịch là nguồn thu chính. Tuy nhiên, cơ chế chia sẻ lợi ích chưa thực sự công bằng, dẫn đến sự bất mãn trong cộng đồng. Mức độ tham gia của người dân trong ra quyết định còn hạn chế, chỉ khoảng 40% người dân cảm thấy có tiếng nói trong các hoạt động du lịch.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tiềm năng phát triển DLCĐ tại xã Du Già là rất lớn, phù hợp với xu hướng du lịch trải nghiệm và sinh thái hiện nay. Sự tham gia của cộng đồng địa phương là yếu tố then chốt để phát triển bền vững, đồng thời bảo tồn văn hóa và môi trường. Tuy nhiên, hạn chế về cơ sở hạ tầng và quản lý làm giảm hiệu quả khai thác nguồn lực. So sánh với các mô hình thành công ở Malaysia và Thái Lan, xã Du Già cần tăng cường vai trò của chính quyền trong việc hỗ trợ đào tạo, xúc tiến quảng bá và xây dựng cơ chế chia sẻ lợi ích minh bạch.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ tham gia của các nhóm đối tượng, biểu đồ doanh thu theo năm, và bảng đánh giá tác động tích cực - tiêu cực của du lịch cộng đồng. Việc nâng cao nhận thức và năng lực phục vụ của người dân sẽ góp phần cải thiện chất lượng dịch vụ, tăng sự hài lòng của khách du lịch và thu hút lượng khách ổn định hơn. Nghiên cứu cũng nhấn mạnh sự cần thiết của việc xây dựng chiến lược phát triển dài hạn, tránh phát triển tự phát và bảo vệ các giá trị bản địa.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cho cộng đồng địa phương: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng phục vụ du lịch, quản lý homestay, hướng dẫn viên bản địa trong vòng 12 tháng tới, do chính quyền địa phương phối hợp với các tổ chức phi chính phủ thực hiện. Mục tiêu nâng tỷ lệ người dân tham gia hoạt động du lịch lên 60% trong 2 năm.

  2. Phát triển cơ sở hạ tầng và dịch vụ du lịch: Đầu tư nâng cấp đường giao thông, hệ thống điện nước và cơ sở lưu trú đạt chuẩn trong vòng 3 năm, huy động nguồn vốn từ ngân sách tỉnh và doanh nghiệp du lịch. Mục tiêu tăng công suất sử dụng cơ sở lưu trú lên 70% vào năm 2025.

  3. Xây dựng cơ chế chia sẻ lợi ích minh bạch và công bằng: Thiết lập quy trình phân phối lợi nhuận rõ ràng, có sự tham gia giám sát của cộng đồng và chính quyền, nhằm đảm bảo lợi ích đến đúng đối tượng. Thực hiện trong 6 tháng đầu năm 2023, với sự hỗ trợ của các chuyên gia phát triển cộng đồng.

  4. Tăng cường xúc tiến quảng bá và liên kết phát triển du lịch: Xây dựng chiến lược marketing đa kênh, tập trung vào thị trường khách quốc tế và nội địa yêu thích du lịch sinh thái, văn hóa. Hợp tác với các công ty lữ hành và tổ chức sự kiện du lịch cộng đồng hàng năm. Thời gian triển khai từ năm 2023, đánh giá hiệu quả hàng năm.

  5. Bảo vệ môi trường và giá trị văn hóa truyền thống: Triển khai các chương trình giáo dục bảo vệ môi trường cho người dân và khách du lịch, xây dựng quy định về phát triển du lịch thân thiện môi trường. Thực hiện song song với các giải pháp trên, nhằm đảm bảo phát triển bền vững.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý du lịch: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phát triển du lịch cộng đồng, quản lý tài nguyên và hỗ trợ cộng đồng địa phương hiệu quả.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành du lịch, phát triển cộng đồng: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, khung lý thuyết và thực tiễn phát triển du lịch cộng đồng tại vùng dân tộc thiểu số.

  3. Doanh nghiệp du lịch và nhà đầu tư: Cung cấp thông tin về tiềm năng, thực trạng và các giải pháp phát triển sản phẩm du lịch cộng đồng, giúp định hướng đầu tư phù hợp và bền vững.

  4. Cộng đồng địa phương và các tổ chức phi chính phủ: Giúp nâng cao nhận thức, năng lực tham gia và quản lý hoạt động du lịch, đồng thời thúc đẩy sự hợp tác giữa các bên liên quan trong phát triển du lịch.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch cộng đồng là gì và có vai trò như thế nào?
    Du lịch cộng đồng là hình thức du lịch do cộng đồng địa phương sở hữu, quản lý và hưởng lợi, góp phần bảo tồn văn hóa, môi trường và nâng cao sinh kế. Ví dụ, tại xã Du Già, du lịch cộng đồng giúp người dân tăng thu nhập và giữ gìn bản sắc dân tộc.

  2. Phương pháp nghiên cứu chính của luận văn là gì?
    Luận văn sử dụng phương pháp kết hợp định tính (phỏng vấn sâu, quan sát) và định lượng (khảo sát bảng hỏi với 387 khách du lịch), đảm bảo dữ liệu đa chiều và tin cậy.

  3. Những khó khăn chính trong phát triển du lịch cộng đồng tại xã Du Già?
    Bao gồm hạn chế về cơ sở hạ tầng, quản lý yếu kém, sự tham gia chưa đồng đều của cộng đồng và cơ chế chia sẻ lợi ích chưa công bằng, dẫn đến hiệu quả phát triển chưa cao.

  4. Lợi ích kinh tế từ du lịch cộng đồng tại xã Du Già là gì?
    Du lịch tạo thêm khoảng 150 việc làm, tăng thu nhập bình quân hộ gia đình lên 25%, đồng thời thu hút đầu tư và cải thiện cơ sở hạ tầng địa phương.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để phát triển bền vững du lịch cộng đồng?
    Bao gồm đào tạo nâng cao năng lực cộng đồng, đầu tư cơ sở hạ tầng, xây dựng cơ chế chia sẻ lợi ích minh bạch, xúc tiến quảng bá và bảo vệ môi trường, thực hiện trong vòng 3 năm tới.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch cộng đồng tại xã Du Già, huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang từ năm 2017 đến nay.
  • Nghiên cứu xác định rõ vai trò của cộng đồng địa phương, chính quyền, doanh nghiệp và khách du lịch trong phát triển DLCĐ.
  • Đã đánh giá tác động kinh tế, xã hội và môi trường, đồng thời chỉ ra những hạn chế cần khắc phục.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực cộng đồng, cải thiện cơ sở hạ tầng, xây dựng cơ chế chia sẻ lợi ích công bằng và xúc tiến quảng bá hiệu quả.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, đầu tư hạ tầng, xây dựng chính sách hỗ trợ và giám sát thực hiện để phát triển du lịch cộng đồng bền vững tại xã Du Già.

Để góp phần phát triển du lịch cộng đồng hiệu quả, các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá và điều chỉnh chiến lược phù hợp với thực tiễn địa phương.