Luận Văn Thạc Sĩ: Giải Pháp Giảm Nghèo Hiệu Quả Tại Huyện Ba Chẽ, Quảng Ninh

• Tác giả: Vũ Thị Hoài
• Người hướng dẫn: PGS. Dương Văn Sơn
• Trường học: Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp
• Đề tài: Giảm Nghèo Tại Huyện Ba Chẽ, Tỉnh Quảng Ninh
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
• 1.1. Một số khái niệm và thuật ngữ
• 1.1.1. Nghèo
• 1.1.2. Giảm nghèo
• 1.1.3. Giảm nghèo bền vững
• 2. MỞ ĐẦU
• 2.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 2.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 2.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 2.3.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.3.2. Phạm vi nghiên cứu
• 2.4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài luận văn
• 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Thực trạng công tác giảm nghèo huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh
• 3.1.1. Hệ thống văn bản quy định có liên quan về giảm nghèo bền vững
• 3.1.2. Công tác chỉ đạo triển khai, hướng dẫn khảo sát của Ban Chỉ đạo giảm nghèo huyện Ba Chẽ
• 3.1.3. Kết quả giảm nghèo tại huyện Ba Chẽ
• 3.1.4. Đánh giá chương trình giảm nghèo huyện Ba Chẽ
• 3.1.5. Năng lực của người dân trong giảm nghèo bền vững
• 3.1.6. Năng lực của Cộng đồng
• 3.1.7. Dịch vụ công cộng và dịch vụ xã hội
• 3.1.8. Tính an toàn (Khả năng chống chịu rủi ro)
• 3.1.9. Đánh giá của người dân về chương trình giảm nghèo huyện Ba Chẽ
• 3.1.10. Hạn chế, yếu kém và yếu tố ảnh hưởng đến công tác giảm nghèo ở huyện Ba Chẽ
• 3.1.10.1. Hạn chế, yếu kém và nguyên nhân
• 3.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả công tác giảm nghèo, góp phần giảm nghèo và phát triển kinh tế-xã hội huyện miền núi Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh
• 3.2.1. Tăng cường sự lãnh đạo, sự chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền từ huyện đến cơ sở
• 3.2.2. Giải pháp tuyên truyền nâng cao nhận thức cho người nghèo, vận động tự vươn lên thoát nghèo
• 3.2.3. Nhóm giải pháp về cơ chế chính sách và sự hỗ trợ, tạo điều kiện từ phía chính quyền các cấp
• 3.2.4. Nhóm giải pháp tạo điều kiện cho người nghèo tiếp cận các dịch vụ xã hội còn thiếu hụt
• 3.2.5. Nhóm giải pháp tạo điều kiện cho người nghèo phát triển sản xuất, tăng thu nhập
• 3.2.6. Một số giải pháp khác
• 4. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• 4.1. Đối với Trung ương
• 4.2. Đối với tỉnh Quảng Ninh
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu và cơ sở lý luận

Luận văn thạc sĩ về giảm nghèo tại huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh tập trung vào việc phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác giảm nghèo. Nghiên cứu này dựa trên cơ sở lý luận về giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế xã hội, đồng thời đánh giá tác động của các chính sách giảm nghèo đã triển khai. Huyện Ba Chẽ là một địa bàn miền núi với tỷ lệ hộ nghèo cao, đặc biệt là trong cộng đồng dân tộc thiểu số, nơi mà tình trạng tái nghèo còn phổ biến.

1.1. Khái niệm và quan niệm về nghèo

Nghèo được định nghĩa là tình trạng thiếu hụt các nhu cầu cơ bản của con người, bao gồm cả vật chất và phi vật chất. Nghèo tuyệt đối và nghèo tương đối là hai khái niệm chính được sử dụng để đánh giá mức độ nghèo. Nghèo tuyệt đối liên quan đến việc không đáp ứng được các nhu cầu tối thiểu, trong khi nghèo tương đối phản ánh sự chênh lệch về mức sống so với cộng đồng. Giảm nghèo bền vững đòi hỏi không chỉ giảm số lượng hộ nghèo mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống và khả năng chống chịu rủi ro của người nghèo.

1.2. Chính sách giảm nghèo tại Việt Nam

Chính sách giảm nghèo tại Việt Nam đã được triển khai qua nhiều giai đoạn, với mục tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo và cải thiện đời sống người dân. Tại huyện Ba Chẽ, các chương trình giảm nghèo tập trung vào hỗ trợ phát triển sản xuất, nâng cao năng lực cộng đồng, và cải thiện cơ sở hạ tầng. Tuy nhiên, việc thực hiện các chính sách này còn gặp nhiều thách thức, đặc biệt là trong việc đảm bảo tính bền vững và hiệu quả lâu dài.

II. Thực trạng giảm nghèo tại huyện Ba Chẽ

Huyện Ba Chẽ là một địa bàn miền núi với nhiều khó khăn về kinh tế và xã hội. Tỷ lệ hộ nghèo tại đây vẫn còn cao, đặc biệt là trong các cộng đồng dân tộc thiểu số. Nghiên cứu giảm nghèo tại đây cho thấy, mặc dù đã có nhiều nỗ lực từ chính quyền địa phương và các tổ chức hỗ trợ, nhưng tình trạng tái nghèo vẫn còn phổ biến. Nguyên nhân chính bao gồm sự phụ thuộc vào thiên nhiên, trình độ học vấn thấp, và tâm lý trông chờ vào sự hỗ trợ từ nhà nước.

2.1. Đánh giá tác động của các chương trình giảm nghèo

Các dự án giảm nghèo tại huyện Ba Chẽ đã mang lại một số kết quả tích cực, như giảm tỷ lệ hộ nghèo và cải thiện cơ sở hạ tầng. Tuy nhiên, hiệu quả của các chương trình này còn hạn chế do thiếu sự đồng bộ và chưa phù hợp với đặc thù địa phương. Đánh giá tác động cho thấy, nhiều hộ gia đình thoát nghèo nhưng vẫn dễ bị rơi vào tình trạng nghèo trở lại do thiếu nguồn lực và kỹ năng để duy trì phát triển kinh tế.

2.2. Những hạn chế và thách thức

Một trong những hạn chế lớn nhất trong công tác giảm nghèo tại huyện Ba Chẽ là sự thiếu bền vững của các giải pháp. Nhiều chương trình hỗ trợ chỉ mang tính ngắn hạn, chưa tạo được động lực tự vươn lên thoát nghèo cho người dân. Bên cạnh đó, việc thiếu sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương cũng là một yếu tố cản trở hiệu quả của các chính sách giảm nghèo.

III. Giải pháp và khuyến nghị

Để nâng cao hiệu quả công tác giảm nghèo tại huyện Ba Chẽ, cần có những giải pháp toàn diện và bền vững. Các giải pháp này cần tập trung vào việc tăng cường năng lực cho người dân, cải thiện cơ sở hạ tầng, và phát triển các mô hình kinh tế phù hợp với đặc thù địa phương. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương, các tổ chức hỗ trợ, và cộng đồng địa phương để đảm bảo tính hiệu quả và bền vững của các chương trình giảm nghèo.

3.1. Giải pháp tăng cường năng lực cộng đồng

Một trong những giải pháp quan trọng là tăng cường năng lực cho người dân thông qua các chương trình đào tạo nghề và nâng cao nhận thức. Việc này giúp người dân có thể tự chủ trong việc phát triển kinh tế và giảm sự phụ thuộc vào các chương trình hỗ trợ từ bên ngoài. Đồng thời, cần khuyến khích sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương trong việc xây dựng và thực hiện các chính sách giảm nghèo.

3.2. Phát triển các mô hình kinh tế bền vững

Phát triển các mô hình kinh tế phù hợp với điều kiện tự nhiên và xã hội của huyện Ba Chẽ là một giải pháp quan trọng để đảm bảo tính bền vững của công tác giảm nghèo. Các mô hình như nông nghiệp hữu cơ, du lịch cộng đồng, và sản xuất hàng thủ công có thể giúp người dân tăng thu nhập và cải thiện đời sống. Đồng thời, cần có sự hỗ trợ từ chính quyền và các tổ chức để phát triển và nhân rộng các mô hình này.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, công tác giảm nghèo vẫn là một nhiệm vụ trọng tâm, đặc biệt tại các huyện miền núi như Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh. Theo số liệu thống kê, tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo tại huyện Ba Chẽ vẫn còn cao, chiếm trên 40% tổng số hộ dân, trong đó nhóm hộ nghèo và cận nghèo trong độ tuổi thanh niên chiếm tới 30%. Tình trạng tái nghèo và giảm nghèo thiếu bền vững vẫn phổ biến, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển kinh tế xã hội địa phương. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn nhằm cập nhật và hệ thống hóa cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng công tác giảm nghèo, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả giảm nghèo bền vững tại huyện Ba Chẽ trong giai đoạn 2016-2020. Phạm vi nghiên cứu bao gồm số liệu thứ cấp thu thập trên toàn huyện trong các năm 2017-2019 và số liệu sơ cấp tại ba xã đại diện trong năm 2019. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp các giải pháp thực tiễn, phù hợp với đặc thù địa phương nhằm góp phần giảm nghèo bền vững, nâng cao đời sống người dân và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội vùng miền núi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về nghèo đói và giảm nghèo bền vững, trong đó có:

• Khái niệm nghèo đa chiều: Nghèo không chỉ được đo bằng thu nhập mà còn bao gồm khả năng tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản như y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch và thông tin. Chuẩn nghèo đa chiều được áp dụng theo Quyết định 59/2015/QĐ-TTg, với các tiêu chí cụ thể về thu nhập và mức độ thiếu hụt dịch vụ xã hội.

• Lý thuyết giảm nghèo bền vững: Nhấn mạnh việc tạo điều kiện để người nghèo tự vươn lên bằng chính năng lực của mình, tránh tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước. Giảm nghèo bền vững còn bao gồm khả năng phòng ngừa và ứng phó với rủi ro như thiên tai, dịch bệnh.

• Mô hình phát triển kinh tế dựa vào cộng đồng: Tập trung vào việc phát huy nội lực, hỗ trợ phát triển sản xuất, đa dạng hóa sinh kế và nâng cao năng lực cộng đồng nhằm tạo ra sự phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Các khái niệm chính bao gồm: nghèo tuyệt đối và tương đối, chuẩn nghèo đa chiều, giảm nghèo bền vững, tái nghèo, và các yếu tố ảnh hưởng đến giảm nghèo như điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và ý thức của người dân.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp:

• Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, thống kê của huyện Ba Chẽ trong giai đoạn 2017-2019, bao gồm các chỉ tiêu về tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo, thu nhập hộ gia đình và kết quả thực hiện chương trình giảm nghèo. Số liệu sơ cấp được thu thập năm 2019 tại ba xã đại diện nhằm khảo sát chi tiết về thu nhập, điều kiện sống và đánh giá của người dân về chương trình giảm nghèo.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: Cỡ mẫu khảo sát được xác định dựa trên tổng số hộ nghèo và cận nghèo tại ba xã, sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích để đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu.

• Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để đánh giá thực trạng, phân tích so sánh tỷ lệ giảm nghèo qua các năm, phân tích nhân tố ảnh hưởng bằng phương pháp định tính và định lượng. Các kết quả được trình bày qua bảng biểu và biểu đồ nhằm minh họa rõ ràng các xu hướng và mối quan hệ.

• Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp trong giai đoạn 2017-2019, số liệu sơ cấp năm 2019, phân tích và tổng hợp kết quả trong năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo giảm nhưng còn cao: Tỷ lệ hộ nghèo tại huyện Ba Chẽ giảm từ khoảng 51,1% năm 2015 xuống còn dự kiến 8,18% vào năm 2020 theo chuẩn nghèo đa chiều. Tuy nhiên, tỷ lệ hộ cận nghèo vẫn chiếm tỷ trọng lớn, phản ánh sự khó khăn trong việc thoát nghèo bền vững.

2. Thu nhập bình quân đầu người thấp: Thu nhập bình quân đầu người của huyện Ba Chẽ chỉ đạt khoảng 26% so với mức thu nhập bình quân chung của tỉnh Quảng Ninh, khoảng 18 triệu đồng/người/năm, cho thấy khoảng cách giàu nghèo còn lớn.

3. Ý thức và năng lực của người dân còn hạn chế: Khoảng 30% hộ nghèo và cận nghèo trong độ tuổi thanh niên có tâm lý trông chờ, ỷ lại vào chính sách hỗ trợ, thiếu ý chí vươn lên thoát nghèo. Trình độ học vấn và nhận thức về nghề nghiệp còn thấp, ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận các dịch vụ và cơ hội phát triển.

4. Hạn chế về cơ sở hạ tầng và dịch vụ xã hội: Mặc dù đã có đầu tư, nhưng hạ tầng kinh tế - xã hội tại các xã đặc biệt khó khăn còn nhiều bất cập, ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận y tế, giáo dục, nước sạch và thông tin của người nghèo.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tình trạng nghèo đói kéo dài tại huyện Ba Chẽ là sự kết hợp giữa điều kiện tự nhiên khó khăn, hạn chế về đất đai và khí hậu, cùng với các yếu tố kinh tế xã hội như trình độ dân trí thấp, thiếu vốn và cơ hội việc làm. So với các huyện miền núi khác như Quan Hóa (Thanh Hóa) hay Bắc Quang (Hà Giang), Ba Chẽ còn gặp nhiều khó khăn hơn về hạ tầng và nguồn lực hỗ trợ. Các mô hình giảm nghèo thành công tại các địa phương này đều nhấn mạnh vai trò của việc phát huy nội lực, đa dạng hóa sinh kế và nâng cao nhận thức người dân, điều mà Ba Chẽ đang từng bước thực hiện nhưng cần đẩy mạnh hơn nữa. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ hộ nghèo giảm qua các năm, bảng so sánh thu nhập bình quân đầu người giữa các huyện và biểu đồ đánh giá mức độ tiếp cận dịch vụ xã hội của người nghèo.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Triển khai các chương trình truyền thông sâu rộng nhằm thay đổi tư tưởng trông chờ, ỷ lại của người nghèo, đặc biệt là nhóm thanh niên, khuyến khích ý chí tự lực vươn lên thoát nghèo. Thời gian thực hiện: ngay trong năm 2021-2022. Chủ thể: UBND huyện, các đoàn thể xã hội.

2. Phát triển đa dạng sinh kế và hỗ trợ sản xuất: Hỗ trợ vốn vay ưu đãi, cung cấp giống cây trồng, vật nuôi và chuyển giao khoa học kỹ thuật để người dân phát triển sản xuất nông lâm nghiệp theo hướng hàng hóa. Mục tiêu tăng thu nhập bình quân đầu người lên ít nhất 1,5 lần trong 3 năm tới. Chủ thể: Phòng Nông nghiệp, Ngân hàng Chính sách xã hội.

3. Nâng cao chất lượng dịch vụ xã hội cơ bản: Đầu tư cải thiện hạ tầng y tế, giáo dục, nước sạch và thông tin tại các xã đặc biệt khó khăn, đảm bảo người nghèo tiếp cận đầy đủ các dịch vụ này. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: Sở Y tế, Sở Giáo dục, UBND huyện.

4. Xây dựng cơ chế chính sách hỗ trợ phù hợp: Ban hành các chính sách hỗ trợ đặc thù cho nhóm hộ cận nghèo và mới thoát nghèo nhằm hạn chế tái nghèo, đồng thời tăng cường phối hợp giữa các chương trình mục tiêu quốc gia để tránh chồng chéo, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực. Chủ thể: UBND tỉnh, Ban chỉ đạo giảm nghèo huyện.

5. Tăng cường giám sát, đánh giá và điều chỉnh chính sách: Thiết lập hệ thống giám sát thường xuyên, đánh giá hiệu quả các chương trình giảm nghèo, từ đó điều chỉnh kịp thời các giải pháp phù hợp với thực tiễn địa phương. Chủ thể: Ban chỉ đạo giảm nghèo huyện, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ quản lý nhà nước và hoạch định chính sách: Giúp hiểu rõ thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp giảm nghèo bền vững tại huyện miền núi, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

2. Nhà nghiên cứu và học viên cao học ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về giảm nghèo đa chiều, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực địa.

3. Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực phát triển cộng đồng: Tham khảo các mô hình, kinh nghiệm và đề xuất giải pháp để thiết kế chương trình hỗ trợ hiệu quả.

4. Cán bộ địa phương và cộng đồng dân cư tại các vùng khó khăn: Nâng cao nhận thức, hiểu biết về giảm nghèo bền vững, từ đó chủ động tham gia và phát huy nội lực trong phát triển kinh tế xã hội.

Câu hỏi thường gặp

1. Giảm nghèo bền vững khác gì so với giảm nghèo thông thường?
   Giảm nghèo bền vững không chỉ giảm số lượng hộ nghèo mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống, giúp người nghèo có khả năng tự duy trì và phòng ngừa tái nghèo khi gặp rủi ro, ví dụ như thiên tai hay dịch bệnh.

2. Tại sao tỷ lệ tái nghèo vẫn cao ở huyện Ba Chẽ?
   Nguyên nhân chính là do ý thức tự lực của người dân còn hạn chế, trình độ học vấn thấp, thiếu vốn và cơ hội việc làm ổn định, cùng với điều kiện tự nhiên khó khăn và hạ tầng xã hội chưa đồng bộ.

3. Chuẩn nghèo đa chiều được áp dụng như thế nào?
   Chuẩn nghèo đa chiều dựa trên thu nhập và mức độ thiếu hụt tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản như y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch và thông tin, giúp đánh giá chính xác hơn tình trạng nghèo thực tế.

4. Các giải pháp giảm nghèo hiệu quả đã được áp dụng ở các địa phương khác là gì?
   Các địa phương như Quan Hóa, Bắc Quang đã thành công nhờ phát huy nội lực, đa dạng hóa sinh kế, hỗ trợ vốn vay ưu đãi, chuyển giao khoa học kỹ thuật và nâng cao nhận thức người dân.

5. Làm thế nào để người nghèo có thể tiếp cận vốn vay hiệu quả?
   Cần đơn giản hóa thủ tục vay vốn, cung cấp hướng dẫn kỹ thuật, hỗ trợ đào tạo nghề và tạo điều kiện cho người nghèo tiếp cận các dịch vụ tài chính phù hợp, đồng thời nâng cao ý thức sử dụng vốn hiệu quả.

Kết luận

• Tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo tại huyện Ba Chẽ vẫn còn cao, với nhiều thách thức về điều kiện tự nhiên, kinh tế và xã hội.
• Thu nhập bình quân đầu người thấp, ý thức tự lực của người dân chưa cao, ảnh hưởng đến hiệu quả giảm nghèo bền vững.
• Các chương trình giảm nghèo đã đạt được kết quả tích cực nhưng cần tăng cường đồng bộ, phù hợp với đặc thù địa phương.
• Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao nhận thức, phát triển sinh kế, cải thiện dịch vụ xã hội và hoàn thiện chính sách hỗ trợ.
• Tiếp tục giám sát, đánh giá và điều chỉnh chính sách để đảm bảo mục tiêu giảm nghèo bền vững trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các cấp chính quyền và tổ chức liên quan cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường phối hợp và huy động nguồn lực để thúc đẩy giảm nghèo bền vững tại huyện Ba Chẽ. Để biết thêm chi tiết và áp dụng hiệu quả, quý độc giả và các nhà quản lý có thể tham khảo toàn bộ luận văn.