Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng nông thôn mới (NTM) đã trở thành một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Việt Nam, đặc biệt là tại các địa phương có tiềm năng phát triển nông nghiệp và du lịch như thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. Tính đến năm 2020, thị xã Đông Triều đã có 15/15 xã đạt chuẩn NTM nâng cao, trong đó 5 xã được công nhận xã NTM kiểu mẫu, với xã Việt Dân là xã NTM kiểu mẫu đầu tiên của cả nước hoàn thành trước kế hoạch một năm. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng xây dựng NTM kiểu mẫu tại Đông Triều từ năm 2018 đến 2020, xác định những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp tiếp tục đẩy mạnh xây dựng mô hình NTM kiểu mẫu nhằm hoàn thành mục tiêu trở thành thị xã NTM kiểu mẫu đầu tiên toàn quốc vào năm 2022.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào thị xã Đông Triều, một địa phương có vị trí chiến lược nằm ở cửa ngõ phía Tây tỉnh Quảng Ninh, với điều kiện tự nhiên đa dạng gồm đồi núi, đồng bằng ven sông, khí hậu thuận lợi cho phát triển nông nghiệp và du lịch tâm linh. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống người dân, phát triển kinh tế nông thôn bền vững, đồng thời làm cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển nông thôn mới kiểu mẫu tại địa phương và các vùng tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về phát triển nông thôn mới, trong đó có:

  • Lý thuyết phát triển bền vững nông thôn: Nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và phát huy văn hóa truyền thống.
  • Mô hình xây dựng NTM kiểu mẫu: Theo Quyết định số 691/QĐ-TTg, tập trung vào 4 nhóm tiêu chí chính gồm sản xuất - thu nhập - hộ nghèo; giáo dục - y tế - văn hóa; môi trường; an ninh trật tự - hành chính công.
  • Khái niệm về vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư: Người dân là trung tâm trong quá trình xây dựng và phát triển NTM, đóng góp công sức, vật chất và giám sát thực hiện.

Các khái niệm chính bao gồm: nông thôn mới, nông thôn mới nâng cao, nông thôn mới kiểu mẫu, tiêu chí xây dựng NTM kiểu mẫu, vai trò của cộng đồng dân cư, và phát triển kinh tế nông thôn bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, UBND tỉnh Quảng Ninh, Ban Chỉ đạo xây dựng NTM thị xã Đông Triều, cùng các tài liệu nghiên cứu khoa học liên quan. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn 30 cán bộ các cấp và 90 người dân tại 3 xã điểm xây dựng NTM kiểu mẫu (Bình Khê, An Sinh, Tân Việt).

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu khảo sát người dân được chọn ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện cho các xã điểm.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp số liệu, phương pháp so sánh để đánh giá sự thay đổi theo thời gian, phương pháp chuyên gia để tham khảo ý kiến chuyên môn, và phương pháp dự báo để nhận định xu hướng phát triển trong tương lai.

  • Timeline nghiên cứu: Đánh giá kết quả xây dựng NTM kiểu mẫu giai đoạn 2018-2020, với các khảo sát và phân tích được thực hiện trong năm 2020 và đầu năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu tăng nhanh: Đến năm 2020, 5 xã của Đông Triều đã được công nhận đạt chuẩn NTM kiểu mẫu, chiếm 33% tổng số xã của thị xã, vượt kế hoạch đề ra. Xã Việt Dân hoàn thành trước 1 năm so với kế hoạch, trở thành xã NTM kiểu mẫu đầu tiên của cả nước.

  2. Thu nhập bình quân đầu người tăng đáng kể: Thu nhập bình quân đầu người tại các xã NTM kiểu mẫu cao hơn ít nhất 1,5 lần so với thời điểm đạt chuẩn NTM, đạt khoảng 45 triệu đồng/người/năm, góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo xuống dưới 1%.

  3. Sự tham gia của người dân được nâng cao: Khoảng 70% người dân tham gia các hoạt động giám sát, đóng góp vật chất và nhân lực cho xây dựng NTM kiểu mẫu, thể hiện vai trò chủ thể của cộng đồng trong quá trình phát triển.

  4. Cơ sở hạ tầng và môi trường được cải thiện rõ rệt: Trên 90% tuyến đường xã, thôn có rãnh thoát nước và cây xanh; tỷ lệ thu gom và xử lý rác thải đạt trên 90%; 100% cơ sở sản xuất kinh doanh thực hiện xử lý chất thải đạt chuẩn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những thành tựu trên là do sự chỉ đạo quyết liệt của cấp ủy, chính quyền địa phương, sự phối hợp đồng bộ giữa các ngành và sự hưởng ứng tích cực của người dân. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả tại Đông Triều cho thấy sự phát triển đồng bộ cả về kinh tế, xã hội và môi trường, phù hợp với các tiêu chí xây dựng NTM kiểu mẫu theo Quyết định 691/QĐ-TTg.

Biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người và tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu qua các năm sẽ minh họa rõ nét tiến trình phát triển. Bảng so sánh mức độ hài lòng của người dân về các tiêu chí xây dựng NTM cũng cho thấy sự cải thiện tích cực, đặc biệt trong lĩnh vực môi trường và an ninh trật tự.

Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số khó khăn như hạn chế về nguồn lực tài chính, năng lực cán bộ cơ sở chưa đồng đều, và một số tiêu chí khó đạt ở các xã vùng đồi núi. Những hạn chế này cần được khắc phục để đảm bảo sự phát triển bền vững của mô hình NTM kiểu mẫu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động người dân nhằm nâng cao nhận thức và phát huy vai trò chủ thể trong xây dựng NTM kiểu mẫu, tập trung vào các tiêu chí ít tốn kém kinh phí nhưng hiệu quả cao. Thời gian thực hiện: liên tục đến năm 2025. Chủ thể: UBND thị xã, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể.

  2. Phát động phong trào thi đua xây dựng NTM kiểu mẫu gắn với khen thưởng kịp thời các tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc, nhằm tạo động lực thi đua rộng khắp. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: Ban Chỉ đạo xây dựng NTM thị xã, các xã.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ cơ sở thông qua các lớp tập huấn, bồi dưỡng kiến thức về quản lý, kỹ thuật xây dựng NTM kiểu mẫu, đặc biệt là cán bộ xã, thôn. Thời gian: 2021-2023. Chủ thể: Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, UBND thị xã.

  4. Huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực xã hội như vốn doanh nghiệp, viện nghiên cứu, ngân hàng để đầu tư phát triển sản xuất, hạ tầng và bảo vệ môi trường. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: UBND thị xã, các doanh nghiệp, tổ chức tín dụng.

  5. Chú trọng bảo vệ môi trường và cảnh quan nông thôn theo hướng sáng - xanh - sạch - đẹp, giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống, đồng thời phát triển du lịch sinh thái, du lịch tâm linh. Thời gian: liên tục. Chủ thể: UBND thị xã, các xã, cộng đồng dân cư.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý địa phương: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển nông thôn mới kiểu mẫu phù hợp với điều kiện thực tế.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, nông nghiệp: Nghiên cứu các mô hình, phương pháp và giải pháp xây dựng NTM kiểu mẫu, phục vụ học tập và nghiên cứu chuyên sâu.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng dân cư: Hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong việc tham gia xây dựng, giám sát và phát triển NTM kiểu mẫu.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp, du lịch: Tìm hiểu tiềm năng, cơ hội đầu tư phát triển sản xuất, dịch vụ và du lịch tại các xã NTM kiểu mẫu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu khác gì so với nông thôn mới thông thường?
    Nông thôn mới kiểu mẫu đi sâu vào nâng cao chất lượng các tiêu chí, tập trung vào phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập, bảo vệ môi trường và phát huy vai trò cộng đồng, trong khi nông thôn mới thông thường chủ yếu đạt các tiêu chí cơ bản về hạ tầng và đời sống.

  2. Vai trò của người dân trong xây dựng NTM kiểu mẫu như thế nào?
    Người dân là chủ thể chính, tham gia đóng góp công sức, vật chất, giám sát và hưởng lợi từ các hoạt động xây dựng, giúp đảm bảo tính bền vững và hiệu quả của chương trình.

  3. Các tiêu chí chính để công nhận xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu là gì?
    Theo Quyết định 691/QĐ-TTg, gồm 4 nhóm tiêu chí: sản xuất - thu nhập - hộ nghèo; giáo dục - y tế - văn hóa; môi trường; an ninh trật tự - hành chính công.

  4. Làm thế nào để huy động nguồn lực cho xây dựng NTM kiểu mẫu?
    Kết hợp nguồn vốn nhà nước, đóng góp của người dân, vốn doanh nghiệp và tín dụng ngân hàng, đồng thời phát huy nội lực địa phương và các chương trình hỗ trợ.

  5. Thị xã Đông Triều đã đạt được những thành tựu gì trong xây dựng NTM kiểu mẫu?
    Đã có 5 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu, thu nhập bình quân đầu người tăng trên 1,5 lần so với thời điểm đạt chuẩn NTM, tỷ lệ hộ nghèo giảm dưới 1%, cơ sở hạ tầng và môi trường được cải thiện rõ rệt.

Kết luận

  • Thị xã Đông Triều đã đạt nhiều thành tựu quan trọng trong xây dựng NTM kiểu mẫu, với 5 xã được công nhận và thu nhập người dân tăng đáng kể.
  • Việc phát huy vai trò chủ thể của người dân và sự chỉ đạo quyết liệt của chính quyền là yếu tố then chốt cho thành công.
  • Cần tiếp tục nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường tuyên truyền và huy động nguồn lực xã hội để phát triển bền vững.
  • Bảo vệ môi trường và giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống là nhiệm vụ trọng tâm trong giai đoạn tiếp theo.
  • Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để thị xã Đông Triều hoàn thành mục tiêu trở thành thị xã NTM kiểu mẫu đầu tiên toàn quốc vào năm 2022.

Hành động tiếp theo: Các cấp chính quyền và cộng đồng dân cư cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời thường xuyên đánh giá, điều chỉnh kế hoạch để đảm bảo tiến độ và chất lượng xây dựng NTM kiểu mẫu.