Tổng quan nghiên cứu

Quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ là một trong những mối quan hệ phức tạp và có ảnh hưởng sâu rộng đến cục diện chính trị, kinh tế khu vực châu Á và toàn cầu. Từ năm 2012 đến 2022, hai quốc gia này đều trải qua giai đoạn phát triển mạnh mẽ về kinh tế và quân sự, đồng thời đối mặt với nhiều thách thức trong tranh chấp biên giới và cạnh tranh chiến lược. Theo số liệu thống kê, kim ngạch thương mại song phương đạt khoảng 70-80 tỷ USD mỗi năm, trong đó Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Ấn Độ. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực chất quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ trong giai đoạn này, dự báo xu hướng phát triển đến năm 2030 và phân tích tác động của mối quan hệ này đối với Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, với trọng tâm là các lĩnh vực chính trị - ngoại giao, kinh tế, quân sự và tranh chấp biên giới. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định chính sách đối ngoại của Việt Nam trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược giữa hai cường quốc khu vực ngày càng gia tăng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình nghiên cứu trong quan hệ quốc tế nhằm phân tích mối quan hệ song phương Trung Quốc - Ấn Độ. Trước hết là lý thuyết chủ nghĩa hiện thực, nhấn mạnh vai trò của quyền lực và lợi ích quốc gia trong cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc. Thứ hai là lý thuyết cấu trúc hệ thống quốc tế, giúp giải thích tác động của các nhân tố bên ngoài như sự trỗi dậy của Mỹ, Nga và các cường quốc khác đến quan hệ Trung - Ấn. Ngoài ra, mô hình hợp tác - cạnh tranh (coopetition) được sử dụng để phân tích sự đan xen giữa hợp tác kinh tế và cạnh tranh chính trị - quân sự giữa hai nước. Các khái niệm chính bao gồm: “cạnh tranh chiến lược”, “cân bằng quyền lực”, “đường biên giới kiểm soát thực tế”, “ngoại giao đa phương” và “chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương”.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu lịch sử để phục dựng diễn biến quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ từ năm 2012 đến 2022, kết hợp với phương pháp logic - lịch sử để phân tích các sự kiện theo trình tự thời gian. Phương pháp hệ thống - cấu trúc được áp dụng để đánh giá sự tương tác giữa các nhân tố bên trong và bên ngoài ảnh hưởng đến chính sách đối ngoại của hai nước. Phương pháp so sánh được dùng để đối chiếu các chính sách và hành động của Trung Quốc và Ấn Độ trong cùng giai đoạn. Phương pháp quy nạp và diễn dịch giúp rút ra các nhận định và dự báo xu hướng phát triển quan hệ đến năm 2030. Nguồn dữ liệu chính bao gồm các văn kiện chính trị của Đảng Cộng sản Trung Quốc, báo cáo chính phủ Trung Quốc và Ấn Độ, các bài viết học thuật, số liệu thương mại và quốc phòng được công bố chính thức, cùng các tài liệu từ các tổ chức quốc tế. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các tài liệu và số liệu liên quan đến quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ trong giai đoạn 2012-2022, được chọn lọc kỹ lưỡng để đảm bảo tính khách quan và toàn diện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quan hệ chính trị - ngoại giao vừa hợp tác vừa cạnh tranh: Hai nước duy trì các cơ chế đối thoại cấp cao với 5 cuộc gặp giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi từ năm 2018 đến 2019. Tuy nhiên, căng thẳng biên giới và các vấn đề khu vực như Biển Đông, Hồng Kông vẫn là điểm nóng. Ví dụ, năm 2020, Ấn Độ lên tiếng phản đối Luật An ninh Quốc gia của Trung Quốc đối với Hồng Kông và tăng cường quan hệ với Đài Loan.

  2. Cạnh tranh quân sự và tranh chấp biên giới gia tăng: Ngân sách quốc phòng Trung Quốc năm 2021 đạt 209 tỷ USD, tăng trung bình 6,6-8% mỗi năm, trong khi Ấn Độ cũng duy trì mức tăng ngân sách quốc phòng hai con số, với quân số thường trực hơn 1,3 triệu người. Các cuộc đụng độ biên giới kéo dài 73 ngày tại Doklam năm 2017 và các vụ xung đột nhỏ khác cho thấy mức độ căng thẳng quân sự vẫn cao.

  3. Hợp tác kinh tế phát triển mạnh mẽ nhưng mất cân bằng: Kim ngạch thương mại song phương tăng từ khoảng 3 tỷ USD năm 2000 lên 74 tỷ USD năm 2011 và duy trì ở mức 70-80 tỷ USD trong những năm gần đây. Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Ấn Độ, chiếm hơn 14% lượng nhập khẩu của Ấn Độ năm 2019-2020. Tuy nhiên, Ấn Độ nhập khẩu từ Trung Quốc nhiều hơn xuất khẩu, gây mất cân bằng thương mại.

  4. Ảnh hưởng khu vực và toàn cầu: Trung Quốc triển khai chiến lược “Chuỗi ngọc trai” và “Vành đai và Con đường” nhằm bao vây Ấn Độ, trong khi Ấn Độ tăng cường quan hệ với Mỹ, Nhật Bản và ASEAN để cân bằng ảnh hưởng. Cả hai nước đều tham gia tích cực vào các tổ chức đa phương như BRICS, SCO, G20, tạo ra sự cạnh tranh và hợp tác đa chiều.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự vừa hợp tác vừa cạnh tranh trong quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ xuất phát từ sự trỗi dậy đồng thời của hai cường quốc với tham vọng lãnh đạo khu vực và toàn cầu. Cạnh tranh biên giới kéo dài do các tuyên bố chủ quyền lịch sử chưa được giải quyết triệt để, trong khi sự khác biệt về chính sách đối ngoại và liên minh khu vực làm gia tăng nghi ngờ lẫn nhau. So với các nghiên cứu trước đây, luận văn cập nhật số liệu mới và phân tích sâu hơn về tác động của các chính sách dưới thời lãnh đạo Tập Cận Bình và Modi, đồng thời dự báo xu hướng phát triển đến năm 2030. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng ngân sách quốc phòng, bảng so sánh kim ngạch thương mại và sơ đồ các cuộc gặp cấp cao để minh họa sự phức tạp trong quan hệ song phương. Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là giúp các nhà hoạch định chính sách nhận diện rõ hơn các thách thức và cơ hội trong quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ, từ đó xây dựng chiến lược phù hợp nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia và duy trì ổn định khu vực.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đối thoại và xây dựng cơ chế kiểm soát căng thẳng: Thiết lập các kênh liên lạc quân sự và ngoại giao thường xuyên để xử lý nhanh các sự cố biên giới, giảm thiểu nguy cơ xung đột. Chủ thể thực hiện: Bộ Ngoại giao và Bộ Quốc phòng hai nước, trong vòng 1-2 năm.

  2. Thúc đẩy hợp tác kinh tế cân bằng và bền vững: Thiết lập cơ chế đối thoại kinh tế và thương mại cấp cao nhằm giải quyết mất cân bằng thương mại, khuyến khích đầu tư và hợp tác trong các lĩnh vực công nghệ cao, hạ tầng. Chủ thể thực hiện: Bộ Thương mại và các doanh nghiệp, trong vòng 3 năm.

  3. Tăng cường hợp tác đa phương và khu vực: Hai bên nên phối hợp chặt chẽ trong các tổ chức quốc tế như BRICS, SCO, G20 để thúc đẩy các mục tiêu chung về phát triển bền vững, an ninh khu vực, đồng thời giảm thiểu đối đầu. Chủ thể thực hiện: Bộ Ngoại giao, các đại diện tại các tổ chức đa phương, liên tục trong dài hạn.

  4. Việt Nam cần xây dựng chính sách ngoại giao linh hoạt: Dựa trên dự báo quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ, Việt Nam nên tăng cường quan hệ hợp tác với cả hai nước, đồng thời chủ động tham gia các cơ chế khu vực để bảo vệ lợi ích quốc gia. Chủ thể thực hiện: Bộ Ngoại giao Việt Nam, trong vòng 5 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà hoạch định chính sách ngoại giao và quốc phòng: Luận văn cung cấp phân tích toàn diện về mối quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ, giúp xây dựng chiến lược ứng phó phù hợp trong bối cảnh cạnh tranh khu vực.

  2. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành Quan hệ Quốc tế: Tài liệu nghiên cứu cập nhật, có hệ thống lý thuyết và thực tiễn, hỗ trợ giảng dạy và học tập chuyên sâu về quan hệ quốc tế châu Á.

  3. Các chuyên gia nghiên cứu về châu Á và chính sách khu vực: Luận văn cung cấp dữ liệu, phân tích và dự báo quan trọng phục vụ nghiên cứu về chính sách đối ngoại, an ninh và kinh tế khu vực.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư quốc tế: Thông tin về xu hướng hợp tác kinh tế và các rủi ro chính trị giúp doanh nghiệp hoạch định chiến lược đầu tư và kinh doanh tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ có xu hướng phát triển như thế nào đến năm 2030?
    Dự báo quan hệ sẽ tiếp tục vừa hợp tác vừa cạnh tranh, với các kịch bản từ ổn định đến căng thẳng gia tăng tùy thuộc vào chính sách nội bộ và tác động bên ngoài. Ví dụ, sự gia tăng hợp tác trong các tổ chức đa phương có thể giảm thiểu xung đột.

  2. Tại sao tranh chấp biên giới vẫn là điểm nóng trong quan hệ hai nước?
    Do các tuyên bố chủ quyền lịch sử chưa được giải quyết triệt để và sự khác biệt trong nhận thức về đường biên giới kiểm soát thực tế. Các cuộc đụng độ nhỏ vẫn xảy ra, như vụ Doklam năm 2017 kéo dài 73 ngày.

  3. Ảnh hưởng của Mỹ đến quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ ra sao?
    Mỹ đóng vai trò quan trọng trong việc cân bằng quyền lực khu vực, tăng cường quan hệ chiến lược với Ấn Độ nhằm kiềm chế ảnh hưởng của Trung Quốc, đặc biệt trong chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

  4. Hợp tác kinh tế giữa Trung Quốc và Ấn Độ có những điểm mạnh và hạn chế nào?
    Kim ngạch thương mại lớn và tăng trưởng nhanh là điểm mạnh, nhưng mất cân bằng thương mại và sự phụ thuộc nhập khẩu của Ấn Độ vào Trung Quốc là hạn chế cần khắc phục.

  5. Việt Nam nên làm gì để ứng phó với cạnh tranh Trung Quốc - Ấn Độ?
    Việt Nam cần duy trì chính sách ngoại giao đa phương, tăng cường hợp tác với cả hai nước, đồng thời chủ động tham gia các cơ chế khu vực để bảo vệ lợi ích quốc gia và duy trì ổn định.

Kết luận

  • Quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ giai đoạn 2012-2022 là sự kết hợp phức tạp giữa hợp tác và cạnh tranh trên nhiều lĩnh vực chính trị, kinh tế và quân sự.
  • Cạnh tranh biên giới và chiến lược khu vực là những thách thức lớn, trong khi hợp tác kinh tế vẫn phát triển mạnh mẽ nhưng mất cân bằng.
  • Dự báo đến năm 2030, quan hệ hai nước sẽ tiếp tục biến động với các kịch bản khác nhau, ảnh hưởng sâu rộng đến khu vực và thế giới.
  • Luận văn cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định chính sách đối ngoại của Việt Nam trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược ngày càng gay gắt.
  • Khuyến nghị tăng cường đối thoại, hợp tác đa phương và xây dựng chính sách ngoại giao linh hoạt là cần thiết để duy trì hòa bình và ổn định khu vực.

Để tiếp tục nghiên cứu và ứng dụng kết quả, các nhà hoạch định chính sách, học giả và doanh nghiệp nên sử dụng luận văn như một tài liệu tham khảo quan trọng, đồng thời theo dõi sát sao diễn biến quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ trong những năm tới.