Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt, việc xây dựng văn hóa nhà trường trở thành một yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển bền vững. Quận Hà Đông, Hà Nội, với mạng lưới 26 trường trung học cơ sở (THCS), trong đó có 22 trường công lập và 4 trường dân lập, đang đối mặt với thách thức trong việc quản lý và xây dựng văn hóa nhà trường phù hợp với xu thế đổi mới giáo dục. Theo báo cáo của Phòng Giáo dục và Đào tạo quận Hà Đông năm học 2020-2021, tổng số học sinh toàn quận là khoảng 17.000 em, với đội ngũ cán bộ, giáo viên, nhân viên hơn 1.000 người, trong đó trên 96% giáo viên đạt chuẩn và trên chuẩn.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý xây dựng văn hóa nhà trường tại ba trường THCS tiêu biểu của quận Hà Đông: Văn Quán, Lê Quý Đôn và Phú Cường, với tổng số 181 cán bộ, giáo viên, nhân viên tham gia khảo sát. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển bền vững của các trường THCS trên địa bàn. Nghiên cứu có phạm vi từ tháng 4 đến tháng 6 năm 2021, tập trung vào các giá trị vật chất và tinh thần của văn hóa nhà trường, cũng như vai trò của hiệu trưởng trong quản lý xây dựng văn hóa. Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần bổ sung cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý giáo dục tại các trường THCS, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý trong việc xây dựng môi trường giáo dục chuyên nghiệp, thân thiện và hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý văn hóa tổ chức, đặc biệt là các quan điểm của Edgar H. Schein về ba thành tố cấu thành văn hóa nhà trường: quá trình và cấu trúc hữu hình, hệ thống giá trị được tuyên bố, và những quan niệm chung. Văn hóa nhà trường được phân thành hai thành tố cơ bản: giá trị vật chất (logo, kiến trúc, trang phục) và giá trị tinh thần (tầm nhìn, hệ giá trị, phong cách lãnh đạo).

Ngoài ra, luận văn áp dụng cách tiếp cận chức năng quản lý gồm bốn chức năng chính: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá. Các khái niệm về phong cách lãnh đạo (quyết đoán và dân chủ) và phong cách làm việc của giáo viên, cán bộ cũng được sử dụng để phân tích vai trò của hiệu trưởng và đội ngũ giáo viên trong xây dựng văn hóa nhà trường. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng văn hóa nhà trường được phân tích dựa trên các nghiên cứu trước đây, bao gồm vai trò lãnh đạo, giáo viên chủ nhiệm, tổ chức đoàn đội, gia đình học sinh, quy định pháp luật và công tác truyền thông.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính. Nguồn dữ liệu chính gồm khảo sát bảng hỏi với 181 cán bộ, giáo viên, nhân viên tại ba trường THCS Văn Quán, Lê Quý Đôn và Phú Cường, cùng 20 cuộc phỏng vấn sâu với Ban giám hiệu, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên.

Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ cán bộ, giáo viên, nhân viên của ba trường nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của dữ liệu. Các bảng hỏi được thiết kế dựa trên thang đo 5 mức độ từ kém đến tốt, đánh giá các thành tố văn hóa nhà trường và công tác quản lý xây dựng văn hóa.

Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm SPSS phiên bản 20, sử dụng thống kê mô tả, phân tích tần suất, trung bình và độ lệch chuẩn để đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng. Phỏng vấn sâu nhằm làm rõ nguyên nhân và bổ sung thông tin cho kết quả khảo sát định lượng. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 4 đến tháng 6 năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng các giá trị vật chất của văn hóa nhà trường:

    • Logo và biểu tượng của các trường được đánh giá ở mức khá với điểm trung bình (ĐTB) 3,91/5, phản ánh tính thẩm mỹ và sự phù hợp với tầm nhìn, sứ mệnh nhà trường.
    • Kiến trúc nhà trường được đánh giá khá (ĐTB = 3,69), trong đó kiến trúc hiện đại và đẹp, hấp dẫn được đánh giá cao nhất (ĐTB lần lượt 4,14 và 4,35).
    • Không gian, cảnh quan nhà trường cũng đạt mức khá (ĐTB = 3,83), với điểm cao nhất là vệ sinh môi trường sạch sẽ (ĐTB = 3,93).
    • Trang phục giáo viên được đánh giá tốt hơn trang phục học sinh, với ĐTB lần lượt 4,01 và 3,15; đồng phục học sinh còn tồn tại hạn chế về tính thẩm mỹ (ĐTB = 2,61).

  2. Thực trạng các giá trị tinh thần của văn hóa nhà trường:

    • Tầm nhìn và mục tiêu của nhà trường được đánh giá khá (ĐTB = 4,03), trong đó xây dựng trường ở mức khá của quận được đánh giá cao nhất (ĐTB = 4,17). Tuy nhiên, tầm nhìn dài hạn 5-10 năm còn chưa rõ nét (ĐTB = 3,94).
    • Hệ giá trị nhà trường cũng đạt mức khá (ĐTB = 3,97), với giá trị con người được đánh giá cao nhất (ĐTB = 4,46), trong khi giá trị “Tiên học lễ, hậu học văn” cần được quan tâm cải thiện (ĐTB = 3,04).
    • Phong cách lãnh đạo nhà trường được đánh giá ở mức khá (ĐTB = 3,44), thể hiện sự kết hợp giữa phong cách quyết đoán và dân chủ.

  3. Thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường:

    • Hiệu trưởng đóng vai trò trung tâm trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra xây dựng văn hóa nhà trường.
    • Các hoạt động quản lý được thực hiện tương đối đồng bộ, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế trong việc truyền thông và huy động sự tham gia của các lực lượng bên ngoài như gia đình học sinh và cộng đồng.
    • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng văn hóa gồm: sự lãnh đạo của hiệu trưởng, vai trò giáo viên chủ nhiệm, tổ chức đoàn đội, quy định pháp luật và công tác truyền thông.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy các trường THCS tại quận Hà Đông đã có nền tảng văn hóa nhà trường tương đối vững chắc, đặc biệt là về các giá trị vật chất như logo, kiến trúc và cảnh quan. Điều này phù hợp với đặc điểm các trường thuộc khu vực nội thành Hà Nội, được đầu tư cơ sở vật chất hiện đại và sạch đẹp. Tuy nhiên, trang phục học sinh còn chưa đạt yêu cầu về thẩm mỹ, phản ánh sự cần thiết trong việc thiết kế đồng phục phù hợp hơn để nâng cao bản sắc văn hóa nhà trường.

Về giá trị tinh thần, tầm nhìn và hệ giá trị nhà trường được xây dựng khá tốt, song tầm nhìn dài hạn còn thiếu rõ ràng, điều này có thể ảnh hưởng đến định hướng phát triển bền vững của nhà trường. Giá trị “Tiên học lễ, hậu học văn” được đánh giá thấp hơn các giá trị khác, cho thấy cần tăng cường giáo dục đạo đức và lễ nghĩa trong nhà trường, phù hợp với xu hướng giảm sút truyền thống tôn sư trọng đạo hiện nay.

Phong cách lãnh đạo của hiệu trưởng thể hiện sự linh hoạt, kết hợp giữa quyết đoán và dân chủ, tạo điều kiện cho sự tham gia của giáo viên và cán bộ trong xây dựng văn hóa. Tuy nhiên, công tác truyền thông và huy động sự tham gia của gia đình, cộng đồng còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý xây dựng văn hóa nhà trường. Các biểu đồ thể hiện mức độ đánh giá các thành tố văn hóa và quản lý có thể minh họa rõ sự phân bố điểm trung bình và độ lệch chuẩn, giúp nhận diện các điểm mạnh và điểm yếu cụ thể.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả phù hợp với quan điểm của Schein về vai trò của lãnh đạo trong xây dựng văn hóa tổ chức và nhấn mạnh tầm quan trọng của các giá trị vật chất và tinh thần trong nhà trường. Đồng thời, nghiên cứu cũng bổ sung thêm góc nhìn thực tiễn về quản lý xây dựng văn hóa tại các trường THCS ở đô thị Việt Nam hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường xây dựng và hoàn thiện hệ thống giá trị vật chất

    • Hành động: Thiết kế lại đồng phục học sinh đảm bảo tính thẩm mỹ, tiện dụng và bản sắc riêng của từng trường.
    • Mục tiêu: Nâng điểm đánh giá trang phục học sinh lên mức khá trở lên (ĐTB ≥ 3,8).
    • Thời gian: Triển khai trong 1 năm học.
    • Chủ thể: Ban giám hiệu phối hợp với phụ huynh và chuyên gia thiết kế.

  2. Xây dựng tầm nhìn dài hạn rõ ràng và truyền thông hiệu quả

    • Hành động: Xây dựng kế hoạch phát triển nhà trường trong 5-10 năm tới, tổ chức các buổi hội thảo, tập huấn cho cán bộ, giáo viên và học sinh về tầm nhìn này.
    • Mục tiêu: Tăng mức độ nhận thức và đồng thuận về tầm nhìn dài hạn lên mức tốt (ĐTB ≥ 4,2).
    • Thời gian: 6 tháng đến 1 năm.
    • Chủ thể: Hiệu trưởng và Ban giám hiệu.

  3. Nâng cao vai trò lãnh đạo và phong cách quản lý của hiệu trưởng

    • Hành động: Tổ chức các khóa đào tạo về kỹ năng lãnh đạo, quản lý văn hóa tổ chức cho hiệu trưởng và phó hiệu trưởng.
    • Mục tiêu: Cải thiện phong cách lãnh đạo theo hướng dân chủ, linh hoạt, tăng cường sự tham gia của giáo viên và nhân viên.
    • Thời gian: 1 năm.
    • Chủ thể: Phòng Giáo dục và Đào tạo quận Hà Đông.

  4. Thúc đẩy sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng

    • Hành động: Xây dựng các chương trình phối hợp, truyền thông và vận động sự tham gia của phụ huynh, tổ chức xã hội địa phương trong xây dựng văn hóa nhà trường.
    • Mục tiêu: Tăng cường sự đồng thuận và hỗ trợ từ bên ngoài, nâng cao hiệu quả quản lý xây dựng văn hóa.
    • Thời gian: Liên tục, đánh giá định kỳ hàng năm.
    • Chủ thể: Hiệu trưởng, tổ chức Đoàn thanh niên, Hội cha mẹ học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và Ban giám hiệu các trường THCS

    • Lợi ích: Nắm bắt cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường, áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch phát triển văn hóa nhà trường, nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Phòng Giáo dục và Đào tạo quận, huyện

    • Lợi ích: Tham khảo kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, hướng dẫn và hỗ trợ các trường trong công tác quản lý văn hóa.
    • Use case: Đào tạo cán bộ quản lý, xây dựng tiêu chí đánh giá văn hóa nhà trường.

  3. Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò của mình trong xây dựng và duy trì văn hóa nhà trường, nâng cao ý thức trách nhiệm.
    • Use case: Tham gia tích cực vào các hoạt động xây dựng văn hóa, giáo dục học sinh theo chuẩn mực văn hóa.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Có tài liệu tham khảo khoa học về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trong bối cảnh Việt Nam.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan đến văn hóa tổ chức và quản lý giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn hóa nhà trường gồm những thành tố nào?
    Văn hóa nhà trường bao gồm hai thành tố chính: giá trị vật chất (logo, kiến trúc, trang phục) và giá trị tinh thần (tầm nhìn, hệ giá trị, phong cách lãnh đạo). Các thành tố này tạo nên bản sắc và môi trường giáo dục đặc trưng của nhà trường.

  2. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý xây dựng văn hóa nhà trường là gì?
    Hiệu trưởng là chủ thể quản lý chính, chịu trách nhiệm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra việc xây dựng văn hóa nhà trường. Hiệu trưởng cũng là người vận động, thuyết phục và tạo động lực cho cán bộ, giáo viên và học sinh tham gia xây dựng văn hóa.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý xây dựng văn hóa nhà trường?
    Các yếu tố gồm sự lãnh đạo của hiệu trưởng, vai trò giáo viên chủ nhiệm, tổ chức đoàn đội, quy định pháp luật, gia đình học sinh và công tác truyền thông của nhà trường. Mỗi yếu tố đóng góp vào sự thành công hoặc hạn chế trong xây dựng văn hóa.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý xây dựng văn hóa nhà trường?
    Cần tăng cường đào tạo kỹ năng lãnh đạo cho hiệu trưởng, xây dựng tầm nhìn rõ ràng, hoàn thiện hệ thống giá trị vật chất và tinh thần, đồng thời thúc đẩy sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.

  5. Tầm quan trọng của việc xây dựng đồng phục học sinh trong văn hóa nhà trường?
    Đồng phục học sinh không chỉ thể hiện bản sắc riêng của trường mà còn góp phần tạo nên môi trường học tập nghiêm túc, văn minh. Đồng phục đẹp, tiện dụng giúp nâng cao sự tự hào và ý thức của học sinh về văn hóa nhà trường.

Kết luận

  • Văn hóa nhà trường tại các trường THCS quận Hà Đông được xây dựng dựa trên các giá trị vật chất và tinh thần, đạt mức khá về nhiều khía cạnh như logo, kiến trúc, tầm nhìn và hệ giá trị.
  • Hiệu trưởng giữ vai trò trung tâm trong quản lý xây dựng văn hóa, với phong cách lãnh đạo kết hợp giữa quyết đoán và dân chủ.
  • Một số hạn chế cần khắc phục gồm tầm nhìn dài hạn chưa rõ nét, đồng phục học sinh chưa đạt thẩm mỹ cao và công tác truyền thông, phối hợp với gia đình, cộng đồng còn hạn chế.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao chất lượng xây dựng văn hóa nhà trường, tập trung vào hoàn thiện giá trị vật chất, phát triển giá trị tinh thần, nâng cao năng lực lãnh đạo và tăng cường sự phối hợp bên ngoài.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nhà quản lý giáo dục trong việc xây dựng môi trường học tập chuyên nghiệp, thân thiện và phát triển bền vững tại các trường THCS.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS và Phòng Giáo dục quận Hà Đông nên triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi để nâng cao hiệu quả quản lý xây dựng văn hóa nhà trường. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, quý độc giả và nhà quản lý giáo dục được khuyến khích tham khảo toàn bộ luận văn.