I. Tổng quan nghiên cứu về diễn xướng nghi lễ lên đồng
Luận án tiến sĩ tập trung nghiên cứu sự biến đổi của diễn xướng nghi lễ lên đồng tại Nam Định, một trong những trung tâm văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu của Việt Nam. Nghi lễ lên đồng, một phần không thể thiếu của tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, đã trải qua nhiều thay đổi về hình thức và nội dung trong bối cảnh xã hội hiện đại. Luận án nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của di sản văn hóa phi vật thể này, đặc biệt khi nó đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
1.1. Nghiên cứu từ các học giả nước ngoài
Các học giả nước ngoài như M. Barley Norton và Endres Kirsten đã nghiên cứu sâu về nghi lễ lên đồng, tập trung vào khía cạnh âm nhạc, tâm lý và xã hội. Họ nhấn mạnh vai trò của nghi lễ tâm linh trong việc điều chỉnh sự mất cân bằng quyền lực giới tính và cung cấp một phương tiện để phụ nữ thể hiện bản thân trong xã hội truyền thống. Các nghiên cứu này đã cung cấp cái nhìn đa chiều về diễn xướng dân gian và sự lan tỏa của nó trong cộng đồng người Việt ở nước ngoài.
1.2. Nghiên cứu từ các học giả trong nước
GS. Ngô Đức Thịnh là một trong những nhà nghiên cứu hàng đầu về đạo Mẫu và nghi lễ lên đồng tại Việt Nam. Các công trình của ông như 'Đạo Mẫu ở Việt Nam' và 'Lên đồng hành trình của thần linh và thân phận' đã phân tích sâu về nguồn gốc, cấu trúc và ý nghĩa của nghi lễ lên đồng. Ông cũng chỉ ra sự biến đổi của nghi lễ này trong bối cảnh xã hội hiện đại, đặc biệt là sự pha tạp giữa truyền thống và hiện đại.
II. Biến đổi của không gian và chủ thể thực hành diễn xướng nghi lễ lên đồng
Luận án phân tích sự biến đổi của không gian thực hành và chủ thể thực hành trong diễn xướng nghi lễ lên đồng. Từ không gian truyền thống như đền, phủ, nghi lễ này đã mở rộng sang các không gian hiện đại như sân khấu và các buổi biểu diễn công cộng. Sự thay đổi này không chỉ ảnh hưởng đến hình thức mà còn cả nội dung của nghi lễ.
2.1. Biến đổi không gian thực hành
Không gian thực hành nghi lễ lên đồng đã chuyển từ các đền, phủ truyền thống sang các không gian hiện đại như sân khấu và các buổi biểu diễn công cộng. Sự thay đổi này đã làm giảm tính thiêng liêng của nghi lễ, đồng thời tạo ra những thách thức mới trong việc bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống.
2.2. Biến đổi chủ thể thực hành
Chủ thể thực hành nghi lễ lên đồng cũng đã thay đổi đáng kể. Từ các thanh đồng truyền thống, nghi lễ này đã thu hút sự tham gia của nhiều nhóm người khác nhau, bao gồm cả những người trẻ tuổi và những người không có nền tảng tôn giáo sâu sắc. Sự thay đổi này đã làm phong phú thêm diện mạo của nghi lễ nhưng cũng đặt ra những câu hỏi về tính xác thực và giá trị văn hóa.
III. Biến đổi về trình tự và thành tố cấu trúc trong diễn xướng nghi lễ lên đồng
Luận án đi sâu vào phân tích sự biến đổi về trình tự và thành tố cấu trúc trong diễn xướng nghi lễ lên đồng. Các yếu tố như âm nhạc, ca từ, múa, phục trang và đạo cụ đã trải qua nhiều thay đổi, phản ánh sự giao thoa giữa truyền thống và hiện đại.
3.1. Biến đổi trình tự nghi lễ
Trình tự của nghi lễ lên đồng đã được rút gọn và thay đổi để phù hợp với nhịp sống hiện đại. Các bước truyền thống như chuẩn bị, nhập đồng và kết thúc đã được điều chỉnh để tiết kiệm thời gian và thu hút sự quan tâm của công chúng. Tuy nhiên, sự thay đổi này cũng làm giảm tính nguyên bản và ý nghĩa sâu sắc của nghi lễ.
3.2. Biến đổi thành tố cấu trúc
Các thành tố cấu trúc như âm nhạc, ca từ, múa, phục trang và đạo cụ đã trải qua nhiều thay đổi. Âm nhạc truyền thống được kết hợp với các yếu tố hiện đại, ca từ được cập nhật để phản ánh các vấn đề xã hội hiện đại, và phục trang được thiết kế lại để thu hút sự chú ý. Những thay đổi này đã làm phong phú thêm diện mạo của nghi lễ nhưng cũng đặt ra những thách thức trong việc bảo tồn giá trị truyền thống.
IV. Nguyên nhân biến đổi và những vấn đề đặt ra đối với diễn xướng nghi lễ lên đồng
Luận án đưa ra các nguyên nhân dẫn đến sự biến đổi của diễn xướng nghi lễ lên đồng, bao gồm sự thay đổi trong nhận thức xã hội, sự phát triển của công nghệ và sự giao thoa văn hóa. Đồng thời, luận án cũng chỉ ra những vấn đề đặt ra trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của nghi lễ này trong bối cảnh hiện đại.
4.1. Nguyên nhân biến đổi
Sự biến đổi của nghi lễ lên đồng chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, bao gồm sự thay đổi trong nhận thức xã hội, sự phát triển của công nghệ và sự giao thoa văn hóa. Những yếu tố này đã làm thay đổi cách thức thực hành và tiếp nhận nghi lễ, đồng thời tạo ra những thách thức mới trong việc bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống.
4.2. Những vấn đề đặt ra
Những vấn đề đặt ra đối với nghi lễ lên đồng bao gồm việc bảo tồn tính nguyên bản của nghi lễ, đảm bảo sự tham gia của cộng đồng và phát huy giá trị văn hóa trong bối cảnh hiện đại. Luận án nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết hợp giữa bảo tồn và phát triển để đảm bảo sự tồn tại và lan tỏa của nghi lễ này trong tương lai.
