Luận án tiến sĩ về văn hóa tín ngưỡng ma tổ ở đảo Hải Nam, Trung Quốc

• Tác giả: Zhu Si (Chu T°)
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Thị Yên
• Trường học: Viện Hàn Lâm Khoa Học Xã Hội Việt Nam
• Chuyên ngành: Văn hóa học
• Đề tài: Nghiên cứu văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ tại đảo Hải Nam, Trung Quốc
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KHÁI QUÁT VỀ TÍN NGƯỠNG MA TỔ Ở TRUNG QUỐC
• 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
• 1.2. Các nghiên cứu về tín ngưỡng Ma Tổ của đảo Hải Nam ở các nước Đông Nam Á
• 1.3. Các nghiên cứu về tín ngưỡng Ma Tổ ở Trung Quốc trong xã hội đương đại
• 1.4. Các nghiên cứu về tín ngưỡng Ma Tổ ở đảo Hải Nam
• 1.5. Nhận xét, đánh giá
• 1.6. Khái niệm và cơ sở lý luận
• 1.7. Khái quát về tín ngưỡng Ma Tổ ở Trung Quốc
• 1.8. Bối cảnh lịch sử và sự hình thành tín ngưỡng Ma Tổ ở Phúc Kiến, Trung Quốc
• 1.9. Sự lan tỏa của tín ngưỡng Ma Tổ ở Trung Quốc và trên thế giới
• 1.10. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: BỐI CẢNH ĐỊA LÝ, DÂN CƯ, KINH TẾ, VĂN HÓA XÃ HỘI ĐẢO HẢI NAM VÀ TÍN NGƯỠNG MA TỔ Ở ĐẢO HẢI NAM
• 2.1. Bối cảnh địa lý, dân cư, kinh tế, văn hóa xã hội đảo Hải Nam
• 2.2. Bối cảnh địa lý, dân cư đảo Hải Nam
• 2.3. Bối cảnh kinh tế, xã hội gắn với các vùng văn hóa đảo Hải Nam
• 2.4. Tổng quan về tín ngưỡng Ma Tổ ở đảo Hải Nam
• 2.5. Tín ngưỡng Ma Tổ trong tổng thể tín ngưỡng dân gian đảo Hải Nam
• 2.6. Tín ngưỡng Ma Tổ ở đảo Hải Nam theo diễn trình lịch sử
• 2.7. Sự thành vượng của tín ngưỡng Ma Tổ ở đảo Hải Nam thời kỳ Minh, Thanh
• 2.8. Tín ngưỡng Ma Tổ ở đảo Hải Nam từ sau giải phóng (1949) đến nay
• 2.9. Tín ngưỡng Ma Tổ tại các Hội quán Hải Nam ở các nước Đông Nam Á
• 2.10. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: VĂN HÓA TÍN NGƯỠNG MA TỔ CỦA ĐẢO HẢI NAM TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
• 3.1. Văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ trong gia đình
• 3.2. Văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ của dòng họ Lâm
• 3.3. Về cơ sở thờ tự
• 3.4. Thực hành nghi lễ
• 3.5. Văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ trong cộng đồng
• 3.6. Đền thờ Ma Tổ
• 3.7. Đặc điểm kiến trúc, mỹ thuật và bài trí điện thần
• 3.8. Việc trông coi và quản lý
• 3.9. Thực hành nghi lễ thờ cúng Ma Tổ trong cộng đồng
• 3.10. Tiểu kết chương 3
• 4. CHƯƠNG 4: CHỨC NĂNG, VAI TRÒ CỦA VĂN HÓA TÍN NGƯỠNG MA TỔ ĐẢO HẢI NAM TRONG BỐI CẢNH ĐƯỜNG ĐỜI VÀ VIỆC BẢO TỒN PHÁT HUY
• 4.1. Chức năng của văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ trong bối cảnh kinh tế, chính trị và văn hóa - xã hội đảo Hải Nam hiện nay
• 4.2. Chức năng đáp ứng nhu cầu bình an
• 4.3. Chức năng đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế
• 4.4. Chức năng cố kết gia đình, dòng tộc, cộng đồng
• 4.5. Văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ trong chính sách phát triển văn hóa xã hội, kinh tế, chính trị của đảo Hải Nam hiện nay
• 4.6. Văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ với chính sách bảo tồn phát huy di sản văn hóa dân tộc
• 4.7. Văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ với chính sách phát triển kinh tế du lịch
• 4.8. Văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ với chính sách đối ngoại
• 4.9. Một số vấn đề liên quan đến bảo tồn, phát huy văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ của đảo Hải Nam hiện nay
• 4.10. Tiểu kết chương 4
• DANH MỤC BÀI BÁO LIÊN QUAN LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

I. Tổng quan tình hình nghiên cứu cơ sở lý luận và khái quát về tín ngưỡng Ma Tổ ở Trung Quốc

Nghiên cứu về văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ tại đảo Hải Nam đã thu hút sự quan tâm của nhiều học giả trong và ngoài nước. Các nghiên cứu này không chỉ tập trung vào tín ngưỡng dân gian mà còn mở rộng ra các khía cạnh xã hội, lịch sử và văn hóa. Đặc biệt, tín ngưỡng Ma Tổ đã được ghi nhận là một phần quan trọng trong văn hóa dân tộc của người Hoa tại Trung Quốc và các nước Đông Nam Á. Sự hình thành và phát triển của tín ngưỡng này gắn liền với bối cảnh lịch sử và sự di cư của người Hoa từ Phúc Kiến đến Hải Nam. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng tín ngưỡng Ma Tổ không chỉ là một hình thức tôn giáo mà còn là một yếu tố kết nối cộng đồng, thể hiện sự đoàn kết và bản sắc văn hóa của người dân nơi đây. Theo các tài liệu, tín ngưỡng Ma Tổ đã lan tỏa ra nhiều quốc gia khác, tạo nên một mạng lưới văn hóa phong phú và đa dạng.

1.1. Các nghiên cứu về tín ngưỡng Ma Tổ của đảo Hải Nam ở các nước Đông Nam Á

Tín ngưỡng Ma Tổ đã được nghiên cứu rộng rãi ở nhiều quốc gia Đông Nam Á như Việt Nam, Malaysia, và Singapore. Các nghiên cứu này cho thấy sự tương đồng và khác biệt trong cách thức thực hành tín ngưỡng giữa các cộng đồng người Hoa tại các quốc gia này. Tín ngưỡng Ma Tổ không chỉ là một phần của văn hóa tâm linh mà còn là một yếu tố quan trọng trong việc duy trì bản sắc văn hóa của người Hoa tại nước ngoài. Nhiều học giả đã chỉ ra rằng, tín ngưỡng này đã được điều chỉnh và thích nghi với bối cảnh văn hóa địa phương, tạo nên những hình thức thực hành độc đáo. Sự giao thoa văn hóa này không chỉ làm phong phú thêm tín ngưỡng Ma Tổ mà còn góp phần vào việc bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể của các cộng đồng người Hoa tại Đông Nam Á.

1.2. Nhận xét đánh giá

Các nghiên cứu về tín ngưỡng Ma Tổ cho thấy sự phong phú và đa dạng trong thực hành văn hóa của người dân Hải Nam. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khoảng trống trong việc nghiên cứu sâu hơn về các khía cạnh xã hội và tâm linh của tín ngưỡng này. Việc thiếu hụt tài liệu và nghiên cứu có hệ thống đã làm hạn chế khả năng hiểu biết về tín ngưỡng truyền thống này. Do đó, cần có những nghiên cứu tiếp theo để làm rõ hơn về vai trò và ý nghĩa của tín ngưỡng Ma Tổ trong bối cảnh hiện đại, đặc biệt là trong việc phát triển du lịch tâm linh và bảo tồn di sản văn hóa. Những nghiên cứu này không chỉ có giá trị lý luận mà còn có ý nghĩa thực tiễn trong việc xây dựng chính sách bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của tín ngưỡng Ma Tổ.

II. Bối cảnh địa lý dân cư kinh tế văn hóa xã hội đảo Hải Nam và tín ngưỡng Ma Tổ

Đảo Hải Nam, với vị trí địa lý đặc biệt và nền văn hóa đa dạng, đã trở thành nơi phát triển mạnh mẽ của tín ngưỡng Ma Tổ. Đảo có diện tích lớn và dân số đông, chủ yếu là người Hoa, đã tạo nên một môi trường thuận lợi cho sự phát triển của các tín ngưỡng dân gian. Tín ngưỡng Ma Tổ không chỉ phản ánh đời sống tâm linh của người dân mà còn gắn liền với các hoạt động kinh tế, xã hội. Các lễ hội và nghi lễ liên quan đến Ma Tổ thường được tổ chức với quy mô lớn, thu hút đông đảo người dân tham gia, từ đó tạo ra một không gian văn hóa phong phú. Sự kết hợp giữa tín ngưỡng và các hoạt động kinh tế như du lịch đã góp phần nâng cao giá trị văn hóa của tín ngưỡng Ma Tổ, đồng thời tạo ra nguồn thu nhập cho người dân địa phương.

2.1. Bối cảnh địa lý dân cư đảo Hải Nam

Đảo Hải Nam nằm ở phía nam của Trung Quốc, có vị trí địa lý chiến lược và tài nguyên thiên nhiên phong phú. Dân cư trên đảo chủ yếu là người Hoa, với nhiều nhóm dân tộc khác nhau, tạo nên một bức tranh văn hóa đa dạng. Sự giao thoa giữa các nền văn hóa đã hình thành nên một môi trường văn hóa đặc sắc, trong đó tín ngưỡng Ma Tổ đóng vai trò quan trọng. Các nghi lễ và phong tục tập quán liên quan đến Ma Tổ không chỉ thể hiện niềm tin tâm linh mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống hàng ngày của người dân. Điều này cho thấy sự kết nối chặt chẽ giữa văn hóa dân tộc và tín ngưỡng, góp phần tạo nên bản sắc văn hóa riêng biệt của đảo Hải Nam.

2.2. Bối cảnh kinh tế xã hội gắn với các vùng văn hóa đảo Hải Nam

Kinh tế của đảo Hải Nam chủ yếu dựa vào nông nghiệp, ngư nghiệp và du lịch. Sự phát triển của ngành du lịch đã tạo ra nhiều cơ hội cho việc bảo tồn và phát huy văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ. Các lễ hội và nghi lễ liên quan đến Ma Tổ không chỉ thu hút du khách mà còn góp phần nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa của người dân địa phương. Sự kết hợp giữa kinh tế và văn hóa đã tạo ra một mô hình phát triển bền vững, trong đó tín ngưỡng Ma Tổ không chỉ là một phần của đời sống tâm linh mà còn là một yếu tố quan trọng trong việc phát triển kinh tế địa phương. Điều này cho thấy sự cần thiết phải nghiên cứu sâu hơn về mối liên hệ giữa tín ngưỡng và phát triển kinh tế xã hội tại đảo Hải Nam.

III. Văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ của đảo Hải Nam trong giai đoạn hiện nay

Trong giai đoạn hiện nay, văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ tại đảo Hải Nam đang trải qua nhiều biến đổi. Sự phát triển của xã hội hiện đại đã ảnh hưởng đến cách thức thực hành tín ngưỡng của người dân. Nhiều nghi lễ truyền thống đã được điều chỉnh để phù hợp với bối cảnh mới, trong khi vẫn giữ được bản sắc văn hóa riêng. Các hoạt động tín ngưỡng không chỉ diễn ra trong không gian tôn giáo mà còn được tổ chức trong các sự kiện văn hóa lớn, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân và du khách. Điều này cho thấy sự linh hoạt và khả năng thích ứng của tín ngưỡng Ma Tổ trong bối cảnh hiện đại.

3.1. Văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ trong gia đình

Trong gia đình, tín ngưỡng Ma Tổ thường được thực hành qua các nghi lễ cúng bái, thể hiện lòng thành kính và tri ân đối với tổ tiên. Các gia đình thường lập bàn thờ Ma Tổ, nơi diễn ra các nghi lễ hàng năm, đặc biệt là trong các dịp lễ lớn. Những nghi lễ này không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn là dịp để các thành viên trong gia đình quây quần, gắn kết tình cảm. Sự thực hành tín ngưỡng trong gia đình cũng phản ánh những giá trị văn hóa truyền thống, góp phần duy trì bản sắc văn hóa của người dân Hải Nam. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của tín ngưỡng Ma Tổ trong việc giáo dục và truyền bá các giá trị văn hóa cho thế hệ trẻ.

3.2. Thực hành nghi lễ

Thực hành nghi lễ liên quan đến tín ngưỡng Ma Tổ thường diễn ra trong các dịp lễ hội lớn, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân. Các nghi lễ này không chỉ mang tính chất tôn giáo mà còn là một phần của đời sống văn hóa cộng đồng. Những nghi lễ này thường được tổ chức tại các đền thờ Ma Tổ, nơi diễn ra các hoạt động như rước kiệu, cúng tế và các trò chơi dân gian. Sự tham gia của cộng đồng trong các nghi lễ này không chỉ thể hiện lòng thành kính đối với Ma Tổ mà còn là dịp để gắn kết tình cảm giữa các thành viên trong cộng đồng. Điều này cho thấy sự quan trọng của tín ngưỡng Ma Tổ trong việc xây dựng và củng cố mối quan hệ xã hội trong cộng đồng.

IV. Chức năng vị thế của văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ đảo Hải Nam trong bối cảnh đương đại và việc bảo tồn phát huy

Văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ tại đảo Hải Nam không chỉ có giá trị tâm linh mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế và xã hội. Tín ngưỡng này đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của người dân, góp phần tạo nên sự đoàn kết và bản sắc văn hóa. Trong bối cảnh hiện đại, việc bảo tồn và phát huy văn hóa tín ngưỡng Ma Tổ đang trở thành một nhiệm vụ quan trọng. Các chính sách phát triển văn hóa và du lịch cần chú trọng đến việc bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời tạo điều kiện cho sự phát triển bền vững của tín ngưỡng này.

4.1. Chức năng đáp ứng nhu cầu bình an

Tín ngưỡng Ma Tổ đóng vai trò quan trọng trong việc đáp ứng nhu cầu bình an của người dân. Các nghi lễ cúng bái không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn giúp người dân cảm thấy an tâm hơn trong cuộc sống. Sự hiện diện của Ma Tổ trong đời sống hàng ngày giúp người dân cảm thấy được bảo vệ và che chở, từ đó tạo ra một không khí bình an trong cộng đồng. Điều này cho thấy vai trò của tín ngưỡng Ma Tổ trong việc xây dựng một xã hội hòa bình và ổn định.

4.2. Chức năng đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế

Tín ngưỡng Ma Tổ cũng đóng góp vào việc phát triển kinh tế địa phương thông qua du lịch tâm linh. Các lễ hội và nghi lễ liên quan đến Ma Tổ thu hút đông đảo du khách, tạo ra nguồn thu nhập cho người dân địa phương. Sự phát triển của ngành du lịch không chỉ giúp bảo tồn các giá trị văn hóa mà còn tạo ra nhiều cơ hội việc làm cho người dân. Điều này cho thấy sự kết nối giữa văn hóa tín ngưỡng và phát triển kinh tế, góp phần nâng cao đời sống của người dân trên đảo Hải Nam.