Luận Án Tiến Sĩ: Bảo Hiến Trong Nhà Nước Pháp Quyền

MỞ ĐẦU

0.1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu

0.2. Những vấn đề nghiên cứu của luận án

0.3. Mục đích nghiên cứu

0.4. Phạm vi nghiên cứu

0.5. Phương pháp nghiên cứu

0.6. Đóng góp khoa học của luận án

0.7. Kết cấu luận án

1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG NƯỚC VÀ NƯỚC NGOÀI LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI

1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước

1.1.1. Các công trình khoa học trong nước đã công bố

1.1.2. Kết quả các công trình khoa học trong nước đã công bố

1.2. Tình hình nghiên cứu của nước ngoài

1.2.1. Các công trình khoa học nước ngoài đã công bố

1.2.2. Kết quả các công trình khoa học nước ngoài đã công bố

Kết luận Chương 1

2. CHƯƠNG 2: NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN VÀ VẤN ĐỀ BẢO HIẾN

2.1. Nhà nước pháp quyền và những đòi hỏi của Nhà nước pháp quyền

2.1.1. Khái quát về Nhà nước pháp quyền

2.1.2. Những đòi hỏi của Nhà nước pháp quyền

2.1.3. Bảo hiến là một yêu cầu tất yếu của Nhà nước pháp quyền

2.1.4. Vị trí, vai trò của Hiến pháp trong Nhà nước pháp quyền

2.1.5. Vi phạm Hiến pháp và các loại hình vi phạm Hiến pháp

2.2. Khái niệm bảo hiến, mối quan hệ giữa bảo hiến và Nhà nước pháp quyền

2.2.1. Khái niệm bảo hiến

2.2.2. Mối quan hệ giữa bảo hiến và Nhà nước pháp quyền

2.3. Các mô hình bảo hiến tiêu biểu trên thế giới

2.3.1. Mô hình bảo hiến bằng cơ quan chuyên trách

2.3.2. Bảo hiến bằng Tòa án hiến pháp

2.3.3. Bảo hiến bằng Hội đồng hiến pháp

2.3.4. Mô hình bảo hiến bằng tòa án tư pháp

2.3.5. Mô hình bảo hiến hỗn hợp

2.4. Kinh nghiệm lựa chọn mô hình bảo hiến của một số nước

Kết luận Chương 2

3. CHƯƠNG 3: VẤN ĐỀ BẢO HIẾN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

3.1. Cơ sở pháp lý và thực trạng hoạt động bảo hiến ở Việt Nam

3.1.1. Thực trạng hoạt động bảo hiến và khả năng ngăn chặn hành vi vi phạm Hiến pháp ở Việt Nam

3.2. Sự cần thiết xây dựng mô hình bảo hiến ở Việt Nam hiện nay

3.2.1. Xuất phát từ mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân

3.2.2. Xuất phát từ yêu cầu khắc phục hạn chế trong hoạt động bảo hiến hiện nay

3.2.3. Xuất phát từ tính tất yếu của quá trình hội nhập quốc tế và xu thế của thời đại

Kết luận Chương 3

4. CHƯƠNG 4: XÂY DỰNG MÔ HÌNH BẢO HIẾN TRONG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

4.1. Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam và nguyên tắc xây dựng mô hình bảo hiến ở Việt Nam

4.1.1. Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng mô hình bảo hiến ở Việt Nam

4.1.2. Nguyên tắc xây dựng mô hình bảo hiến ở Việt Nam

4.1.2.1. Đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam

4.1.2.2. Đảm bảo nguyên tắc quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân

4.1.2.3. Đảm bảo nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất

4.1.2.4. Đảm bảo tính khả thi

4.1.2.5. Đảm bảo độc lập, chủ quyền và an ninh quốc gia

4.2. Giải pháp xây dựng mô hình bảo hiến ở Việt Nam

4.2.1. Kiến nghị xây dựng mô hình Hội đồng hiến pháp ở Việt Nam - một giải pháp quá độ

4.2.1.1. Cách thức thành lập và thẩm quyền của Hội đồng hiến pháp

4.2.1.2. Tổ chức của Hội đồng hiến pháp

4.2.1.3. Quyền yêu cầu Hội đồng hiến pháp xem xét vụ việc

4.2.1.4. Trình tự, thủ tục xem xét vụ việc của Hội đồng hiến pháp

4.2.1.5. Hiệu lực pháp lý phán quyết của Hội đồng hiến pháp

4.2.1.6. Một số giải pháp đảm bảo cơ sở và hiệu quả hoạt động của Hội đồng hiến pháp Việt Nam

4.2.2. Nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Hiến pháp 1992

4.2.3. Một số giải pháp hỗ trợ

Kết luận Chương 4

KẾT LUẬN

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Luận Án Bảo Hiến Nhà Nước Pháp Quyền 2024

Luận án tiến sĩ năm 2024 tập trung vào vai trò then chốt của bảo hiến trong việc duy trì nhà nước pháp quyền. Nghiên cứu này đánh giá tầm quan trọng của Hiến pháp như là nền tảng pháp lý tối cao, đảm bảo sự tuân thủ và thực thi pháp luật một cách công bằng và minh bạch. Luận án đi sâu vào mối liên hệ mật thiết giữa bảo hiến, quyền con người và quyền công dân, nhấn mạnh sự cần thiết của một cơ chế bảo vệ hiến pháp hiệu quả để ngăn chặn lạm quyền và bảo vệ các quyền tự do cơ bản. Từ đó, đóng góp vào việc xây dựng một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa vững mạnh.

1.1. Hiến Pháp và Vị Trí Tối Thượng Trong Hệ Thống Pháp Luật

Hiến pháp đóng vai trò trung tâm, là đạo luật gốc, chi phối toàn bộ hệ thống pháp luật của một quốc gia. Luận án xem xét tầm quan trọng của việc bảo đảm tính hợp hiến của mọi văn bản pháp luật, từ luật, nghị định đến thông tư, đảm bảo rằng không có quy định nào mâu thuẫn hoặc vi phạm các nguyên tắc cơ bản của Hiến pháp. Điều này đòi hỏi một quy trình lập pháp cẩn trọng và một cơ chế kiểm tra, giám sát hiệu quả để đảm bảo hiệu lực hiến pháp trên thực tế.

1.2. Mối Liên Hệ Giữa Bảo Hiến và Quyền Con Người Quyền Công Dân

Bảo hiến không chỉ là việc tuân thủ Hiến pháp mà còn là bảo vệ các quyền con người, quyền công dân được ghi nhận trong Hiến pháp. Luận án phân tích cách thức bảo hiến đảm bảo các quyền này không bị xâm phạm bởi bất kỳ hành vi nào, từ cá nhân đến cơ quan nhà nước. Một cơ chế bảo hiến hiệu quả sẽ tạo ra một môi trường pháp lý an toàn, nơi mà mọi người đều được hưởng các quyền tự do cơ bản và có thể tham gia một cách tích cực vào đời sống chính trị, kinh tế và xã hội.

II. Thách Thức Bảo Hiến Thực Tiễn và Vấn Đề Vi Phạm Hiến Pháp

Luận án chỉ ra những thách thức trong việc thực thi bảo hiến trên thực tế, đặc biệt là vấn đề vi phạm Hiến pháp. Các hành vi vi hiến có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức, từ ban hành các văn bản pháp luật trái với Hiến pháp đến việc thực thi các chính sách vi phạm các quyền cơ bản. Nghiên cứu này phân tích các nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, bao gồm sự thiếu hụt về nhận thức pháp luật, sự yếu kém trong cơ chế kiểm soát quyền lực và sự thiếu độc lập của các cơ quan tư pháp. Vấn đề này đòi hỏi các giải pháp đồng bộ và hiệu quả hơn để bảo vệ hiến pháp.

2.1. Các Hình Thức Vi Phạm Hiến Pháp và Hậu Quả Pháp Lý

Luận án đi sâu vào việc phân loại các hình thức vi phạm Hiến pháp, bao gồm vi phạm trực tiếp (mâu thuẫn với các quy định của Hiến pháp) và vi phạm gián tiếp (không tuân thủ các nguyên tắc, giá trị của Hiến pháp). Nghiên cứu cũng xem xét các hậu quả pháp lý của hành vi vi hiến, bao gồm việc hủy bỏ các văn bản pháp luật trái với Hiến pháp, xử lý trách nhiệm đối với các cá nhân, tổ chức vi phạm và bồi thường thiệt hại cho các nạn nhân.

2.2. Đánh Giá Thực Trạng Cơ Chế Kiểm Soát Hiến Pháp Hiện Nay

Luận án đánh giá thực trạng của cơ chế kiểm soát hiến pháp hiện tại, bao gồm vai trò của Quốc hội, Chủ tịch nước, các cơ quan tư pháp và các tổ chức xã hội. Nghiên cứu chỉ ra những hạn chế trong cơ chế này, như sự thiếu độc lập, sự chồng chéo về thẩm quyền và sự thiếu hiệu quả trong việc thực thi các quyết định bảo hiến. Điều này đòi hỏi một sự cải cách toàn diện để nâng cao năng lực và hiệu quả của cơ chế kiểm soát hiến pháp.

III. Giải Pháp Xây Dựng Mô Hình Bảo Hiến Hiệu Quả Tại Việt Nam

Luận án đề xuất các giải pháp nhằm xây dựng một mô hình bảo hiến hiệu quả và phù hợp với điều kiện của Việt Nam. Các giải pháp này bao gồm việc tăng cường vai trò của Tòa án Hiến pháp hoặc thành lập một cơ quan chuyên trách về bảo hiến, nâng cao năng lực của các thẩm phán và chuyên gia pháp luật, tăng cường sự tham gia của người dân vào quá trình bảo hiến, và cải thiện cơ chế phối hợp giữa các cơ quan nhà nước. Mục tiêu là tạo ra một cơ chế bảo hiến mạnh mẽ, độc lập và minh bạch, có khả năng bảo vệ Hiến pháp và các quyền con người một cách hiệu quả.

3.1. Thành Lập Tòa Án Hiến Pháp hoặc Cơ Quan Chuyên Trách Bảo Hiến

Luận án xem xét các ưu điểm và nhược điểm của việc thành lập một Tòa án Hiến pháp chuyên biệt hoặc một cơ quan chuyên trách về bảo hiến. Tòa án Hiến pháp có ưu điểm về tính chuyên môn cao và độc lập tư pháp, nhưng có thể đòi hỏi sự thay đổi lớn trong hệ thống pháp luật. Cơ quan chuyên trách có ưu điểm về tính linh hoạt và dễ dàng thích ứng với điều kiện của Việt Nam, nhưng cần đảm bảo tính độc lập và khách quan.

3.2. Tăng Cường Năng Lực và Tính Chuyên Nghiệp Của Thẩm Phán

Năng lực và tính chuyên nghiệp của các thẩm phán đóng vai trò quan trọng trong việc bảo hiến. Luận án đề xuất các biện pháp để nâng cao trình độ chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp và tính độc lập của các thẩm phán, bao gồm việc tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kiến thức pháp luật, cải thiện chế độ đãi ngộ và bảo vệ sự an toàn của thẩm phán.

3.3. Vai Trò Giám Sát của Quốc Hội trong Hoạt Động Bảo Hiến

Quốc hội, với vai trò là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, có vai trò giám sát tối cao đối với việc tuân thủ Hiến pháp và pháp luật. Luận án phân tích các phương thức mà Quốc hội có thể sử dụng để tăng cường giám sát đối với hoạt động bảo hiến, như chất vấn các thành viên Chính phủ, thành lập các ủy ban điều tra và tổ chức các phiên họp thảo luận về các vấn đề liên quan đến bảo hiến.

IV. Ứng Dụng Bảo Hiến Trong Xây Dựng Nhà Nước Pháp Quyền XHCN

Luận án nhấn mạnh tầm quan trọng của bảo hiến trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Một cơ chế bảo hiến hiệu quả sẽ góp phần củng cố nền tảng pháp lý của nhà nước, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, và tạo ra một môi trường ổn định, minh bạch và công bằng cho sự phát triển kinh tế, xã hội. Đồng thời, bảo hiến giúp đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam trên cơ sở Hiến pháp và pháp luật, tăng cường sự gắn kết giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân.

4.1. Củng Cố Nền Tảng Pháp Lý Của Nhà Nước Pháp Quyền XHCN

Bảo hiến đóng vai trò then chốt trong việc củng cố nền tảng pháp lý của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Một hệ thống pháp luật thống nhất, đồng bộ và minh bạch, dựa trên Hiến pháp và được thực thi một cách nghiêm minh, là điều kiện tiên quyết để xây dựng một nhà nước pháp quyền vững mạnh.

4.2. Bảo Vệ Quyền Lợi Hợp Pháp Của Người Dân Trong Xã Hội

Bảo hiến giúp bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân bằng cách đảm bảo rằng mọi hành vi của nhà nước và các tổ chức xã hội đều phải tuân thủ Hiến pháp và pháp luật. Điều này tạo ra một môi trường an toàn và tin cậy, nơi mà mọi người đều có thể hưởng thụ các quyền tự do cơ bản và tham gia một cách bình đẳng vào đời sống xã hội.

V. Kết Luận Tương Lai Bảo Hiến Đảm Bảo Pháp Quyền Bền Vững

Luận án kết luận rằng việc xây dựng một cơ chế bảo hiến hiệu quả là một nhiệm vụ cấp bách và quan trọng đối với Việt Nam trong bối cảnh hiện nay. Sự phát triển của bảo hiến không chỉ là một yêu cầu pháp lý mà còn là một đòi hỏi chính trị và xã hội, nhằm đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững của đất nước. Tương lai của bảo hiến phụ thuộc vào sự quyết tâm của nhà nước, sự tham gia tích cực của người dân và sự hợp tác quốc tế.

5.1. Định Hướng Phát Triển Bảo Hiến Trong Bối Cảnh Mới

Luận án đề xuất các định hướng phát triển bảo hiến trong bối cảnh mới, bao gồm việc tăng cường hợp tác quốc tế, nâng cao nhận thức pháp luật cho người dân và thúc đẩy sự đổi mới trong phương pháp giảng dạy và nghiên cứu pháp luật.

5.2. Vai Trò Của Bảo Hiến Trong Hội Nhập Quốc Tế Về Pháp Luật

Luận án phân tích vai trò của bảo hiến trong quá trình hội nhập quốc tế về pháp luật, nhấn mạnh sự cần thiết của việc hài hòa hóa pháp luật Việt Nam với các chuẩn mực quốc tế, đồng thời bảo vệ các giá trị văn hóa và truyền thống của Việt Nam.

ĐẠI HỌC THIÊN HÀ NỘI: BẢO HIẾN TRONG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN - LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC