Tổng quan nghiên cứu

Virus viêm gan B (HBV) là nguyên nhân hàng đầu gây xơ gan, ung thư gan và tử vong trên toàn cầu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 1/3 dân số thế giới từng nhiễm HBV, với hơn 240 triệu người bị nhiễm trùng gan mạn tính. Tại Việt Nam, tỷ lệ nhiễm HBV mạn tính ước tính trên 8%, với khoảng 8,6 triệu người nhiễm virus. Tiêm vaccine phòng HBV là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất, đặc biệt tiêm trong vòng 24 giờ sau sinh giúp giảm lây truyền từ mẹ sang con đến 80-95%. Tuy nhiên, tại thị xã Đồng Xoài, tỉnh Bình Phước, tỷ lệ tiêm chủng trong 24 giờ đầu năm 2014 chỉ đạt 67,3%, giảm 49,1% so với năm trước, trong khi tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ các loại vaccine khác đạt trên 95%. Thực trạng này đặt ra vấn đề về kiến thức, thực hành và các yếu tố ảnh hưởng đến tiêm chủng phòng HBV đầy đủ cho trẻ dưới 1 tuổi.

Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 11/2014 đến tháng 8/2015 tại 8 xã, phường của thị xã Đồng Xoài nhằm mô tả kiến thức, thực hành của bà mẹ về HBV và tiêm chủng phòng HBV đầy đủ cho trẻ từ 5 đến 12 tháng tuổi, đồng thời xác định các yếu tố liên quan đến thực hành tiêm chủng đầy đủ. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả chương trình tiêm chủng mở rộng, góp phần giảm tỷ lệ nhiễm HBV mạn tính và các biến chứng nghiêm trọng liên quan tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết dịch vụ y tế, tập trung vào mối quan hệ giữa kiến thức về HBV, các yếu tố gia đình và thực hành tiêm chủng phòng HBV đầy đủ cho trẻ dưới 1 tuổi. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Kiến thức về HBV: Hiểu biết về bệnh viêm gan B, đường lây truyền, triệu chứng, hậu quả và biện pháp phòng ngừa.
  • Thực hành tiêm chủng phòng HBV đầy đủ: Tiêm vaccine HBV sơ sinh trong vòng 24 giờ sau sinh và các mũi tiếp theo đúng lịch (2, 3, 4 tháng tuổi).
  • Yếu tố gia đình: Tiền sử nhiễm HBV trong gia đình, sự ủng hộ hoặc phản đối của người thân đối với việc tiêm chủng.
  • Yếu tố nhân khẩu học và xã hội: Tuổi, trình độ học vấn, nghề nghiệp của bà mẹ, thu nhập gia đình.

Khung lý thuyết này giúp phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc tiêm chủng đầy đủ, từ đó đề xuất các giải pháp can thiệp phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang kết hợp định lượng và định tính, thực hiện tại 8 xã, phường thuộc thị xã Đồng Xoài, tỉnh Bình Phước trong khoảng thời gian từ 02/11/2014 đến 31/08/2015.

  • Đối tượng nghiên cứu: 210 bà mẹ có con từ 5 đến 12 tháng tuổi, có hộ khẩu thường trú tại địa phương, được chọn theo phương pháp tỷ lệ với cỡ dân số (PPS) từ 30 cụm khu phố, mỗi cụm 7 bà mẹ. Ngoài ra, phỏng vấn sâu 8 bà mẹ không tiêm chủng đầy đủ và 5 cán bộ y tế phụ trách tiêm chủng.
  • Thu thập dữ liệu: Phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi chuẩn, thu thập thông tin về kiến thức, thực hành tiêm chủng, các yếu tố gia đình và xã hội. Dữ liệu được kiểm tra, làm sạch và mã hóa.
  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 20 để phân tích mô tả (tỷ lệ, tần suất) và phân tích mối liên quan giữa các biến bằng kiểm định χ2, hồi quy logistic để kiểm soát các yếu tố nhiễu. Dữ liệu định tính được mã hóa và phân tích theo chủ đề để bổ sung và minh họa cho kết quả định lượng.
  • Đạo đức nghiên cứu: Được Hội đồng Đạo đức Trường Đại học Y tế Công cộng phê duyệt, đảm bảo sự đồng thuận và bảo mật thông tin cá nhân.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, độ tin cậy và phù hợp với mục tiêu nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kiến thức về HBV của bà mẹ: 52,4% bà mẹ có kiến thức đạt về HBV và tiêm chủng phòng HBV. Cụ thể, 91,4% đã từng nghe về viêm gan B, 60% hiểu đây là bệnh truyền nhiễm, 75,2% biết nguồn mang HBV, 82,9% biết đường lây truyền từ mẹ sang con. Tuy nhiên, chỉ 24,3% biết đúng thời gian miễn dịch sau khi tiêm đủ liều vaccine.

  2. Thực hành tiêm chủng phòng HBV cho trẻ: 89% trẻ được tiêm vaccine HBV trong 24 giờ đầu sau sinh, nhưng chỉ 60,5% trẻ được tiêm đầy đủ 4 mũi vaccine (1 mũi sơ sinh và 3 mũi tiếp theo). Lý do không tiêm đầy đủ chủ yếu là mẹ quên (27,3%), trẻ ốm (26,1%), mẹ bận việc (22,7%) và gia đình không đồng ý (11,4%).

  3. Yếu tố liên quan đến tiêm chủng đầy đủ: Nghề nghiệp mẹ (công/viên chức 81,8% tiêm đủ so với công nhân 33,3%), trình độ học vấn (trên THPT 78,3% so với dưới THPT 48,3%), kiến thức về HBV (đạt 82,7% so với chưa đạt 36%), tiền sử gia đình có người nhiễm HBV (85,5% so với không có 61,8%), sự ủng hộ của gia đình (65,3% so với phản đối 5,9%) và thu nhập gia đình (không nghèo 68,1% so với nghèo 34%) đều có mối liên quan có ý nghĩa thống kê với việc tiêm chủng đầy đủ (p < 0,001).

  4. Nguồn thông tin và tư vấn: 73,8% bà mẹ nhận thông tin về HBV từ cán bộ y tế, 57,6% từ truyền hình, 50% từ pano, tờ rơi. 90,5% được tư vấn về phản ứng sau tiêm, 91,9% được tư vấn lịch hẹn tiêm tiếp theo.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kiến thức của bà mẹ về HBV và tiêm chủng còn hạn chế, đặc biệt về thời gian miễn dịch và hậu quả của việc tiêm không đủ mũi. Tỷ lệ tiêm vaccine trong 24 giờ đầu cao (89%) nhưng tiêm đầy đủ 4 mũi chỉ đạt 60,5%, thấp hơn nhiều so với tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ các loại vaccine khác trên 95%. Nguyên nhân chính là do quên lịch tiêm, trẻ ốm và sự phản đối của gia đình, phản ánh sự cần thiết tăng cường truyền thông và tư vấn.

Mối liên quan giữa nghề nghiệp, trình độ học vấn và kiến thức với thực hành tiêm chủng phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, cho thấy nhóm công nhân và người có trình độ thấp cần được chú trọng hỗ trợ. Sự ủng hộ của gia đình và tiền sử nhiễm HBV trong gia đình cũng ảnh hưởng tích cực đến việc tiêm chủng đầy đủ, nhấn mạnh vai trò của môi trường xã hội và nhận thức cá nhân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố kiến thức, tỷ lệ tiêm chủng theo nhóm nghề nghiệp, trình độ học vấn và bảng hồi quy logistic thể hiện các yếu tố liên quan đến tiêm chủng đầy đủ. So sánh với các nghiên cứu tại Long An, Thừa Thiên Huế và các nước châu Á cho thấy mức độ tương đồng về các yếu tố ảnh hưởng, đồng thời khẳng định tính cấp thiết của các biện pháp can thiệp tại Đồng Xoài.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông, tư vấn kiến thức về HBV và tiêm chủng: Đẩy mạnh các hoạt động truyền thông tại cộng đồng, đặc biệt tập trung vào các kiến thức còn hạn chế như thời gian miễn dịch, hậu quả tiêm không đủ mũi. Thời gian thực hiện: ngay trong năm 2024. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế thị xã, trạm y tế xã, cán bộ y tế thôn bản.

  2. Hỗ trợ nhóm bà mẹ có trình độ học vấn thấp và nghề nghiệp công nhân: Tổ chức các buổi tư vấn, hướng dẫn cụ thể, linh hoạt về thời gian và địa điểm để phù hợp với lịch làm việc của nhóm này. Thời gian: 6 tháng đầu năm 2024. Chủ thể: Trung tâm Y tế, các tổ chức xã hội.

  3. Khuyến khích sự ủng hộ của gia đình trong tiêm chủng: Tổ chức các buổi gặp gỡ, hội thảo nhỏ tại cộng đồng nhằm nâng cao nhận thức của người thân trong gia đình về lợi ích của tiêm chủng phòng HBV. Thời gian: liên tục trong năm 2024. Chủ thể: Cán bộ y tế cộng đồng, tổ chức đoàn thể địa phương.

  4. Cải thiện quản lý và giám sát tiêm chủng: Xây dựng hệ thống quản lý dữ liệu tiêm chủng đầy đủ, chính xác, bao gồm cả tiêm chủng dịch vụ tại các phòng khám tư nhân để đảm bảo số liệu thực tế. Thời gian: 12 tháng. Chủ thể: Trung tâm Y tế thị xã, Sở Y tế tỉnh Bình Phước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế công cộng và nhân viên y tế tuyến cơ sở: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về kiến thức, thực hành và các yếu tố ảnh hưởng đến tiêm chủng HBV, giúp cải thiện công tác truyền thông và tư vấn.

  2. Nhà hoạch định chính sách y tế: Thông tin về tỷ lệ tiêm chủng và các yếu tố liên quan hỗ trợ xây dựng chính sách, chương trình can thiệp phù hợp nhằm nâng cao tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng: Cơ sở để thiết kế các chương trình giáo dục sức khỏe, vận động cộng đồng nhằm tăng cường sự ủng hộ và tham gia tiêm chủng phòng HBV.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng: Tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu, phân tích số liệu và đánh giá các yếu tố xã hội ảnh hưởng đến tiêm chủng, góp phần phát triển nghiên cứu trong lĩnh vực phòng chống bệnh truyền nhiễm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tiêm vaccine HBV trong 24 giờ đầu sau sinh lại quan trọng?
    Tiêm vaccine HBV trong 24 giờ đầu giúp ngăn chặn lây truyền virus từ mẹ sang con hiệu quả 80-95%, giảm nguy cơ trẻ bị nhiễm HBV mạn tính và các biến chứng nghiêm trọng sau này.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến việc tiêm chủng đầy đủ vaccine HBV cho trẻ?
    Nghiên cứu cho thấy nghề nghiệp, trình độ học vấn của mẹ, kiến thức về HBV, tiền sử gia đình có người nhiễm HBV và sự ủng hộ của gia đình là các yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến việc tiêm chủng đầy đủ.

  3. Làm thế nào để cải thiện tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ tại địa phương?
    Cần tăng cường truyền thông, tư vấn kiến thức, hỗ trợ nhóm đối tượng có nguy cơ thấp về tiêm chủng, vận động sự ủng hộ của gia đình và cải thiện quản lý, giám sát tiêm chủng.

  4. Có những phản ứng phụ nào sau khi tiêm vaccine HBV?
    Phản ứng thường gặp gồm sốt (78,1%), quấy khóc (65,2%), sưng đau chỗ tiêm (53,3%). Các phản ứng này thường nhẹ và tự khỏi, không ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe trẻ.

  5. Tại sao một số bà mẹ không tiêm chủng đầy đủ cho con?
    Nguyên nhân chính gồm quên lịch tiêm (27,3%), trẻ ốm (26,1%), mẹ bận việc (22,7%) và sự phản đối của gia đình (11,4%), cho thấy cần có biện pháp hỗ trợ và vận động phù hợp.

Kết luận

  • Virus viêm gan B là nguyên nhân chính gây xơ gan, ung thư gan và tử vong, tiêm vaccine là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất.
  • Tại thị xã Đồng Xoài, chỉ 52,4% bà mẹ có kiến thức đạt về HBV, 60,5% trẻ được tiêm chủng đầy đủ vaccine phòng HBV.
  • Nghề nghiệp, trình độ học vấn, kiến thức về HBV, tiền sử gia đình và sự ủng hộ của người thân là các yếu tố liên quan đến thực hành tiêm chủng đầy đủ.
  • Cần tăng cường truyền thông, tư vấn, hỗ trợ nhóm đối tượng yếu thế và cải thiện quản lý tiêm chủng để nâng cao tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát hiệu quả và mở rộng nghiên cứu tại các địa phương khác.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ thế hệ tương lai khỏi viêm gan B bằng cách nâng cao nhận thức và thực hành tiêm chủng đầy đủ cho trẻ em!