Tổng quan nghiên cứu

Bệnh tiêu chảy vẫn là một trong hai nguyên nhân hàng đầu gây mắc bệnh và tử vong ở trẻ em trên toàn thế giới. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 2,5 tỷ lượt trẻ em dưới 5 tuổi mắc tiêu chảy, trong đó hơn 1,5 triệu trẻ tử vong, với khoảng 80% trường hợp tử vong xảy ra ở nhóm trẻ dưới 2 tuổi. Tại Việt Nam, tiêu chảy cũng là vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng quan tâm, với khoảng 9.880 trường hợp tử vong mỗi năm do tiêu chảy, trong đó trẻ dưới 5 tuổi chiếm tỷ lệ cao. Tại phường Phúc Xá, quận Ba Đình, Hà Nội, tỷ lệ trẻ dưới 2 tuổi mắc tiêu chảy trong 6 tháng qua được ghi nhận là 26,5%.

Nghiên cứu nhằm đánh giá kiến thức và thực hành về phòng và xử trí tiêu chảy của bà mẹ có con dưới 2 tuổi tại phường Phúc Xá trong khoảng thời gian từ tháng 5 đến tháng 11 năm 2010. Mục tiêu cụ thể gồm xác định tỷ lệ mắc tiêu chảy, mô tả kiến thức và thực hành của bà mẹ về phòng và xử trí tiêu chảy, đồng thời phân tích các yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành này. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng các chương trình can thiệp nhằm giảm tỷ lệ mắc và tử vong do tiêu chảy, góp phần cải thiện sức khỏe trẻ em tại địa phương và các khu vực có đặc điểm tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về dịch tễ học bệnh tiêu chảy, kiến thức - thái độ - thực hành (KAP) trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng, và các nguyên tắc xử trí tiêu chảy theo hướng dẫn của WHO. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Tiêu chảy: đi ngoài phân lỏng bất thường từ 3 lần trở lên trong 24 giờ, với phân không thành khuôn.
  • Phòng và xử trí tiêu chảy: bao gồm kiến thức về nguyên nhân, dấu hiệu mất nước, cách sử dụng dung dịch bù nước điện giải (ORS), chế độ ăn uống và chăm sóc trẻ khi bị tiêu chảy.
  • Yếu tố nguy cơ: như tuổi mẹ, trình độ học vấn, nghề nghiệp, số con, và thói quen chăm sóc trẻ.

Khung lý thuyết nhấn mạnh vai trò của kiến thức và thực hành của bà mẹ trong việc phòng ngừa và xử trí tiêu chảy, từ đó giảm thiểu tỷ lệ mắc và tử vong ở trẻ dưới 2 tuổi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp mô tả cắt ngang có phân tích, tiến hành tại phường Phúc Xá, quận Ba Đình, Hà Nội từ tháng 5 đến tháng 11 năm 2010. Đối tượng nghiên cứu là 302 bà mẹ có con dưới 2 tuổi, được chọn ngẫu nhiên đơn từ danh sách 498 bà mẹ có con dưới 2 tuổi tại địa phương.

Dữ liệu được thu thập qua phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi có cấu trúc, tập trung vào kiến thức và thực hành về phòng và xử trí tiêu chảy. Các điều tra viên được đào tạo bài bản và giám sát chặt chẽ để đảm bảo chất lượng số liệu. Dữ liệu sau khi thu thập được xử lý và phân tích bằng phần mềm SPSS 16, sử dụng thống kê mô tả và kiểm định chi bình phương với mức ý nghĩa p<0,05 để đánh giá mối liên quan giữa các biến số.

Cỡ mẫu được tính toán dựa trên tỷ lệ kiến thức đạt về xử trí tiêu chảy theo nghiên cứu trước đó, với mức tin cậy 95% và sai số cho phép 5%. Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giúp đảm bảo tính đại diện cho nhóm nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ mắc tiêu chảy: 26,5% trẻ dưới 2 tuổi tại phường Phúc Xá mắc tiêu chảy trong 6 tháng qua, trong đó trẻ nam chiếm 27,5%, trẻ nữ 25,4%, sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p>0,05). Nhóm tuổi 6-18 tháng chiếm 63,8% số ca mắc tiêu chảy, phù hợp với đặc điểm dịch tễ học toàn cầu.

  2. Kiến thức của bà mẹ về phòng bệnh: 43,4% bà mẹ có kiến thức đạt về chăm sóc trẻ, 72,8% hiểu biết về nguy cơ gây tiêu chảy, 70,5% nhận biết đúng dấu hiệu mất nước, 85,1% nhận thức được hậu quả nghiêm trọng của tiêu chảy như suy dinh dưỡng và tử vong. Tuy nhiên, 77,5% bà mẹ vẫn cho rằng cần cho trẻ ăn kiêng khi bị tiêu chảy, điều này không phù hợp với khuyến cáo hiện hành.

  3. Kiến thức về xử trí tiêu chảy: 70,2% bà mẹ có kiến thức đạt về xử trí khi trẻ bị tiêu chảy, 85,8% đã từng nghe nói về ORS và 82,8% biết sử dụng ORS cho trẻ. Phần lớn bà mẹ (81,1%) cho rằng cần cho trẻ uống nhiều nước hơn bình thường khi bị tiêu chảy.

  4. Thực hành xử trí tiêu chảy: Tỷ lệ bà mẹ thực hành xử trí đạt là 55,0%. ORS là dịch được sử dụng nhiều nhất, phần lớn bà mẹ pha ORS đúng cách và sử dụng dung dịch trong vòng 24 giờ. Tuy nhiên, 13,9% bà mẹ sử dụng kháng sinh, 26,4% dùng thuốc chống tiêu chảy, và 76,4% sử dụng men tiêu hóa, cho thấy còn tồn tại việc sử dụng thuốc không phù hợp.

  5. Yếu tố liên quan: Trẻ ăn sam hoàn toàn có nguy cơ mắc tiêu chảy cao gấp 2,48 lần so với trẻ bú mẹ hoàn toàn (p<0,05). Con của bà mẹ dưới 25 tuổi có nguy cơ mắc tiêu chảy cao gấp 1,9 lần so với con của bà mẹ trên 25 tuổi (p<0,05). Trình độ học vấn của bà mẹ cũng ảnh hưởng rõ rệt đến kiến thức và thực hành phòng, xử trí tiêu chảy.

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ mắc tiêu chảy 26,5% trong 6 tháng qua tại phường Phúc Xá tương đối cao, phản ánh gánh nặng bệnh tật vẫn còn lớn ở nhóm trẻ dưới 2 tuổi. Kết quả phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, trong đó nhóm tuổi 6-18 tháng là nhóm có nguy cơ cao nhất do bắt đầu ăn bổ sung và giảm kháng thể thụ động.

Kiến thức của bà mẹ về phòng và xử trí tiêu chảy còn nhiều hạn chế, đặc biệt là quan niệm cho trẻ ăn kiêng khi bị tiêu chảy vẫn phổ biến, điều này có thể làm kéo dài thời gian bệnh và tăng nguy cơ suy dinh dưỡng. Việc sử dụng ORS được đánh giá tích cực, tuy nhiên thực hành sử dụng thuốc kháng sinh và thuốc chống tiêu chảy chưa phù hợp, có thể gây tác dụng phụ và kháng thuốc.

Các yếu tố như tuổi mẹ, trình độ học vấn và nghề nghiệp có ảnh hưởng đáng kể đến kiến thức và thực hành của bà mẹ, cho thấy cần có các chương trình giáo dục sức khỏe phù hợp với từng nhóm đối tượng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố độ tuổi trẻ mắc tiêu chảy, bảng tỷ lệ kiến thức và thực hành của bà mẹ, giúp minh họa rõ ràng các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe: Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo và chiến dịch truyền thông nhằm nâng cao kiến thức về phòng và xử trí tiêu chảy cho bà mẹ, đặc biệt nhấn mạnh việc không cho trẻ ăn kiêng khi bị tiêu chảy và sử dụng đúng ORS. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, chủ thể là Trung tâm Y tế dự phòng quận Ba Đình phối hợp với trạm y tế phường.

  2. Phát triển tài liệu hướng dẫn và tư vấn cá nhân: Cung cấp tài liệu hướng dẫn chi tiết về chăm sóc trẻ tiêu chảy, cách pha ORS và nhận biết dấu hiệu mất nước, đồng thời tư vấn trực tiếp tại các cơ sở y tế và cộng đồng. Thực hiện liên tục, chủ thể là cán bộ y tế phường.

  3. Kiểm soát và hướng dẫn sử dụng thuốc hợp lý: Tăng cường giám sát việc sử dụng thuốc kháng sinh và thuốc chống tiêu chảy tại các cơ sở y tế và cộng đồng, đồng thời đào tạo cán bộ y tế và người dân về tác hại của việc sử dụng thuốc không đúng. Thời gian 12 tháng, chủ thể là Sở Y tế Hà Nội và trạm y tế phường.

  4. Khuyến khích nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn: Thúc đẩy các chương trình hỗ trợ nuôi con bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu, giảm nguy cơ mắc tiêu chảy ở trẻ. Thực hiện qua các chiến dịch truyền thông và hỗ trợ tại cộng đồng, chủ thể là các tổ chức y tế và cộng đồng địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế cộng đồng và trạm y tế phường: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch truyền thông, đào tạo và can thiệp phù hợp nhằm nâng cao kiến thức và thực hành của bà mẹ về tiêu chảy.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về bệnh tiêu chảy và các vấn đề sức khỏe trẻ em.

  3. Chính quyền địa phương và các tổ chức phi chính phủ: Dựa trên dữ liệu thực tiễn để thiết kế các chương trình hỗ trợ, can thiệp y tế và giáo dục sức khỏe nhằm giảm tỷ lệ mắc và tử vong do tiêu chảy.

  4. Bà mẹ và người chăm sóc trẻ: Nắm bắt kiến thức đúng về phòng và xử trí tiêu chảy, từ đó áp dụng hiệu quả trong chăm sóc sức khỏe trẻ em tại gia đình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiêu chảy được định nghĩa như thế nào ở trẻ dưới 2 tuổi?
    Tiêu chảy là tình trạng đi ngoài phân lỏng bất thường từ 3 lần trở lên trong 24 giờ, với phân không thành khuôn. Ở trẻ bú mẹ, tiêu chảy được xác định khi số lần đi ngoài hoặc mức độ lỏng của phân tăng lên so với bình thường.

  2. Tại sao trẻ từ 6 đến 18 tháng tuổi dễ mắc tiêu chảy hơn?
    Nhóm tuổi này bắt đầu ăn bổ sung, giảm kháng thể thụ động từ mẹ, đồng thời tăng hoạt động cá nhân nên dễ tiếp xúc với mầm bệnh qua thức ăn và môi trường.

  3. ORS có vai trò gì trong xử trí tiêu chảy?
    ORS giúp bù nước và điện giải mất đi do tiêu chảy, ngăn ngừa mất nước nặng và tử vong. Việc sử dụng ORS đúng cách tại nhà là biện pháp hiệu quả, an toàn và không tốn kém.

  4. Tại sao không nên cho trẻ ăn kiêng khi bị tiêu chảy?
    Ăn kiêng làm giảm lượng dinh dưỡng cần thiết cho trẻ, kéo dài thời gian hồi phục và tăng nguy cơ suy dinh dưỡng. Trẻ cần được tiếp tục ăn bình thường hoặc nhiều hơn để hỗ trợ phục hồi.

  5. Yếu tố nào ảnh hưởng đến kiến thức và thực hành của bà mẹ về tiêu chảy?
    Tuổi mẹ, trình độ học vấn, nghề nghiệp và số con là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến kiến thức và thực hành phòng, xử trí tiêu chảy của bà mẹ.

Kết luận

  • Tỷ lệ trẻ dưới 2 tuổi mắc tiêu chảy tại phường Phúc Xá trong 6 tháng qua là 26,5%, tập trung chủ yếu ở nhóm 6-18 tháng tuổi.
  • Kiến thức đạt về chăm sóc trẻ và xử trí tiêu chảy của bà mẹ lần lượt là 43,4% và 70,2%, trong khi thực hành xử trí đạt 55,0%.
  • Việc sử dụng ORS phổ biến, nhưng vẫn còn tình trạng sử dụng thuốc kháng sinh và thuốc chống tiêu chảy không phù hợp.
  • Các yếu tố như tuổi mẹ, trình độ học vấn và nghề nghiệp ảnh hưởng rõ rệt đến kiến thức và thực hành của bà mẹ.
  • Cần triển khai các chương trình giáo dục sức khỏe, kiểm soát sử dụng thuốc và khuyến khích nuôi con bằng sữa mẹ để giảm tỷ lệ mắc và tử vong do tiêu chảy.

Next steps: Triển khai các giải pháp can thiệp trong 6-12 tháng tới, đồng thời tiến hành nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng và hiệu quả can thiệp.

Call to action: Các cơ quan y tế và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để nâng cao nhận thức và thực hành của bà mẹ, góp phần bảo vệ sức khỏe trẻ em tại địa phương.