Tổng quan nghiên cứu

Tăng huyết áp (THA) là một trong những bệnh không truyền nhiễm phổ biến và nguy hiểm, ảnh hưởng đến hơn 1 tỷ người trên toàn thế giới. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, khoảng 70-75% bệnh nhân THA không được điều trị hoặc điều trị không đầy đủ, dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như tai biến mạch máu não, suy tim và suy thận, đặc biệt ở người cao tuổi (NCT). Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc THA ở NCT dao động từ 19,9% đến 47,4% tùy vùng miền và nhóm tuổi. Thị trấn Thanh Miện, huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương, là trung tâm kinh tế - chính trị với sự phát triển nhanh chóng về kinh tế và xã hội, đồng thời cũng chứng kiến sự gia tăng tỷ lệ THA ở NCT. Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu cụ thể nào đánh giá kiến thức và thực hành phòng chống THA ở nhóm đối tượng này tại địa phương.

Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 3 đến tháng 9 năm 2007 nhằm xác định tỷ lệ hiện mắc THA, đánh giá kiến thức và thực hành phòng chống THA của NCT tại thị trấn Thanh Miện, đồng thời phân tích các yếu tố liên quan. Qua đó, nghiên cứu hướng tới việc đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác chăm sóc sức khỏe cho NCT, góp phần giảm tỷ lệ mắc và biến chứng do THA gây ra. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng các chương trình truyền thông giáo dục sức khỏe phù hợp, nâng cao chất lượng cuộc sống cho NCT tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết về tăng huyết áp nguyên phát và thứ phát: Phân biệt THA nguyên phát chiếm 90-95% trường hợp, không rõ nguyên nhân, và THA thứ phát do bệnh lý khác gây ra. Các yếu tố nguy cơ như ăn mặn, béo phì, hút thuốc, stress được xem là tác nhân thúc đẩy bệnh.
  • Mô hình kiến thức - Thái độ - Thực hành (KAP): Đánh giá mức độ hiểu biết (kiến thức), thái độ và hành vi (thực hành) của NCT về phòng chống THA, từ đó xác định khoảng cách và đề xuất can thiệp phù hợp.
  • Khái niệm người cao tuổi (NCT): Theo Pháp lệnh người cao tuổi Việt Nam, NCT là người từ 60 tuổi trở lên, với các đặc điểm sinh lý, tâm lý và bệnh lý đặc thù, dễ mắc các bệnh mãn tính như THA.
  • Phân loại THA theo JNC VII (2003): Huyết áp bình thường < 120/80 mmHg; tiền THA 120-139/80-89 mmHg; THA giai đoạn 1 140-159/90-99 mmHg; THA giai đoạn 2 ≥ 160/100 mmHg.
  • Các yếu tố nguy cơ và biến chứng của THA: Bao gồm chế độ ăn, lối sống, yếu tố di truyền, stress, cùng các biến chứng như tai biến mạch máu não, suy tim, suy thận.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang kết hợp định lượng và định tính.
  • Đối tượng nghiên cứu: 398 người cao tuổi (≥ 60 tuổi) sinh sống tại thị trấn Thanh Miện, tỉnh Hải Dương, có khả năng giao tiếp.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Cỡ mẫu tính toán là 420, thực tế phỏng vấn 398 NCT. Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên hệ thống dựa trên danh sách 1.266 NCT tại địa phương, khoảng cách mẫu k=3.
  • Thu thập số liệu:
    • Đo huyết áp hai lần bằng máy đo thủy ngân LPK2, cách nhau ít nhất 5 phút, đo lại vào ngày tiếp theo.
    • Phỏng vấn bằng bộ câu hỏi chuẩn về kiến thức, thực hành phòng chống THA.
    • Tổ chức 2 nhóm thảo luận nhóm với 20 NCT (10 người có THA, 10 người không THA) để thu thập dữ liệu định tính.
  • Phân tích số liệu:
    • Sử dụng phần mềm Epidata để nhập liệu, SPSS 12.0 để phân tích.
    • Kiểm định thống kê: Chi bình phương (x²), kiểm định t.
    • Phân tích định tính bằng mã hóa chủ đề từ nội dung thảo luận nhóm.
  • Thời gian nghiên cứu: Tháng 3 đến tháng 9 năm 2007.
  • Đạo đức nghiên cứu: Được Hội đồng Đạo đức Trường Đại học Y tế Công cộng phê duyệt, đảm bảo sự tự nguyện, bảo mật thông tin và quyền từ chối tham gia của đối tượng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ hiện mắc THA: Tỷ lệ THA ở NCT tại thị trấn Thanh Miện là 32,9%. Tỷ lệ THA tăng dần theo tuổi, từ 29,4% ở nhóm 60-64 tuổi lên đến 64,3% ở nhóm trên 85 tuổi. Tỷ lệ THA ở nam cao hơn nữ (39,7% so với 28,5%).
  2. Kiến thức về THA: Chỉ 30,6% NCT có kiến thức đạt về phòng chống THA. 68,1% biết cách phát hiện THA bằng đo huyết áp, nhưng chỉ 23,6% biết thời gian định kỳ đo huyết áp là 6 tháng/lần. 30,9% biết chỉ số huyết áp cao là >140/90 mmHg.
  3. Thực hành phòng chống THA: Tỷ lệ NCT có thực hành đạt về phòng chống THA là 44,3%. Trong đó, 64,4% NCT có THA được phát hiện, còn 33,6% chưa được phát hiện.
  4. Yếu tố liên quan: NCT có trình độ học vấn thấp, sống phụ thuộc vào con cái, và có tiền sử gia đình mắc THA có tỷ lệ mắc THA cao hơn. Nguồn thông tin chủ yếu đến từ phương tiện truyền thông đại chúng (44,7%), Hội Người cao tuổi (37,9%) và gia đình (37,2%), trong khi cán bộ y tế chỉ chiếm 33%.

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ THA 32,9% ở NCT tại Thanh Miện tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, phản ánh xu hướng gia tăng bệnh lý mãn tính ở nhóm tuổi cao. Sự gia tăng tỷ lệ THA theo tuổi và ở nam giới phù hợp với các báo cáo trước đây, do sự thay đổi sinh lý mạch máu và yếu tố nội tiết. Kiến thức và thực hành phòng chống THA còn thấp, đặc biệt là nhận thức về chỉ số huyết áp và tần suất đo huyết áp định kỳ, cho thấy khoảng cách lớn trong truyền thông giáo dục sức khỏe. Việc 33,6% NCT có THA chưa được phát hiện là thách thức lớn trong công tác chăm sóc sức khỏe ban đầu.

Nguồn thông tin chủ yếu từ truyền thông đại chúng và gia đình cho thấy vai trò quan trọng của các kênh này trong việc truyền tải kiến thức, tuy nhiên sự tham gia của cán bộ y tế còn hạn chế, cần được tăng cường. Các yếu tố xã hội như trình độ học vấn thấp và phụ thuộc kinh tế cũng ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận và thực hành phòng chống bệnh. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về mối liên hệ giữa điều kiện kinh tế - xã hội và sức khỏe NCT.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ THA theo nhóm tuổi, bảng so sánh kiến thức và thực hành phòng chống THA theo giới và trình độ học vấn, cũng như biểu đồ nguồn thông tin tiếp cận của NCT.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục truyền thông sức khỏe: Triển khai các chương trình giáo dục sức khỏe định kỳ, tập trung nâng cao kiến thức về THA, cách phát hiện và phòng chống cho NCT, đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đo huyết áp định kỳ 6 tháng/lần. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế Dự phòng, Hội Người cao tuổi địa phương.

  2. Phát triển mạng lưới cán bộ y tế cộng đồng: Đào tạo và tăng cường vai trò cán bộ y tế tại trạm y tế trong việc tư vấn, theo dõi và hỗ trợ NCT trong phòng chống THA, nhằm nâng cao tỷ lệ phát hiện và quản lý bệnh. Thời gian: 6-12 tháng. Chủ thể: Sở Y tế, UBND huyện Thanh Miện.

  3. Khuyến khích hoạt động thể lực và thay đổi lối sống: Tổ chức các câu lạc bộ thể dục, vận động phù hợp với NCT, đồng thời khuyến khích giảm muối ăn, hạn chế rượu bia và thuốc lá. Thời gian: liên tục, bắt đầu ngay. Chủ thể: Hội Người cao tuổi, các tổ chức xã hội.

  4. Hỗ trợ kinh tế và xã hội cho NCT: Xây dựng các chính sách hỗ trợ tài chính, chăm sóc sức khỏe cho NCT nghèo, giúp họ có điều kiện tiếp cận dịch vụ y tế và thực hiện phòng chống bệnh hiệu quả. Thời gian: dài hạn. Chủ thể: UBND tỉnh, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế cộng đồng và trạm y tế: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về tỷ lệ THA, kiến thức và thực hành phòng chống ở NCT, giúp họ xây dựng kế hoạch chăm sóc sức khỏe phù hợp.

  2. Nhà hoạch định chính sách y tế: Thông tin về các yếu tố liên quan và thực trạng phòng chống THA hỗ trợ trong việc thiết kế các chương trình can thiệp và chính sách hỗ trợ NCT.

  3. Hội Người cao tuổi và các tổ chức xã hội: Tài liệu giúp nâng cao nhận thức, tổ chức các hoạt động giáo dục sức khỏe và hỗ trợ NCT trong cộng đồng.

  4. Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành Y tế công cộng, Lão khoa: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phương pháp nghiên cứu mẫu, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo về bệnh lý mãn tính và chăm sóc NCT.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tăng huyết áp là gì và tại sao nó nguy hiểm với người cao tuổi?
    Tăng huyết áp là tình trạng áp lực máu trong động mạch vượt quá mức bình thường (≥140/90 mmHg). Ở người cao tuổi, THA làm tăng nguy cơ tai biến mạch máu não, suy tim và suy thận, gây tử vong hoặc tàn phế lâu dài.

  2. Tỷ lệ mắc THA ở người cao tuổi tại Thanh Miện là bao nhiêu?
    Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ hiện mắc THA là 32,9%, tăng theo độ tuổi và cao hơn ở nam giới so với nữ giới.

  3. Người cao tuổi nên đo huyết áp định kỳ bao lâu một lần?
    Theo khuyến cáo, NCT nên đo huyết áp ít nhất 6 tháng một lần để phát hiện sớm và quản lý bệnh hiệu quả.

  4. Kiến thức và thực hành phòng chống THA của người cao tuổi hiện nay ra sao?
    Chỉ khoảng 30,6% NCT có kiến thức đạt về phòng chống THA, và 44,3% có thực hành đạt, cho thấy cần tăng cường giáo dục và hỗ trợ.

  5. Các yếu tố nguy cơ chính gây THA là gì?
    Bao gồm chế độ ăn nhiều muối, béo phì, hút thuốc lá, uống rượu bia, ít vận động và stress kéo dài. Kiểm soát các yếu tố này giúp phòng ngừa và kiểm soát THA hiệu quả.

Kết luận

  • Tỷ lệ hiện mắc THA ở người cao tuổi tại thị trấn Thanh Miện là 32,9%, tăng theo tuổi và cao hơn ở nam giới.
  • Kiến thức và thực hành phòng chống THA của NCT còn thấp, chỉ đạt lần lượt 30,6% và 44,3%.
  • Có 33,6% NCT có THA chưa được phát hiện, cho thấy sự cần thiết của việc nâng cao công tác sàng lọc và quản lý bệnh.
  • Các yếu tố xã hội như trình độ học vấn, nguồn thu nhập và nguồn thông tin ảnh hưởng đến kiến thức và thực hành phòng chống THA.
  • Đề xuất các giải pháp tăng cường giáo dục sức khỏe, phát triển mạng lưới cán bộ y tế cộng đồng, khuyến khích thay đổi lối sống và hỗ trợ kinh tế cho NCT.

Next steps: Triển khai các chương trình truyền thông giáo dục sức khỏe, đào tạo cán bộ y tế, tổ chức hoạt động thể lực cho NCT trong vòng 12 tháng tới.

Call-to-action: Các cơ quan y tế, tổ chức xã hội và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để nâng cao nhận thức và thực hành phòng chống THA, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi tại địa phương.