Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới và hội nhập quốc tế sâu rộng, ngành y tế Việt Nam ngày càng phát triển với sự gia tăng chuyên môn hóa và ứng dụng kỹ thuật y tế hiện đại. Bệnh viện Đa khoa Thành phố Cần Thơ, một bệnh viện hạng 1 với quy mô 500 giường bệnh, đóng vai trò quan trọng trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng tại khu vực. Từ năm 2016 đến 2018, bệnh viện đã chứng kiến sự tăng trưởng về số lượt khám chữa bệnh ngoại trú từ 408.800 lượt lên 478.150 lượt, đồng thời công suất sử dụng giường bệnh cũng tăng từ 712 lên 771 giường. Tuy nhiên, việc quản lý tài chính, đặc biệt là kiểm soát nội bộ thu chi, vẫn còn nhiều thách thức khi bệnh viện chuyển sang cơ chế tự chủ tài chính hoàn toàn từ năm 2019.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng kiểm soát nội bộ các khoản thu chi tại Bệnh viện Đa khoa Thành phố Cần Thơ trong giai đoạn 2016-2018, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu lực kiểm soát, đảm bảo thu chi đúng, đủ, kịp thời và hạn chế rủi ro thất thoát. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động thu chi tài chính của bệnh viện, khảo sát 140 cán bộ công nhân viên đang công tác tại bệnh viện, kết hợp với phân tích dữ liệu tài chính và báo cáo quyết toán trong ba năm nghiên cứu. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và đảm bảo hoạt động bền vững của bệnh viện trong giai đoạn tự chủ tài chính.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết kiểm soát nội bộ (KSNB) theo hướng dẫn của INTOSAI (1992), COSO và IFAC, tập trung vào năm yếu tố cấu thành hệ thống kiểm soát nội bộ: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, cùng với giám sát. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Môi trường kiểm soát: Nền tảng đạo đức, năng lực nhân viên, triết lý quản lý và cơ cấu tổ chức ảnh hưởng đến ý thức kiểm soát trong bệnh viện.
  • Đánh giá rủi ro: Nhận diện và phân tích các rủi ro tiềm ẩn trong hoạt động thu chi, từ đó xác định biện pháp xử lý phù hợp.
  • Hoạt động kiểm soát: Các chính sách, thủ tục nhằm phòng ngừa và phát hiện sai phạm trong thu chi, bao gồm phân quyền, phân chia trách nhiệm, kiểm tra, đối chiếu chứng từ.
  • Thông tin và truyền thông: Hệ thống cung cấp thông tin chính xác, kịp thời, đầy đủ và bảo mật phục vụ quản lý tài chính.
  • Giám sát: Đánh giá liên tục và định kỳ về hiệu quả vận hành hệ thống kiểm soát nội bộ.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng các mô hình lập dự toán ngân sách như phương pháp dự toán trên cơ sở quá khứ và phương pháp dự toán cấp không, nhằm phân tích công tác lập dự toán thu chi tại bệnh viện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tài chính, báo cáo quyết toán và tài liệu thống kê của Bệnh viện Đa khoa Thành phố Cần Thơ giai đoạn 2016-2018. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua bảng khảo sát với 140 cán bộ công nhân viên bệnh viện, sử dụng phương pháp chọn mẫu thống kê nhằm đảm bảo tính đại diện.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng các phương pháp tổng hợp, so sánh, đối chiếu số liệu qua các năm, phân tích nội dung và sử dụng phần mềm xử lý văn bản. So sánh theo chiều dọc và chiều ngang giúp đánh giá xu hướng biến động và tỷ trọng các chỉ tiêu thu chi. Các kết quả khảo sát được tổng hợp thành bảng biểu để minh họa mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến hiệu quả kiểm soát nội bộ thu chi.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2019, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và phân tích chính xác thực trạng hoạt động tài chính của bệnh viện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng nguồn thu và cơ cấu thu: Tổng nguồn thu của bệnh viện tăng từ khoảng 362,996 triệu đồng năm 2016 lên 370,469 triệu đồng năm 2018. Trong đó, nguồn thu sự nghiệp chiếm tỷ lệ lớn, khoảng 91,82% tổng thu, trong khi nguồn ngân sách nhà nước cấp chỉ chiếm khoảng 8,18%. Điều này phản ánh sự chuyển dịch cơ cấu nguồn thu theo hướng tăng cường tự chủ tài chính.

  2. Cơ cấu chi tiêu và phân bổ ngân sách: Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng cao, trên 93% tổng chi trong giai đoạn 2016-2018, chủ yếu dành cho chi trả lương và phụ cấp cho cán bộ viên chức. Chi không thường xuyên giảm dần qua các năm, ảnh hưởng đến khả năng đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị y tế.

  3. Hiệu quả kiểm soát nội bộ thu chi: Khảo sát 140 cán bộ cho thấy môi trường kiểm soát và hoạt động kiểm soát được đánh giá ở mức trung bình khá, tuy nhiên vẫn tồn tại hạn chế trong phân quyền và giám sát, dẫn đến rủi ro thất thoát và sai sót trong thu chi. Tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ chưa đạt mức tối ưu, cần cải thiện để đáp ứng yêu cầu tự chủ tài chính.

  4. Tăng thu nhập cho cán bộ viên chức: Thu nhập bình quân tăng qua các năm, với tổng chi lương tăng thêm đạt khoảng 934 triệu đồng năm 2018, góp phần nâng cao đời sống và động lực làm việc của nhân viên bệnh viện.

Thảo luận kết quả

Việc tăng trưởng nguồn thu sự nghiệp và giảm tỷ trọng ngân sách nhà nước cấp phù hợp với chủ trương tự chủ tài chính theo Nghị định số 141/2016/NĐ-CP. Tuy nhiên, chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, đặc biệt là chi cho nhân sự, làm hạn chế nguồn lực đầu tư phát triển cơ sở vật chất và đổi mới công nghệ, ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ y tế.

Hệ thống kiểm soát nội bộ thu chi hiện tại còn nhiều hạn chế do nhận thức chưa đầy đủ về vai trò kiểm soát nội bộ, phân quyền chưa rõ ràng và giám sát chưa chặt chẽ. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng tại nhiều đơn vị sự nghiệp công lập, nơi mà kiểm soát nội bộ vẫn mang tính hình thức và thiếu tính chuyên nghiệp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ trọng nguồn thu và chi qua các năm, bảng tổng hợp kết quả khảo sát các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát nội bộ, giúp minh họa rõ ràng các điểm mạnh và tồn tại.

Việc tăng thu nhập cho cán bộ viên chức là một điểm tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả công tác, tuy nhiên mức tăng vẫn chưa đáp ứng đầy đủ chi phí sinh hoạt, cần có chính sách điều chỉnh phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức về kiểm soát nội bộ
    Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kiểm soát nội bộ cho cán bộ quản lý và nhân viên tài chính nhằm nâng cao hiểu biết và kỹ năng thực hiện kiểm soát nội bộ. Mục tiêu tăng tỷ lệ nhân viên được đào tạo lên 90% trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc phối hợp Phòng Tổ chức cán bộ.

  2. Hoàn thiện quy trình phân quyền và phân chia trách nhiệm rõ ràng
    Rà soát, điều chỉnh và ban hành quy chế phân quyền, phân công nhiệm vụ cụ thể trong công tác thu chi, đảm bảo không để xảy ra chồng chéo hoặc bỏ sót trách nhiệm. Thời gian thực hiện trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính Kế toán và Ban Giám đốc.

  3. Xây dựng hệ thống giám sát và kiểm tra định kỳ hiệu quả
    Thiết lập bộ phận kiểm toán nội bộ độc lập, thực hiện kiểm tra, đánh giá định kỳ hoạt động thu chi, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Mục tiêu thực hiện ít nhất 2 cuộc kiểm toán nội bộ mỗi năm. Chủ thể thực hiện: Ban Kiểm soát nội bộ.

  4. Tối ưu hóa phân bổ ngân sách, tăng đầu tư cho cơ sở vật chất và công nghệ
    Cân đối lại tỷ trọng chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển, ưu tiên nâng cấp trang thiết bị y tế hiện đại nhằm nâng cao chất lượng khám chữa bệnh. Thời gian thực hiện trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc và Phòng Kế hoạch Tổng hợp.

  5. Xây dựng chính sách thu nhập và khen thưởng phù hợp
    Đề xuất điều chỉnh mức lương và các khoản phụ cấp, khen thưởng dựa trên hiệu quả công việc và đóng góp thực tế của cán bộ viên chức, nhằm giữ chân nhân tài và nâng cao động lực làm việc. Thời gian thực hiện trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc phối hợp Công đoàn bệnh viện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám đốc và quản lý cấp cao các bệnh viện công lập
    Giúp hiểu rõ về vai trò và tầm quan trọng của kiểm soát nội bộ trong quản lý tài chính, từ đó xây dựng và hoàn thiện hệ thống kiểm soát phù hợp với đặc thù bệnh viện.

  2. Phòng Tài chính Kế toán và bộ phận kiểm soát nội bộ
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để cải tiến quy trình thu chi, nâng cao hiệu quả kiểm soát, giảm thiểu rủi ro thất thoát tài chính.

  3. Cán bộ nghiên cứu và giảng viên chuyên ngành kế toán, quản trị y tế
    Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về kiểm soát nội bộ trong lĩnh vực y tế và đơn vị sự nghiệp công lập.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về y tế và tài chính công
    Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, quy định về quản lý tài chính và kiểm soát nội bộ tại các đơn vị sự nghiệp công lập, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát nội bộ thu chi là gì và tại sao quan trọng trong bệnh viện?
    Kiểm soát nội bộ thu chi là hệ thống các chính sách, thủ tục nhằm đảm bảo thu chi tài chính đúng quy định, hiệu quả và hạn chế rủi ro thất thoát. Trong bệnh viện, nó giúp bảo vệ nguồn lực tài chính, nâng cao chất lượng dịch vụ và tuân thủ pháp luật.

  2. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá hiệu quả kiểm soát nội bộ trong nghiên cứu?
    Nghiên cứu sử dụng khảo sát định lượng với 140 cán bộ, kết hợp phân tích số liệu tài chính qua các năm, so sánh tỷ trọng thu chi và đánh giá các yếu tố cấu thành hệ thống kiểm soát nội bộ theo mô hình INTOSAI.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả kiểm soát nội bộ thu chi tại bệnh viện?
    Môi trường kiểm soát, hoạt động kiểm soát, phân quyền và giám sát là những yếu tố chủ chốt ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát nội bộ, theo kết quả khảo sát và phân tích thực trạng.

  4. Làm thế nào để cải thiện hệ thống kiểm soát nội bộ thu chi trong bệnh viện?
    Cần tăng cường đào tạo, hoàn thiện quy trình phân quyền, xây dựng hệ thống giám sát hiệu quả, tối ưu hóa phân bổ ngân sách và xây dựng chính sách thu nhập phù hợp cho cán bộ viên chức.

  5. Tự chủ tài chính ảnh hưởng như thế nào đến công tác kiểm soát nội bộ tại bệnh viện?
    Tự chủ tài chính tạo áp lực tăng thu và tiết kiệm chi, đòi hỏi hệ thống kiểm soát nội bộ phải chặt chẽ hơn để đảm bảo thu chi đúng quy định, hiệu quả và hạn chế rủi ro thất thoát, đồng thời nâng cao trách nhiệm quản lý tài chính của bệnh viện.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá thực trạng kiểm soát nội bộ thu chi tại Bệnh viện Đa khoa Thành phố Cần Thơ giai đoạn 2016-2018, chỉ ra những điểm mạnh và hạn chế trong hệ thống hiện tại.
  • Nguồn thu sự nghiệp chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu, trong khi chi thường xuyên chủ yếu dành cho chi trả lương, ảnh hưởng đến đầu tư phát triển.
  • Hệ thống kiểm soát nội bộ còn tồn tại hạn chế về phân quyền, giám sát và nhận thức của cán bộ, cần được hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu tự chủ tài chính.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ, bao gồm đào tạo, hoàn thiện quy trình, giám sát và chính sách thu nhập.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các đơn vị sự nghiệp công lập khác trong việc xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả, góp phần nâng cao quản lý tài chính và chất lượng dịch vụ.

Hành động tiếp theo: Ban Giám đốc Bệnh viện Đa khoa Thành phố Cần Thơ nên triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 12 tháng tới, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Các đơn vị sự nghiệp công lập khác có thể tham khảo và áp dụng mô hình nghiên cứu này để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.

Kêu gọi hành động: Các nhà quản lý và cán bộ tài chính trong ngành y tế hãy quan tâm đầu tư xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ, nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính được sử dụng hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cộng đồng.