I. Tổng Quan Giao Dịch Tư Lợi Trong Ngân Hàng Định Nghĩa Rủi Ro
Trong xã hội, thuật ngữ giao dịch tư lợi không mới. Nó gắn liền với hoạt động kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Tư lợi thường gắn với hành vi con người, là hoạt động có chủ đích. "Tư" chỉ việc thuộc về cá nhân, đối lập với "công". "Lợi" là cái có ích mà con người thu được. Giao dịch tư lợi là lợi ích cá nhân. Lợi ích cá nhân không xấu, nó chi phối hoạt động của con người. Tuy nhiên, khi lợi ích cá nhân được chú trọng quá mức, nó có thể ảnh hưởng tới lợi ích chung. Lúc này, giao dịch tư lợi được hiểu theo nghĩa tiêu cực. Đó là hành vi của một người hoặc một nhóm người vì lợi ích riêng mà xâm phạm tới lợi ích chung. Hành vi này thường không được khuyến khích, đặc biệt trong các tổ chức kinh tế. Thực tiễn hoạt động của các ngân hàng hiện nay cho thấy, không hiếm trường hợp người quản lý sử dụng cơ hội kinh doanh của ngân hàng như một phương tiện để mưu cầu lợi ích cá nhân.
1.1. Khái Niệm Giao Dịch Tư Lợi Trong Hoạt Động Ngân Hàng
Ở mức độ phổ biến, giao dịch tư lợi là hành vi của một cá nhân nhằm thỏa mãn các mục đích cá nhân. Ví dụ, ký kết hợp đồng cho vay giữa ngân hàng và người thân của người quản lý với nhiều điều khoản ưu đãi hơn so với khách hàng thông thường. Về hình thức, giao dịch được thực hiện vì lợi ích ngân hàng. Nhưng về bản chất, nó đang phục vụ cho người quản lý và người thân của họ. Ở mức độ cao hơn, giao dịch tư lợi còn được tạo ra bởi hành vi của nhóm cổ đông/thành viên góp vốn trong ngân hàng thương mại, hay còn gọi là “lợi ích nhóm”. Nhóm này thúc đẩy các mục tiêu bằng cách tác động vào các chính sách của ngân hàng.
1.2. Ảnh Hưởng Tiêu Cực Của Giao Dịch Tư Lợi Đến Ngân Hàng
Các giao dịch tư lợi bị hạn chế, thậm chí là ngăn cấm. Ở Việt Nam, thuật ngữ này chưa được ghi nhận trực tiếp tại bất kỳ một văn bản pháp lý nào. Tuy nhiên, pháp luật trong nhiều lĩnh vực đã có những quy định nhằm hạn chế loại giao dịch này phát sinh. Khoa học pháp lý các nước hiện nay ghi nhận hai thuật ngữ có nội hàm tương đồng: “mâu thuẫn về lợi ích” (conflict of interest) và “giao dịch tự mình” (self-dealing transactions). Theo giải thích của từ điển Black’s Law Dictionary, “mâu thuẫn về lợi ích” là sự xung đột giữa lợi ích cá nhân và lợi ích chung hoặc trách nhiệm nhận ủy thác.
II. Rủi Ro Thách Thức Kiểm Soát Giao Dịch Tư Lợi Tại NHTM
Thực tế ở Việt Nam hiện nay, hệ thống ngân hàng đang đứng trước nguy cơ đổ vỡ hoặc phá sản do quản lý yếu kém, không đánh giá được thực chất tình hình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp đi vay bởi rất nhiều trong số khoản vay của doanh nghiệp đã được thực hiện bằng “quan hệ”, bằng những giao dịch phi lợi ích ngân hàng, trong đó có giao dịch tư lợi. Điều này khiến cho tình hình nợ xấu và vấn đề thanh khoản tại các ngân hàng trở nên căng thẳng. Trong thời gian qua, bên cạnh sự phản ánh của hệ thống phương tiện thông tin đại chúng, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền cũng liên tục phát đi những thông điệp, chỉ thị yêu cầu các ngân hàng thương mại nhanh chóng giảm tỷ lệ nợ xấu xuống mức an toàn [9].
2.1. Nợ Xấu Gia Tăng Do Giao Dịch Tư Lợi Thực Trạng Đáng Báo Động
Giảm tỷ lệ nợ xấu không đơn giản là thay đổi số liệu trên sổ sách mà sâu xa hơn là việc ngăn chặn và triệt tiêu nguyên nhân gây ra nó. Nói cách khác, đó là việc ngăn chặn và triệt tiêu các giao dịch tư lợi trong hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại. Pháp luật các nước có hệ thống ngân hàng phát triển đã sớm đưa ra các quy định và chế tài ngăn ngừa hành vi tư lợi. Chẳng hạn như ở Mỹ, giao dịch giữa thành viên ngân hàng với ngân hàng phải công khai, trong đó, thành viên ngân hàng phải thông báo và giải trình về giao dịch, tình trạng tài chính của bản thân với Ban quản trị ngân hàng.
2.2. Pháp Luật Việt Nam Tính Răn Đe Chưa Cao Với Giao Dịch Tư Lợi
Tại Anh, pháp luật quy định các giao dịch có nguy cơ phát sinh tư lợi cũng phải được thông qua bởi các cổ đông, kể cả trong trường hợp nó được xác lập một cách công bằng. Tại Việt Nam, pháp luật về ngân hàng và các tổ chức tín dụng, qua nhiều lần sửa đổi cũng đã quy định về vấn đề này nhưng chưa đầy đủ và tính răn đe chưa cao. Trong khi đó, lợi nhuận từ các giao dịch mang tính tư lợi quá lớn và hết sức hấp dẫn nên không ít cá nhân và nhóm các cá nhân đã bất chấp qui định pháp luật để thực hiện giao dịch nhằm thu lợi cho mình và nhóm của mình.
2.3. Ví Dụ Điển Hình Về Giao Dịch Tư Lợi Trong Ngân Hàng Việt Nam
Chẳng hạn như việc ủy thác cho nhân viên gửi tiền tại ngân hàng khác để hưởng lãi suất chênh lệch tại ngân hàng ACB trong các năm 2011-2012 hay tình trạng một số ngân hàng thương mại đi vay của Ngân hàng Nhà nước với lãi suất thấp để cho vay lại với lãi suất cao hơn, không qua kiểm soát, gây thất thoát cho nhà nước nhiều ngàn tỷ đồng mà các phương tiện thông tin đại chúng thời gian gần đây đã loan tin. Những giao dịch này đặt ngân hàng trước nguy cơ gia tăng nợ xấu, trong đó có những khoản nợ không có khả năng thu hồi, trực tiếp ảnh hưởng tới an toàn hoạt động của các ngân hàng.
III. Giải Pháp Kiểm Soát Giao Dịch Tư Lợi Quy Trình Công Khai
Để kiểm soát giao dịch tư lợi hiệu quả, cần có quy trình rõ ràng và minh bạch. Điều này bao gồm việc công khai thông tin liên quan đến các giao dịch có nguy cơ phát sinh tư lợi, thiết lập cơ chế kiểm soát nội bộ mạnh mẽ và tăng cường trách nhiệm giải trình của các cá nhân và tổ chức liên quan. Ngoài ra, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức tín dụng và các bên liên quan khác để đảm bảo tính hiệu quả của công tác kiểm soát.
3.1. Xây Dựng Quy Trình Kiểm Soát Nội Bộ Chặt Chẽ Tại Ngân Hàng
Quy trình kiểm soát nội bộ cần bao gồm các bước như xác định các giao dịch có nguy cơ phát sinh tư lợi, đánh giá rủi ro, thiết lập các biện pháp kiểm soát và giám sát việc thực hiện các biện pháp này. Quy trình này cần được thiết kế phù hợp với đặc điểm và quy mô của từng ngân hàng, đồng thời phải tuân thủ các quy định của pháp luật và các chuẩn mực quốc tế.
3.2. Tăng Cường Tính Minh Bạch Trong Giao Dịch Ngân Hàng
Việc công khai thông tin liên quan đến các giao dịch có nguy cơ phát sinh tư lợi là một biện pháp quan trọng để ngăn ngừa và phát hiện các hành vi tư lợi. Thông tin cần được công khai bao gồm thông tin về các bên liên quan, mục đích của giao dịch, giá trị giao dịch và các điều khoản quan trọng khác. Việc công khai thông tin cần được thực hiện một cách đầy đủ, kịp thời và dễ dàng tiếp cận.
3.3. Nâng Cao Trách Nhiệm Giải Trình Của Cán Bộ Ngân Hàng
Các cá nhân và tổ chức liên quan đến các giao dịch có nguy cơ phát sinh tư lợi cần phải chịu trách nhiệm giải trình về các quyết định và hành động của mình. Trách nhiệm giải trình cần được quy định rõ ràng trong các văn bản pháp luật và các quy định nội bộ của ngân hàng. Việc thực hiện trách nhiệm giải trình cần được giám sát chặt chẽ và xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm.
IV. Hoàn Thiện Pháp Luật Yếu Tố Quyết Định Kiểm Soát Tư Lợi
Tại Việt Nam, pháp luật về ngân hàng và các tổ chức tín dụng qua nhiều lần sửa đổi cũng đã điều chỉnh vấn đề này nhưng tính răn đe chưa cao nên việc nghiên cứu, bổ sung quy định pháp luật về kiểm soát giao dịch tư lợi trong hoạt động của các ngân hàng nói chung và nhất là ngân hàng thương mại nói riêng ở Việt Nam là rất cần thiết. Chính vì lẽ đó, tác giả đã chọn “Pháp luật về kiểm soát các giao dịch tư lợi trong hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại ở Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu của mình với mong muốn góp phần vào việc hoàn thiện pháp luật về kiểm soát giao dịch tư lợi, đặc biệt trong lĩnh vực ngân hàng, hạn chế các giao dịch xấu nhằm hạn chế nợ xấu, lấy lại lòng tin của công chúng đầu tư, ổn định kinh tế vĩ mô.
4.1. Nghiên Cứu Pháp Luật Các Nước Về Kiểm Soát Giao Dịch Tư Lợi
Luận văn được nghiên cứu từ các qui định của pháp luật hiện hành, các qui chế, qui định của cơ quan quản lý hệ thống ngân hàng về điều chỉnh vấn đề kiểm soát giao dịch tư lợi trong hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại. Để làm sáng tỏ các qui định trên, luận văn cũng tìm hiểu pháp luật các nước có hệ thống ngân hàng phát triển trên thế giới về vấn đề kiểm soát giao dịch tư lợi. Từ đó, có những so sánh, đối chiếu và đưa ra những kiến nghị phù hợp.
4.2. Đề Xuất Giải Pháp Hoàn Thiện Pháp Luật Việt Nam
Cần có những thay đổi một cách đồng bộ để kịp thời ngăn ngừa và xử lý các hành vi tư lợi trong hoạt động ngân hàng. Tại Việt Nam, pháp luật về ngân hàng và các tổ chức tín dụng qua nhiều lần sửa đổi cũng đã điều chỉnh vấn đề này nhưng tính răn đe chưa cao nên việc nghiên cứu, bổ sung quy định pháp luật về kiểm soát giao dịch tư lợi trong hoạt động của các ngân hàng nói chung và nhất là ngân hàng thương mại nói riêng ở Việt Nam là rất cần thiết.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn Nâng Cao Hiệu Quả Kiểm Soát Tư Lợi
Việc kiểm soát giao dịch tư lợi không chỉ là vấn đề pháp lý mà còn là vấn đề đạo đức nghề nghiệp. Cần nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cán bộ ngân hàng về vấn đề này. Đồng thời, cần có sự giám sát chặt chẽ từ phía các cơ quan quản lý nhà nước và công chúng để đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong hoạt động ngân hàng.
5.1. Đào Tạo Về Đạo Đức Nghề Nghiệp Cho Cán Bộ Ngân Hàng
Cần tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo về đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ ngân hàng để nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc tuân thủ pháp luật và các quy định nội bộ. Đồng thời, cần xây dựng văn hóa doanh nghiệp đề cao tính minh bạch, trung thực và trách nhiệm.
5.2. Tăng Cường Giám Sát Từ Cơ Quan Quản Lý Nhà Nước
Các cơ quan quản lý nhà nước cần tăng cường giám sát hoạt động của các ngân hàng, đặc biệt là các giao dịch có nguy cơ phát sinh tư lợi. Việc giám sát cần được thực hiện một cách thường xuyên, liên tục và có hệ thống. Đồng thời, cần có các biện pháp xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm.
VI. Tương Lai Kiểm Soát Giao Dịch Tư Lợi Xu Hướng Giải Pháp
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, việc kiểm soát giao dịch tư lợi trong hoạt động ngân hàng càng trở nên quan trọng. Cần tiếp tục hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực quản lý và giám sát, đồng thời tăng cường hợp tác quốc tế để đối phó với các hành vi tư lợi ngày càng tinh vi và phức tạp.
6.1. Hợp Tác Quốc Tế Trong Phòng Chống Giao Dịch Tư Lợi
Cần tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế và các quốc gia khác trong việc chia sẻ thông tin, kinh nghiệm và các biện pháp phòng chống giao dịch tư lợi. Đồng thời, cần tham gia tích cực vào các diễn đàn quốc tế về phòng chống tham nhũng và rửa tiền để nâng cao vị thế và vai trò của Việt Nam trong lĩnh vực này.
6.2. Ứng Dụng Công Nghệ Trong Kiểm Soát Giao Dịch Ngân Hàng
Cần ứng dụng các công nghệ hiện đại như trí tuệ nhân tạo (AI), phân tích dữ liệu lớn (Big Data) để phát hiện và ngăn chặn các hành vi tư lợi. Các công nghệ này có thể giúp ngân hàng và cơ quan quản lý nhà nước phân tích các giao dịch, xác định các dấu hiệu bất thường và đưa ra các cảnh báo kịp thời.
