Hát Đúm Trong Đời Sống Văn Hóa Của Người Dân Đảo Hà Nam, Quảng Yên, Quảng Ninh

Hát Đúm gắn liền với quá trình khai hoang, lấn biển của cư dân đảo Hà Nam. Từ những sinh hoạt lao động, lễ hội, những câu hát đối đáp dần hình thành và phát triển thành một loại hình văn hóa Hát Đúm độc đáo. Nó được ví “như hương sắc hoa đồng nội, nó dịu dàng giản dị mà chân thành. Nó như bản chất của người quê mộc mạc, thôn dã. Những bài hát thật sự là bản tình ca với quê hương, cuộc sống và lứa đôi. Qua năm tháng đã chắt lọc nên những giọng ca nghệ nhân dân gian đẹp bình dị như những chiếc nón lá, lũy tre xanh, miếng trầu cánh phượng trong kho tàng văn hóa truyền thống của Việt Nam."[8] Đây là minh chứng cho sự sáng tạo và tinh thần lạc quan của người dân vùng biển.

Hát Đúm không chỉ là hình thức giải trí mà còn là phương tiện giao tiếp, kết nối cộng đồng. Trong các lễ hội truyền thống Quảng Ninh, Hát Đúm là cầu nối giúp mọi người bày tỏ tình cảm, chia sẻ niềm vui, nỗi buồn và trao đổi kinh nghiệm trong cuộc sống. "mượn câu hát để bày tỏ các ước vọng về thời tiết mưa thuận, gió hòa, đề chảo hỏi nhau, mời nước, mời trầu, đố nhau… trai gái mượn câu hát để làm quen, kết bạn" [36]. Nó góp phần tạo nên bản sắc văn hóa riêng biệt cho đảo Hà Nam.

Hát Đúm là một trong những làn điệu dân ca độc đáo, phản ánh đời sống văn hóa Hà Nam thông qua những câu hát đối đáp, giao duyên. Lời ca tiếng hát mộc mạc, chân thành thể hiện tâm tư, tình cảm, ước vọng của con người nơi đây. Hát Đúm được ví "còn được gọi là hát nói là một loại hình dân ca với những làn điệu đối đáp phổ biến trong những dịp hội, hè đầu xuân. Đây là loại hình nghệ thuật được hình thành trong quá trình lao động sản xuất, gắn với những lễ hội và mang nét văn hóa độc đáo"[43]. Đây là hình thức diễn xướng dân gian lâu đời, mang đậm dấu ấn văn hóa truyền thống.

Hát Đúm đang dần mất đi vị thế trong đời sống văn hóa của người dân đảo Hà Nam. Các hình thức sinh hoạt dân gian khó có điều kiện, không gian để phổ biến sinh hoạt trong cộng đồng. Hơn nữa, một bộ phận giới trẻ không còn hào hứng với những hình thức sinh hoạt văn hóa cổ truyền, trong khi đó những nghệ nhân hát đƣợc các làn điệu hát Đúm còn lại không nhiều. Số lượng người trẻ quan tâm đến Hát Đúm Hà Nam ngày càng ít; các hoạt động truyền dạy và biểu diễn Hát Đúm còn hạn chế.

Việc thiếu sự quan tâm và đầu tư cho việc bảo tồn Hát Đúm Quảng Ninh đang đẩy di sản này đến bờ vực của sự mai một. Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của kỉ nguyên công nghệ số và nhu cầu ngày càng cao trong việc giao lƣu, học hỏi, tiếp thu và hội nhập với các nền văn hóa mới, vấn đề lƣu giữ, bảo tồn các giá trị văn hóa của dân tộc ngày càng đƣợc quan tâm. Các nghệ nhân già yếu, không có người kế cận; kinh phí hỗ trợ cho các hoạt động bảo tồn còn hạn chế.

Bảo tồn Hát Đúm không chỉ là giữ gìn một loại hình nghệ thuật mà còn là bảo vệ bản sắc văn hóa của cộng đồng. Bởi lẽ, bản sắc văn hóa truyền thống chính là “xƣơng sống” cho sự trƣờng tồn của dân tộc. Di sản này chứa đựng những giá trị lịch sử, văn hóa, xã hội vô giá; là nguồn cảm hứng cho các thế hệ sau.

Tổ chức các hoạt động tuyên truyền, giáo dục về Hát Đúm trong cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ. Là một giáo viên đang giảng dạy ở trƣờng phổ thông, chúng tôi nhận thấy, vấn đề giảng dạy Văn học địa phƣơng trong chƣơng trình Ngữ văn phổ thông ở các cấp học còn chƣa đƣợc quan tâm thỏa đáng. Hầu hết, học sinh hiện nay ít quan tâm đến loại hình dân gian truyền thống của địa phƣơng hoặc không có hứng thú khi nghe diễn xƣớng dân gian. Sử dụng các phương tiện truyền thông đại chúng, mạng xã hội để giới thiệu về di sản văn hóa này.

Mở các lớp dạy Hát Đúm cho người trẻ; hỗ trợ các nghệ nhân trong việc truyền nghề. Bản thân là một ngƣời con sinh ra và lớn lên ở Hà Nam nên việc tìm hiểu, nghiên cứu về hát Đúm cũng là để góp phần giữ gìn và bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống của quê hƣơng mình. Đồng thời, việc nghiên cứu, tìm hiểu về hát Đúm cũng là việc làm thiết thực phục vụ công tác giảng dạy văn học địa phƣơng trong trƣờng phổ thông. Xây dựng các câu lạc bộ, đội nhóm Hát Đúm trong trường học, nhà văn hóa.

Tổ chức các buổi biểu diễn Hát Đúm trong các dịp lễ hội, sự kiện văn hóa. Quảng bá Hát Đúm đến với du khách trong và ngoài nước. Chƣơng trình đã khơi gợi sự thích thú 6 khám phá một nét văn hóa, một hình thức giao duyên độc đáo ở nơi đây góp phần đƣa hát Đúm tới gần hơn với ngƣời trẻ tự hào và yêu thích hơn những làn điệu dân ca truyền thống của địa phƣơng và dân tộc. Khuyến khích sáng tạo các hình thức biểu diễn Hát Đúm mới, phù hợp với thị hiếu của giới trẻ.

Xây dựng các tour du lịch khám phá Hát Đúm Hà Nam, giới thiệu về lịch sử, văn hóa và nghệ thuật của loại hình dân ca này. Đưa Hát Đúm vào các chương trình biểu diễn nghệ thuật phục vụ du khách. Thiết kế các sản phẩm lưu niệm mang đậm dấu ấn Hát Đúm.

Mời các nghệ nhân Hát Đúm tham gia vào các hoạt động du lịch, biểu diễn, truyền dạy. Hỗ trợ các nghệ nhân phát triển các sản phẩm thủ công liên quan đến Hát Đúm. Tạo điều kiện cho các nghệ nhân giao lưu, học hỏi kinh nghiệm với các nghệ sĩ trong và ngoài nước.

Hà Nam ở đâu? Hãy đến với đảo Hà Nam để tận mắt chứng kiến và trải nghiệm văn hóa Hát Đúm độc đáo. Tham gia vào các lễ hội truyền thống, thưởng thức những làn điệu dân ca Hát Đúm và tìm hiểu về cuộc sống của người dân vùng biển. Một chuyến đi đầy ý nghĩa và đáng nhớ.

Nghiên cứu về lời ca Hát Đúm, nhạc cụ Hát Đúm, trang phục Hát Đúm để hiểu rõ hơn về những giá trị văn hóa, lịch sử, xã hội được gửi gắm trong đó. Phân tích nghệ thuật diễn xướng, tìm hiểu về những đặc điểm riêng biệt của Hát Đúm Hà Nam so với các loại hình dân ca khác.

Nghiên cứu về vai trò của Hát Đúm trong việc bảo tồn phong tục tập quán Hà Nam, gắn kết cộng đồng và truyền dạy các giá trị văn hóa cho thế hệ sau. Đánh giá tác động của Hát Đúm đến du lịch địa phương và phát triển kinh tế xã hội.

Dựa trên kết quả nghiên cứu, đề xuất các giải pháp cụ thể để bảo tồn và phát huy Hát Đúm trong bối cảnh hiện đại. Các giải pháp cần đảm bảo tính khả thi, bền vững và phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương.

Sử dụng công nghệ để ghi âm, ghi hình và số hóa các bài Hát Đúm. Xây dựng các trang web, ứng dụng di động để giới thiệu về Hát Đúm đến với đông đảo công chúng. Ứng dụng công nghệ để tạo ra các trò chơi, hoạt động tương tác liên quan đến Hát Đúm.

Kết hợp Hát Đúm với âm nhạc hiện đại, múa, kịch để tạo ra các sản phẩm nghệ thuật mới, hấp dẫn. Khuyến khích các nghệ sĩ sáng tạo các tác phẩm âm nhạc, sân khấu lấy cảm hứng từ Hát Đúm. Tổ chức các cuộc thi sáng tác về Hát Đúm.

Hát Đúm truyền thống có thể được tái hiện một cách sáng tạo và phù hợp với cuộc sống hiện đại. Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại sẽ giúp Hát Đúm không chỉ là một di sản quá khứ mà còn là một phần quan trọng của đời sống văn hóa đương đại.