Nghiên Cứu Bộ Phận Thơ Phật Giáo Trong Việt Âm Thi Tập Và Toàn Việt Thi Lục

Văn học Phật giáo nói chung, thơ Phật giáo nói riêng là một bộ phận quan trọng góp phần làm nên sự phong phú của diện mạo văn học Việt Nam thời trung đại. Đã có khá nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này, nhưng chưa có những khảo cứu trực tiếp từ các bộ thi tuyển tập hợp thơ của nhiều tác giả trong các triều đại từ Lý – Trần – Hồ tới Lê, phản ánh diện mạo thơ trong tương quan giữa các thời kỳ. Nghiên cứu này tập trung vào việc làm rõ tầm quan trọng và sự ảnh hưởng của thơ Phật giáo đối với sự phát triển của văn học dân tộc.

Luận văn lựa chọn nghiên cứu bộ phận thơ Phật giáo trong Việt Âm Thi Tập và Toàn Việt Thi Lục là hai bộ thi tuyển chữ Hán có quy mô và tầm quan trọng nhất trong lịch sử biên soạn thi tuyển thơ chữ Hán của Việt Nam. Một bộ ra đời vào nửa đầu thế kỉ XV, mang tính khởi đầu đặt nền móng, một bộ ra đời vào thế kỉ XVIII, mang tính tập đại thành. Cả hai bộ đều mang tầm quốc thi, có tính quan phương, được triều đình cấp phép ban hành. Nghiên cứu này hướng đến việc phân tích sâu sắc nội dung, thể loại và phong cách của thơ Phật giáo trong hai bộ tuyển tập này.

Trước nay việc nghiên cứu thơ ca Phật giáo phần lớn chú trọng vào bộ phận thơ Thiền thời Lý – Trần với tác giả là các thiền sư tiêu biểu. Vì thế một phận thơ của các vua, quan, hoàng tộc, nhà Nho cùng triều đại hoặc các triều đại sau chưa thực sự được quan tâm nghiên cứu, đặc biệt là trong các bộ thi tuyển lớn, mang tính quốc gia của dân tộc. Các nghiên cứu trước đây chưa khai thác triệt để nguồn tư liệu từ các bộ thi tuyển lớn này.

Luận văn chọn đề tài “Nghiên cứu bộ phận thơ Phật giáo trong Việt Âm Thi Tập và **Toàn Việt Thi Lục” nhằm thống kê, xác định số lượng đơn vị tác giả, đơn vị thơ Phật giáo, những đặc trưng thể hiện trong các bộ thi tuyển về phương diện kiểu hình tác giả, thể loại, nội dung từ đó, xác định vị trí thơ Phật giáo trong tương quan giữa các chủ đề thơ khác mà hai bộ thi tuyển đã tuyển chọn làm đại diện tiêu biểu cho diện mạo thơ ca nước nhà qua tám thế kỉ. Nghiên cứu này là cần thiết để có cái nhìn đầy đủ hơn về sự phát triển của thơ Phật giáo trong lịch sử văn học Việt Nam.

Nghiên cứu thơ Phật giáo trong hai bộ thi tuyển trên cũng là vấn đề mang tính ứng dụng thực tiễn, phục vụ cho học phần Hán văn Việt Nam thuộc chương trình đào tạo Cao học Hán Nôm tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học 1 Quốc gia Hà Nội, nơi học viên đang theo học. Đồng thời, học viên cũng là người có quá trình được đào tạo về Phật học, tu tập trong môi trường Phật giáo nên việc nghiên cứu đề tài cũng đáp ứng được nhu cầu nâng cao kiến thức về văn học Phật giáo cho bản thân.

Các tác phẩm thơ Phật giáo sẽ được phân tích kỹ lưỡng về nội dung tư tưởng, thể loại (thơ tứ tuyệt, thơ bát cú, vv.), ngôn ngữ (sử dụng từ ngữ Phật giáo, điển tích, điển cố) và phong cách nghệ thuật (giản dị, thâm trầm, vv.). Việc phân tích này sẽ giúp làm rõ những đặc trưng riêng của thơ Phật giáo trong hai bộ thi tuyển.

Luận văn sẽ so sánh đối chiếu các tác phẩm thơ Phật giáo trong Việt Âm Thi Tập và Toàn Việt Thi Lục để tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt về nội dung, thể loại và phong cách nghệ thuật. Việc so sánh này sẽ giúp đánh giá sự phát triển của thơ Phật giáo qua các thời kỳ khác nhau.

Bối cảnh lịch sử, văn hóa và tôn giáo của từng thời kỳ sẽ được xem xét để hiểu rõ hơn ý nghĩa và giá trị của các tác phẩm thơ Phật giáo. Nghiên cứu này cũng sẽ xem xét ảnh hưởng của Phật giáo đối với sự phát triển của văn học Việt Nam trung đại.

Xác định số lượng tác phẩm thơ Phật giáo trong Việt Âm Thi Tập và Toàn Việt Thi Lục, bao gồm cả số lượng tác giả và số lượng bài thơ. So sánh số lượng này với các chủ đề khác để đánh giá tầm quan trọng của thơ Phật giáo.

Nghiên cứu vị trí của các tác phẩm thơ Phật giáo trong bố cục tổng thể của Việt Âm Thi Tập và Toàn Việt Thi Lục. Xem xét liệu thơ Phật giáo có được sắp xếp thành một bộ phận riêng hay được phân bố rải rác trong các phần khác. Phân tích ý nghĩa của cách sắp xếp này.

Tiêu chí xác định thơ Phật giáo trong Việt Âm Thi Tập và Toàn Việt Thi Lục. Khảo sát hai bộ thi tuyển cho thấy, nội dung của chúng có một bộ phận không nhỏ các trước tác mang nội dung về Phật giáo với các thành phần tác giả khá phong phú, bao gồm người xuất gia và tại gia, gồm các nhà vua, nhà Nho có tinh thần “mộ Thích”. Vì vậy cần có tiêu chí rõ ràng để xác định đúng các tác phẩm liên quan.

Phân nhóm tác giả thơ Phật giáo trong Việt Âm Thi Tập và Toàn Việt Thi Lục dựa trên các tiêu chí như: tu sĩ (thiền sư, tăng ni), vua chúa, quan lại, nhà nho. Phân tích ảnh hưởng của xuất thân và địa vị xã hội đối với nội dung và phong cách sáng tác của họ.

Phân tích các thể loại thơ Phật giáo được sử dụng trong Việt Âm Thi Tập và Toàn Việt Thi Lục, như thơ tứ tuyệt, thơ bát cú, kệ tụng. Xem xét sự phù hợp của từng thể loại với nội dung và mục đích biểu đạt của thơ Phật giáo.

Phân tích các tác phẩm thơ Phật giáo thể hiện các giáo lý cơ bản của Phật giáo, như vô thường, khổ, vô ngã, duyên khởi, bát chánh đạo. Xem xét cách các tác giả diễn đạt các giáo lý này bằng ngôn ngữ thơ ca.

Phân tích các tác phẩm thơ Phật giáo thể hiện sự ca tụng, tán thán Phật, Pháp, Tăng. Xem xét cách các tác giả sử dụng ngôn ngữ và hình ảnh để thể hiện lòng tôn kính và ngưỡng mộ đối với Tam Bảo.

Phân tích các tác phẩm thơ Phật giáo mô tả thiên nhiên và con người trong không gian Phật giáo. Xem xét cách các tác giả thể hiện mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên, cũng như sự thanh tịnh và an lạc trong môi trường Phật giáo.