Tổng quan nghiên cứu

Lễ hội truyền thống là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa dân tộc Việt Nam, thể hiện sự gắn kết giữa quá khứ và hiện tại, đồng thời góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể. Tại xã Tứ Xã, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ, lễ hội Trò Trám được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, mang đậm bản sắc văn hóa vùng đất tổ. Lễ hội này không chỉ là dịp tưởng nhớ người có công với làng xóm mà còn cầu mong mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Tuy nhiên, công tác quản lý lễ hội hiện nay còn nhiều thách thức do tác động của kinh tế, xã hội và văn hóa hiện đại.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung khảo sát, phân tích thực trạng quản lý lễ hội Trò Trám trong các năm 2016 và 2017, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội. Phạm vi nghiên cứu chủ yếu tại xã Tứ Xã, huyện Lâm Thao, với sự tham gia của các cơ quan quản lý nhà nước và cộng đồng dân cư địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển văn hóa truyền thống, đồng thời góp phần thúc đẩy du lịch tâm linh và phát triển kinh tế địa phương.

Theo thống kê, xã Tứ Xã có dân số khoảng trên 10 nghìn người, với lễ hội Trò Trám thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia hàng năm. Lễ hội diễn ra vào ngày 11 và 12 tháng Giêng âm lịch, bao gồm các nghi lễ truyền thống đặc sắc như lễ mật, rước lúa thần và trò diễn “Tứ dân chi nghiệp”. Việc quản lý lễ hội hiệu quả sẽ góp phần duy trì sự trang nghiêm, phát huy giá trị văn hóa và đảm bảo an toàn, vệ sinh môi trường trong suốt quá trình tổ chức.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý văn hóa và quản lý lễ hội truyền thống, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý văn hóa: Nhấn mạnh vai trò của nhà nước và cộng đồng trong việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa, đồng thời đề cao sự phối hợp liên ngành và xã hội hóa trong quản lý.
  • Lý thuyết quản lý lễ hội truyền thống: Xem lễ hội là một hiện tượng văn hóa tổng thể gồm phần lễ (nghi lễ, tín ngưỡng) và phần hội (các hoạt động văn hóa, giải trí), trong đó phần lễ là cốt lõi, phần hội là phần phát sinh tích hợp.
  • Khái niệm di sản văn hóa phi vật thể: Lễ hội truyền thống được xem là một loại hình di sản văn hóa phi vật thể, cần được bảo vệ và phát huy theo quy định của Luật Di sản văn hóa.

Các khái niệm chính bao gồm: lễ hội truyền thống, quản lý nhà nước về lễ hội, quản lý văn hóa, di sản văn hóa phi vật thể, và các yếu tố cấu thành lễ hội như nhân vật tưởng niệm, thành tố hiện hữu và thành tố tiềm ẩn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận liên ngành kết hợp các lĩnh vực văn hóa học, quản lý văn hóa, lịch sử, bảo tàng học và xã hội học. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu sơ cấp qua khảo sát trực tiếp tại di tích Miếu Trò và lễ hội Trò Trám trong các năm 2016 và 2017; phỏng vấn sâu với nhà quản lý, đại diện cộng đồng và người dân địa phương; thu thập tài liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, báo cáo ngành và các công trình nghiên cứu liên quan.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng nhằm đánh giá thực trạng quản lý lễ hội, xác định ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân. So sánh kết quả với các nghiên cứu tương tự để rút ra bài học kinh nghiệm.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Phỏng vấn khoảng 30-40 người gồm cán bộ quản lý, nghệ nhân, người dân và khách tham dự lễ hội, được chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất nhằm đảm bảo đại diện các nhóm liên quan.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2016-2017, tập trung vào các hoạt động lễ hội diễn ra vào tháng Giêng âm lịch, đồng thời khảo sát các hoạt động quản lý trước, trong và sau lễ hội.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chủ thể quản lý đa tầng, phối hợp chưa đồng bộ
    Các cơ quan quản lý nhà nước từ cấp tỉnh, huyện đến xã đều tham gia quản lý lễ hội Trò Trám, trong đó Phòng Văn hóa Thông tin huyện Lâm Thao là cơ quan tham mưu chính. Tuy nhiên, sự phối hợp giữa các cấp và với tổ chức tự quản cộng đồng còn hạn chế, dẫn đến việc thực hiện các quy định chưa đồng đều. Theo báo cáo, chỉ khoảng 70% kế hoạch tổ chức lễ hội được thực hiện đầy đủ và đúng tiến độ.

  2. Hiệu quả quản lý được đánh giá tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế
    Công tác bảo vệ di tích Miếu Trò và môi trường lễ hội được chú trọng, với hơn 80% người dân và du khách đánh giá vệ sinh môi trường và an ninh trật tự được đảm bảo. Tuy nhiên, vẫn còn tình trạng lộn xộn trong quản lý dịch vụ, như việc đổi tiền lẻ trái phép và một số biểu hiện mê tín dị đoan chưa được kiểm soát triệt để.

  3. Vai trò của cộng đồng trong tự quản lễ hội còn yếu
    Cộng đồng dân cư địa phương có truyền thống tổ chức và tham gia lễ hội, nhưng năng lực tự quản và phối hợp với cơ quan nhà nước chưa phát huy tối đa. Khoảng 60% người dân tham gia khảo sát cho biết chưa được đào tạo hoặc hướng dẫn đầy đủ về công tác quản lý lễ hội.

  4. Lễ hội Trò Trám giữ được giá trị văn hóa đặc sắc nhưng đang bị biến dạng
    Trò diễn “Tứ dân chi nghiệp” và nghi lễ “Linh tinh tình phộc” vẫn được duy trì, tuy nhiên một số yếu tố tín ngưỡng phồn thực đã bị mai một hoặc biến đổi do ảnh hưởng của xã hội hiện đại và sự phục hồi lễ hội sau thời gian gián đoạn. So với các lễ hội truyền thống khác trong vùng, Trò Trám có mức độ bảo tồn giá trị nguyên gốc khoảng 65%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trong quản lý lễ hội Trò Trám chủ yếu do sự phân tán trách nhiệm giữa các cấp quản lý, thiếu sự phối hợp chặt chẽ và nguồn lực hạn chế. So với các nghiên cứu về quản lý lễ hội truyền thống ở các địa phương khác, kết quả này tương đồng với thực trạng chung về việc chưa phát huy hết vai trò của cộng đồng và chưa có cơ chế quản lý hiệu quả, minh bạch.

Việc duy trì nghi lễ phồn thực trong lễ hội Trò Trám là điểm đặc sắc, góp phần làm phong phú kho tàng văn hóa dân gian Việt Nam. Tuy nhiên, sự biến đổi trong cách thức tổ chức và diễn xướng phản ánh tác động của quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa và hội nhập văn hóa quốc tế. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ thực hiện các nội dung quản lý lễ hội theo từng năm và bảng đánh giá mức độ hài lòng của người dân, du khách về các khía cạnh như an ninh, vệ sinh, tổ chức.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng cơ chế quản lý lễ hội linh hoạt, kết hợp giữa quản lý nhà nước và tự quản cộng đồng, đồng thời tăng cường tuyên truyền, đào tạo nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho các bên liên quan.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phối hợp liên ngành và liên cấp trong quản lý lễ hội
    Xây dựng cơ chế phối hợp rõ ràng giữa các cơ quan quản lý nhà nước từ tỉnh đến xã, cùng với tổ chức tự quản cộng đồng nhằm đảm bảo thực hiện đồng bộ các kế hoạch tổ chức lễ hội. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Thọ phối hợp UBND huyện Lâm Thao.

  2. Nâng cao năng lực quản lý và nhận thức cộng đồng
    Tổ chức các lớp đào tạo, tập huấn về quản lý lễ hội, bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể cho cán bộ địa phương và người dân tham gia tổ chức lễ hội. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân được đào tạo lên ít nhất 80% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Văn hóa Thông tin huyện phối hợp các tổ chức văn hóa.

  3. Xây dựng và thực hiện quy chế quản lý dịch vụ lễ hội minh bạch, hiệu quả
    Ban hành quy định cụ thể về quản lý tài chính, dịch vụ trong lễ hội, đặc biệt là kiểm soát việc đổi tiền lẻ, thu phí dịch vụ, đảm bảo công khai, minh bạch. Thời gian áp dụng: ngay trong mùa lễ hội tiếp theo. Chủ thể thực hiện: UBND xã Tứ Xã và Ban Tổ chức lễ hội.

  4. Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong lễ hội
    Khôi phục và duy trì các nghi lễ, trò diễn truyền thống như “Linh tinh tình phộc” và “Tứ dân chi nghiệp” theo đúng nguyên bản, đồng thời kết hợp quảng bá rộng rãi để thu hút du khách. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể thực hiện: Ban Tổ chức lễ hội, cộng đồng dân cư và các nghệ nhân.

  5. Tăng cường công tác bảo vệ môi trường và an ninh trật tự
    Triển khai các biện pháp quản lý rác thải, vệ sinh môi trường, phòng chống cháy nổ và đảm bảo an ninh trật tự trong suốt thời gian diễn ra lễ hội. Chủ thể thực hiện: UBND xã phối hợp công an và các lực lượng chức năng. Thời gian: trước và trong lễ hội hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý văn hóa địa phương
    Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch quản lý lễ hội truyền thống phù hợp với đặc thù địa phương, nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể.

  2. Các nhà nghiên cứu văn hóa và di sản
    Tài liệu là nguồn tham khảo quý giá về lễ hội Trò Trám, góp phần làm rõ các khía cạnh tín ngưỡng phồn thực, nghệ thuật trình diễn dân gian và quản lý lễ hội truyền thống trong bối cảnh hiện đại.

  3. Cộng đồng dân cư và nghệ nhân địa phương
    Giúp nâng cao nhận thức về vai trò của cộng đồng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội, đồng thời cung cấp các giải pháp thực tiễn để tham gia quản lý và tổ chức lễ hội hiệu quả.

  4. Ngành du lịch và phát triển kinh tế địa phương
    Luận văn chỉ ra tiềm năng phát triển du lịch tâm linh gắn với lễ hội truyền thống, từ đó hỗ trợ xây dựng các sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lễ hội Trò Trám có nguồn gốc và ý nghĩa như thế nào?
    Lễ hội Trò Trám có từ lâu đời tại xã Tứ Xã, huyện Lâm Thao, nhằm tưởng nhớ bà Ngô Thị Thanh – người có công khai hoang lập ấp, đồng thời cầu mong mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no. Lễ hội thể hiện tín ngưỡng phồn thực và các giá trị văn hóa dân gian đặc sắc.

  2. Ai là chủ thể quản lý lễ hội Trò Trám?
    Chủ thể quản lý gồm các cơ quan nhà nước từ cấp tỉnh, huyện đến xã, trong đó Phòng Văn hóa Thông tin huyện Lâm Thao là cơ quan tham mưu chính, cùng với tổ chức tự quản cộng đồng dân cư địa phương tham gia tổ chức và quản lý lễ hội.

  3. Những khó khăn chính trong công tác quản lý lễ hội hiện nay là gì?
    Bao gồm sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các cấp quản lý, hạn chế về nguồn lực và năng lực quản lý cộng đồng, tình trạng lộn xộn trong quản lý dịch vụ, và sự biến đổi của các yếu tố văn hóa truyền thống do tác động xã hội hiện đại.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý lễ hội Trò Trám?
    Cần tăng cường phối hợp liên ngành, nâng cao năng lực quản lý cho cộng đồng, xây dựng quy chế quản lý dịch vụ minh bạch, bảo tồn nghi lễ truyền thống và tăng cường công tác bảo vệ môi trường, an ninh trật tự trong lễ hội.

  5. Lễ hội Trò Trám có vai trò gì trong phát triển du lịch địa phương?
    Lễ hội là tài nguyên văn hóa quý giá, thu hút du khách trong và ngoài nước, góp phần phát triển du lịch tâm linh và kinh tế địa phương. Việc quản lý tốt lễ hội sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển du lịch bền vững.

Kết luận

  • Luận văn là công trình nghiên cứu đầu tiên tập trung vào quản lý lễ hội Trò Trám, xã Tứ Xã, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ, làm rõ thực trạng, ưu điểm và hạn chế trong công tác quản lý.
  • Nghiên cứu chỉ ra sự cần thiết của việc phối hợp liên ngành và phát huy vai trò cộng đồng trong quản lý lễ hội truyền thống.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa lễ hội, đồng thời đảm bảo an toàn, vệ sinh môi trường và phát triển kinh tế địa phương.
  • Kế hoạch thực hiện các giải pháp được đề xuất trong vòng 1-2 năm, với sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và cộng đồng dân cư.
  • Khuyến khích các nhà quản lý văn hóa, nhà nghiên cứu, cộng đồng và ngành du lịch tham khảo để phát triển các chính sách và chương trình phù hợp, góp phần bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Hãy hành động ngay hôm nay để bảo vệ và phát huy giá trị lễ hội Trò Trám – một biểu tượng văn hóa đặc sắc của vùng đất tổ Phú Thọ!