Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng, công tác quản lý thu ngân sách nhà nước (NSNN) giữ vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội. Tại thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị, với quy mô dân số gần 25.000 người và diện tích tự nhiên khoảng 7.400 ha, công tác quản lý thu NSNN đang đối mặt với nhiều thách thức do nguồn thu chưa đủ chi, tỷ lệ thu ngân sách địa phương chỉ chiếm khoảng 20% - 35% tổng chi ngân sách. Giai đoạn 2016 - 2018, thị xã đã có những bước tiến trong quản lý thu ngân sách nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế như thất thu, chưa bao quát hết các nguồn thu, ảnh hưởng đến cân đối ngân sách và phát triển kinh tế địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa lý luận và thực tiễn về quản lý thu NSNN cấp huyện, đánh giá thực trạng công tác quản lý thu ngân sách tại thị xã Quảng Trị trong giai đoạn 2016 - 2018, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu NSNN đến năm 2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các khía cạnh lập dự toán, tổ chức thực hiện dự toán, kiểm tra và quyết toán ngân sách trên địa bàn thị xã. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách tài chính ngân sách cấp huyện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết cơ bản về ngân sách nhà nước và quản lý thu ngân sách nhà nước, trong đó:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Xem ngân sách là công cụ tài chính vĩ mô, phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và các chủ thể xã hội, bao gồm các hoạt động thu, chi nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015 định nghĩa ngân sách là toàn bộ các khoản thu, chi được dự toán và thực hiện trong khoảng thời gian nhất định.

  • Lý thuyết quản lý thu ngân sách nhà nước: Quản lý thu NSNN là quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để tổ chức thu các khoản thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính cho ngân sách. Quản lý thu ngân sách có vai trò điều tiết kinh tế, tạo môi trường công bằng, khuyến khích sản xuất kinh doanh và kiểm soát thu nhập xã hội.

  • Khái niệm phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: Phân cấp quản lý ngân sách giữa các cấp chính quyền nhằm tăng tính chủ động, sáng tạo trong khai thác nguồn thu và bố trí chi tiêu phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội từng địa phương.

Các khái niệm chính bao gồm: dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, thất thu ngân sách, phân cấp ngân sách, và hiệu quả quản lý thu ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo của Ủy ban nhân dân thị xã, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế, Chi cục Thống kê và Niên giám thống kê thị xã Quảng Trị giai đoạn 2016 - 2018.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát điều tra chọn mẫu ngẫu nhiên với tổng cộng 170 phiếu điều tra, trong đó 120 phiếu dành cho cán bộ công chức, viên chức làm việc trong lĩnh vực thu ngân sách và 50 phiếu dành cho người dân thực hiện nghĩa vụ nộp thuế, phí, lệ phí.

  • Phương pháp chọn mẫu: Áp dụng công thức Yamane với sai số 5% để xác định cỡ mẫu cho cán bộ công chức, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy.

  • Phương pháp phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm Microsoft Office Excel 2010 và SPSS để xử lý số liệu. Phân tích số liệu thứ cấp bằng phương pháp so sánh, đánh giá thực trạng thu ngân sách qua các năm. Phân tích số liệu sơ cấp bằng phương pháp thống kê mô tả nhằm đánh giá nhận thức, thái độ và hiệu quả công tác quản lý thu ngân sách.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích giai đoạn 2016 - 2018, đề xuất giải pháp đến năm 2030, phù hợp với kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của thị xã Quảng Trị.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán thu ngân sách: Qua khảo sát cán bộ công chức, 78% đồng ý rằng công tác lập dự toán thu ngân sách được thực hiện theo đúng quy trình, tuy nhiên chỉ 65% cho rằng dự toán phản ánh chính xác khả năng thu thực tế. Số liệu thống kê cho thấy dự toán thu ngân sách năm 2018 đạt khoảng 85% so với kế hoạch đề ra.

  2. Chấp hành dự toán thu ngân sách: Tỷ lệ thu thực hiện so với dự toán trong giai đoạn 2016 - 2018 dao động từ 70% đến 90%, với năm 2017 đạt cao nhất là 89%. Tuy nhiên, vẫn còn tình trạng thất thu và nợ đọng thuế chiếm khoảng 12% tổng số thu ngân sách.

  3. Quyết toán thu ngân sách: Báo cáo quyết toán cho thấy số thu thực tế năm 2018 đạt 88% dự toán, trong đó các khoản thu từ đất và nhà chiếm tỷ trọng lớn nhất với 40%, tiếp theo là thuế công thương nghiệp ngoài quốc doanh chiếm 30%. Công tác quyết toán được đánh giá là minh bạch nhưng còn tồn tại chậm trễ trong việc hoàn thiện hồ sơ quyết toán.

  4. Thanh tra, kiểm tra thu ngân sách: 70% cán bộ công chức đánh giá công tác thanh tra, kiểm tra thu ngân sách được thực hiện thường xuyên nhưng còn hạn chế về nguồn lực và công nghệ hỗ trợ. Người dân khảo sát cho biết 60% nhận thấy thủ tục hành chính thuế còn phức tạp, gây khó khăn trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trong quản lý thu ngân sách tại thị xã Quảng Trị bao gồm: cơ chế phân cấp chưa đồng bộ, năng lực cán bộ quản lý thu ngân sách còn hạn chế, hệ thống công nghệ thông tin chưa được ứng dụng rộng rãi, và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng chưa hiệu quả. So sánh với các địa phương như huyện Triệu Phong và huyện Thường Tín, công tác quản lý thu ngân sách tại Quảng Trị còn nhiều điểm cần cải thiện, đặc biệt trong công tác tuyên truyền, đào tạo cán bộ và cải cách thủ tục hành chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thu thực hiện so với dự toán qua các năm, bảng tổng hợp các khoản thu ngân sách theo từng lĩnh vực, và biểu đồ tròn phân bổ tỷ trọng các nguồn thu chính. Các biểu đồ này giúp minh họa rõ nét hiệu quả quản lý thu ngân sách và các điểm nghẽn cần khắc phục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách: Triển khai hệ thống quản lý thu ngân sách điện tử, áp dụng phần mềm quản lý hiện đại nhằm nâng cao hiệu quả thu, giảm thất thu và rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ. Chủ thể thực hiện là Phòng Tài chính - Kế hoạch và Chi cục Thuế thị xã, hoàn thành trong vòng 2 năm tới.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý thu ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ thuế, kỹ năng quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ công chức liên quan. Đề xuất thực hiện định kỳ hàng năm, phối hợp với các trường đại học và cơ quan chuyên môn.

  3. Hoàn thiện cơ chế phân cấp và phối hợp liên ngành: Rà soát, điều chỉnh các văn bản pháp luật, quy định phân cấp quản lý thu ngân sách phù hợp với thực tiễn địa phương, đồng thời tăng cường phối hợp giữa các cơ quan tài chính, thuế, kho bạc và chính quyền địa phương để nâng cao hiệu quả quản lý thu. Thời gian thực hiện trong 3 năm tới.

  4. Cải cách thủ tục hành chính và tăng cường tuyên truyền: Đơn giản hóa thủ tục thuế, giảm bớt giấy tờ không cần thiết, đồng thời đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách thuế đến người dân và doanh nghiệp nhằm nâng cao ý thức chấp hành nghĩa vụ thuế. Chủ thể thực hiện là UBND thị xã phối hợp với Chi cục Thuế, hoàn thành trong 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính ngân sách cấp huyện, thị xã: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu ngân sách, hỗ trợ trong việc lập kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm tra thu ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Luận văn giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách, từ đó xây dựng chính sách phù hợp nhằm tăng cường nguồn thu và cân đối ngân sách địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy về quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt là quản lý thu ngân sách cấp huyện.

  4. Doanh nghiệp và người dân trên địa bàn thị xã Quảng Trị: Hiểu rõ hơn về quy trình, chính sách thuế và nghĩa vụ tài chính, từ đó nâng cao ý thức chấp hành và phối hợp với cơ quan thuế trong công tác quản lý thu ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý thu ngân sách nhà nước là quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để tổ chức thu các khoản thuế, phí, lệ phí nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính cho ngân sách. Ví dụ, việc thu thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập doanh nghiệp là các hoạt động quản lý thu quan trọng.

  2. Tại sao phân cấp quản lý ngân sách lại quan trọng?
    Phân cấp giúp tăng tính chủ động, sáng tạo của địa phương trong khai thác nguồn thu và bố trí chi tiêu phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội. Điều này giúp nâng cao hiệu quả quản lý và phát huy thế mạnh từng vùng.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý thu ngân sách tại thị xã Quảng Trị là gì?
    Bao gồm năng lực cán bộ còn hạn chế, hệ thống công nghệ thông tin chưa đồng bộ, thủ tục hành chính phức tạp và sự phối hợp liên ngành chưa hiệu quả, dẫn đến thất thu và chậm trễ trong thu ngân sách.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách?
    Ứng dụng công nghệ thông tin, đào tạo cán bộ, cải cách thủ tục hành chính và tăng cường phối hợp liên ngành là những giải pháp thiết thực đã được đề xuất và áp dụng tại nhiều địa phương thành công.

  5. Làm thế nào để người dân và doanh nghiệp phối hợp tốt hơn với cơ quan thuế?
    Thông qua công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách thuế rõ ràng, đơn giản hóa thủ tục và cung cấp dịch vụ hỗ trợ trực tiếp, người dân và doanh nghiệp sẽ hiểu rõ nghĩa vụ và quyền lợi, từ đó thực hiện tốt hơn việc nộp thuế.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa lý luận và thực tiễn về quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện, tập trung phân tích thực trạng tại thị xã Quảng Trị giai đoạn 2016 - 2018.
  • Phân tích chỉ ra các tồn tại như thất thu, hạn chế trong lập dự toán và quyết toán, cũng như các nguyên nhân chủ yếu liên quan đến cơ chế, năng lực cán bộ và công nghệ quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện cơ chế phân cấp và cải cách thủ tục hành chính.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, đảm bảo nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội địa phương đến năm 2030.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng sớm triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước.

Hành động tiếp theo là tổ chức các hội thảo chuyên đề để phổ biến kết quả nghiên cứu và phối hợp với các đơn vị liên quan triển khai các giải pháp cải tiến quản lý thu ngân sách tại thị xã Quảng Trị.