Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò trung tâm trong hệ thống tài chính quốc gia, là công cụ quan trọng để Nhà nước thực hiện chức năng quản lý vĩ mô đối với hoạt động kinh tế - xã hội. Tại thị xã Gia Nghĩa, tỉnh Đắk Nông, được thành lập năm 2005 với diện tích 28.374 ha và dân số trên 46.000 người, nhu cầu chi thường xuyên ngân sách ngày càng tăng trong bối cảnh nguồn thu ngân sách còn hạn hẹp, chủ yếu dựa vào trợ cấp từ ngân sách tỉnh. Giai đoạn 2012-2015, công tác quản lý chi thường xuyên NSNN tại Phòng Tài chính - Kế hoạch thị xã Gia Nghĩa đã bộc lộ nhiều tồn tại, hạn chế cần được hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý chi thường xuyên NSNN, phân tích thực trạng công tác quản lý tại Phòng Tài chính - Kế hoạch thị xã Gia Nghĩa, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách địa phương. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong giai đoạn 2012-2015 tại thị xã Gia Nghĩa, với trọng tâm là các hoạt động quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đồng thời đảm bảo sự công bằng xã hội và ổn định chính trị tại địa phương. Các chỉ số kinh tế xã hội như tốc độ tăng trưởng kinh tế trung bình 20,57% giai đoạn 2005-2015, tổng thu ngân sách năm 2015 đạt khoảng 468 tỷ đồng, cùng với sự phát triển về giáo dục, y tế và hạ tầng xã hội, tạo nền tảng cho việc hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại thị xã Gia Nghĩa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào quản lý chi thường xuyên NSNN địa phương. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách trong việc phân phối nguồn lực tài chính, đảm bảo cân đối thu chi, và thực hiện các chức năng quản lý vĩ mô của Nhà nước. Lý thuyết này làm rõ đặc điểm, vai trò, phân loại chi ngân sách, trong đó chi thường xuyên là khoản chi phục vụ các nhiệm vụ hành chính, sự nghiệp, an ninh quốc phòng và các dịch vụ công cộng.

  2. Mô hình chu trình quản lý ngân sách: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách. Mô hình này giúp phân tích quá trình quản lý chi thường xuyên NSNN tại địa phương, từ việc xây dựng dự toán dựa trên nguồn lực tài chính, đến việc phân bổ, sử dụng và kiểm soát chi tiêu nhằm đảm bảo hiệu quả và tiết kiệm.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: chi thường xuyên ngân sách nhà nước, quản lý chi thường xuyên NSNN địa phương, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp duy vật biện chứng kết hợp với các phương pháp thống kê mô tả, so sánh và phân tích thực tiễn dựa trên số liệu thu thập từ Phòng Tài chính - Kế hoạch thị xã Gia Nghĩa giai đoạn 2012-2015. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các đơn vị sử dụng ngân sách trực thuộc thị xã, với tổng số 11 công chức tại Phòng Tài chính - Kế hoạch tham gia quản lý ngân sách.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp toàn bộ mẫu (census) nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác trong đánh giá thực trạng. Dữ liệu thu thập bao gồm báo cáo tài chính, dự toán ngân sách, quyết toán chi thường xuyên và các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước năm 2002, Nghị định số 60/2003/NĐ-CP và Thông tư số 59/2003/TT-BTC.

Quá trình phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm quản lý ngân sách Tabmis và các công cụ thống kê để đánh giá tỷ lệ chi thường xuyên so với tổng chi ngân sách, mức độ chấp hành dự toán, tỷ lệ điều chỉnh dự toán và các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả quản lý chi thường xuyên. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2016 đến tháng 12/2016, bao gồm các bước thu thập, xử lý dữ liệu và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ chi thường xuyên so với tổng chi ngân sách địa phương: Giai đoạn 2012-2015, chi thường xuyên chiếm khoảng 70-75% tổng chi ngân sách thị xã Gia Nghĩa, phản ánh nhu cầu chi tiêu lớn cho các hoạt động hành chính và sự nghiệp. Ví dụ, năm 2015, dự toán chi thường xuyên được giao là 240 triệu đồng cho Phòng Tài chính - Kế hoạch, chiếm tỷ lệ 72% tổng chi ngân sách phòng.

  2. Chất lượng lập dự toán chi thường xuyên còn hạn chế: Mặc dù dự toán được lập theo đúng quy trình và thời gian quy định, nhưng chất lượng dự toán chưa sát với thực tế nhu cầu chi tiêu. Tỷ lệ điều chỉnh dự toán trong năm chiếm khoảng 15-20%, cho thấy sự thiếu chính xác trong dự báo nhu cầu tài chính.

  3. Hiệu quả chấp hành dự toán chi thường xuyên: Tỷ lệ thực hiện chi thường xuyên so với dự toán được giao đạt khoảng 85-90%, cho thấy việc phân bổ và sử dụng ngân sách còn tồn tại tình trạng chưa tối ưu, gây khó khăn cho các đơn vị trong việc hoàn thành nhiệm vụ.

  4. Tổ chức bộ máy và năng lực cán bộ: Phòng Tài chính - Kế hoạch thị xã có 11 công chức, trong đó đa số có trình độ chuyên môn phù hợp nhưng còn hạn chế về năng lực quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát và giám sát chi thường xuyên.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên bao gồm sự thiếu đồng bộ trong quy trình lập dự toán và phân bổ ngân sách, cũng như năng lực quản lý và chuyên môn của cán bộ còn hạn chế. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như tỉnh Hà Tĩnh và An Giang, tình trạng lập dự toán chưa sát thực tế và chấp hành dự toán chưa hiệu quả là vấn đề phổ biến.

Việc chi thường xuyên chiếm tỷ lệ lớn trong tổng chi ngân sách phản ánh đặc điểm của ngân sách địa phương, tuy nhiên cần có cơ chế phân bổ hợp lý để đảm bảo cân đối giữa chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu chi thường xuyên theo từng năm và bảng so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán chi thường xuyên, giúp minh họa rõ nét hiệu quả quản lý ngân sách.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN tại thị xã Gia Nghĩa, từ đó làm cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán chi thường xuyên: Áp dụng các phương pháp dự báo khoa học, tăng cường phối hợp giữa các đơn vị sử dụng ngân sách và Phòng Tài chính - Kế hoạch để xây dựng dự toán sát thực tế, giảm tỷ lệ điều chỉnh dự toán trong năm. Thời gian thực hiện: 2017-2018. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch phối hợp các đơn vị sử dụng ngân sách.

  2. Nâng cao năng lực quản lý và chuyên môn cán bộ: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về quản lý ngân sách, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi thường xuyên, nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát và giám sát. Thời gian thực hiện: 2017-2019. Chủ thể thực hiện: UBND thị xã phối hợp Sở Tài chính và các cơ sở đào tạo.

  3. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin: Triển khai phần mềm quản lý ngân sách hiện đại, đồng bộ với Kho bạc Nhà nước để theo dõi, kiểm soát chi thường xuyên kịp thời và chính xác. Thời gian thực hiện: 2017-2020. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch phối hợp Kho bạc Nhà nước.

  4. Xây dựng định mức chi tiêu hợp lý: Rà soát, điều chỉnh các định mức chi thường xuyên phù hợp với đặc điểm và nhu cầu thực tế của từng đơn vị, đảm bảo công bằng và hiệu quả sử dụng ngân sách. Thời gian thực hiện: 2018-2020. Chủ thể thực hiện: UBND thị xã, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Hội đồng nhân dân thị xã.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và quyết toán: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ và đột xuất, phối hợp chặt chẽ với Kho bạc Nhà nước để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm trong quản lý chi thường xuyên. Thời gian thực hiện: liên tục từ 2017. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, UBND thị xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình và kỹ thuật quản lý chi thường xuyên NSNN, từ đó cải thiện hiệu quả công tác tài chính tại địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính - Ngân hàng: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt là chi thường xuyên tại cấp huyện, phục vụ cho các nghiên cứu và học tập chuyên sâu.

  3. Cơ quan tài chính và Kho bạc Nhà nước: Là tài liệu tham khảo để hoàn thiện quy trình kiểm soát, giám sát chi thường xuyên ngân sách, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách công.

  4. Các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước: Giúp các đơn vị hiểu rõ hơn về quy trình lập dự toán, chấp hành và quyết toán chi thường xuyên, từ đó chủ động trong việc quản lý và sử dụng nguồn kinh phí được giao.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Chi thường xuyên là khoản chi ngân sách phục vụ các hoạt động hành chính, sự nghiệp, an ninh quốc phòng và các dịch vụ công cộng mà Nhà nước phải cung cấp liên tục, không có mức giới hạn cụ thể.

  2. Quy trình quản lý chi thường xuyên ngân sách địa phương gồm những bước nào?
    Quy trình gồm ba bước chính: lập dự toán chi thường xuyên, chấp hành dự toán và quyết toán chi thường xuyên, đảm bảo sử dụng ngân sách đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.

  3. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi thường xuyên?
    Bao gồm các nhân tố khách quan như điều kiện kinh tế - xã hội, môi trường pháp lý, nguồn lực ngân sách; và nhân tố chủ quan như năng lực quản lý, trình độ chuyên môn cán bộ, tổ chức bộ máy và công nghệ quản lý.

  4. Tại sao việc lập dự toán chi thường xuyên lại quan trọng?
    Lập dự toán chính xác giúp phân bổ nguồn lực tài chính hợp lý, tránh lãng phí và đảm bảo các đơn vị sử dụng ngân sách có đủ kinh phí để thực hiện nhiệm vụ được giao.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách?
    Cần hoàn thiện quy trình lập dự toán, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, xây dựng định mức chi tiêu hợp lý và tăng cường kiểm tra, giám sát chi tiêu.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN tại Phòng Tài chính - Kế hoạch thị xã Gia Nghĩa giai đoạn 2012-2015, làm rõ các tồn tại và nguyên nhân.
  • Kết quả nghiên cứu cho thấy chi thường xuyên chiếm tỷ lệ lớn trong tổng chi ngân sách, nhưng công tác lập dự toán và chấp hành dự toán còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện quy trình lập dự toán, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường kiểm soát chi thường xuyên.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả thực hiện và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước.

Hành động ngay: Các cơ quan quản lý ngân sách địa phương nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên, đảm bảo nguồn lực tài chính được sử dụng tiết kiệm và hiệu quả, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.