Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường ngày càng phát triển, vai trò của tài chính nhà nước, đặc biệt là ngân sách nhà nước (NSNN), trở nên vô cùng quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội. Tại huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng, một huyện miền núi vùng cao với nhiều khó khăn về địa hình, trình độ dân trí thấp và phương thức sản xuất lạc hậu, công tác quản lý chi thường xuyên NSNN giữ vai trò then chốt trong việc duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và cung cấp dịch vụ công cộng cho người dân. Giai đoạn 2017-2019, tổng thu ngân sách của huyện đạt khoảng 1.95 nghìn tỷ đồng, trong đó chi thường xuyên chiếm trên 60% tổng chi ngân sách, phản ánh tầm quan trọng của khoản chi này trong cơ cấu ngân sách địa phương.
Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá thực trạng hoạt động quản lý chi thường xuyên NSNN tại huyện Nguyên Bình, xác định những hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu bao gồm phân tích dữ liệu thu - chi ngân sách giai đoạn 2017-2019 và đề xuất chính sách phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của huyện. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn vận dụng các lý thuyết quản lý hiện đại, trong đó quản lý được hiểu là quá trình tác động của chủ thể đến khách thể nhằm đạt mục tiêu chung. Hoạt động quản lý chi thường xuyên NSNN được xem là một quá trình kỹ thuật, bao gồm các chức năng: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo sử dụng ngân sách đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.
Khung lý thuyết còn dựa trên các nguyên tắc quản lý chi NSNN cấp huyện như: quản lý theo dự toán, thực hiện tiết kiệm và hiệu quả, chi trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước (KBNN). Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước cấp huyện, chi thường xuyên NSNN, hoạt động quản lý chi thường xuyên, nguyên tắc lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra chi NSNN.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý tài chính tại huyện Nguyên Bình như Phòng Tài chính – Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, Chi cục Thuế và Chi cục Thống kê. Dữ liệu thu thập bao gồm báo cáo thu – chi ngân sách giai đoạn 2017-2019, các văn bản pháp luật liên quan và tài liệu chuyên ngành.
Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, so sánh và tổng hợp nhằm đánh giá thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN. Quá trình nghiên cứu kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn để đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện địa phương. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các báo cáo và số liệu ngân sách của huyện trong giai đoạn nghiên cứu, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cao.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Tình hình thu – chi ngân sách: Tổng thu ngân sách huyện Nguyên Bình giai đoạn 2017-2019 dao động quanh mức 1.95 nghìn tỷ đồng, trong đó năm 2019 đạt 710,741 triệu đồng, tăng 17,48% so với năm 2018. Tổng chi ngân sách cũng tăng từ 635,247 triệu đồng năm 2017 lên 709,653 triệu đồng năm 2019, tương ứng tăng 17,79%.
Cơ cấu chi thường xuyên: Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách, lần lượt là 59,92% năm 2017, 64,47% năm 2018 và 59,60% năm 2019. Tỷ lệ chi thường xuyên có xu hướng tăng nhẹ, phản ánh nhu cầu duy trì bộ máy quản lý và cung cấp dịch vụ công cộng ổn định.
Phân bổ chi cho các lĩnh vực: Chi cho giáo dục, đào tạo và dạy nghề chiếm tỷ trọng cao nhất, dao động từ 42% đến 49% tổng chi thường xuyên trong giai đoạn nghiên cứu. Các khoản chi khác như y tế, sự nghiệp kinh tế cũng được đảm bảo nhưng chưa đạt hiệu quả tối ưu.
Hạn chế trong quản lý chi thường xuyên: Việc phân bổ vốn đầu tư chưa hiệu quả, chi thường xuyên vượt dự toán, chưa thực hiện nghiêm các quy định về tiết kiệm chống lãng phí. Trình độ năng lực cán bộ còn hạn chế, sự phối hợp giữa các bộ phận tài chính chưa đồng bộ, hồ sơ kiểm soát chi qua KBNN còn tồn đọng và trễ hạn.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ đặc thù địa phương miền núi với điều kiện kinh tế khó khăn, trình độ cán bộ quản lý còn yếu và hệ thống quản lý tài chính chưa hoàn thiện. So sánh với các huyện miền núi khác như Hòa An (Cao Bằng), Yên Sơn (Tuyên Quang) và Mộc Châu (Sơn La), huyện Nguyên Bình còn nhiều điểm cần cải thiện trong công tác lập dự toán, chấp hành dự toán và kiểm tra, thanh tra chi NSNN.
Việc chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn là phù hợp với chức năng duy trì bộ máy nhà nước và cung cấp dịch vụ công cộng, tuy nhiên cần kiểm soát chặt chẽ để tránh lãng phí. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thu – chi ngân sách hàng năm và bảng phân bổ chi theo lĩnh vực để minh họa rõ ràng xu hướng và cơ cấu chi tiêu.
Đề xuất và khuyến nghị
Hoàn thiện tổ chức bộ máy và nâng cao năng lực cán bộ: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý tài chính cho cán bộ, đặc biệt là cán bộ tài chính cấp xã, nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng quản lý chi NSNN. Thời gian thực hiện trong 2 năm tới, do UBND huyện phối hợp với các cơ quan đào tạo thực hiện.
Hoàn thiện công tác lập dự toán chi thường xuyên: Áp dụng quy trình lập dự toán chặt chẽ, bám sát kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, ưu tiên các khoản chi thiết yếu, tránh dàn trải. Thực hiện hàng năm, do Phòng Tài chính – Kế hoạch chủ trì.
Tăng cường chấp hành dự toán và kiểm soát chi: Đảm bảo chi tiêu đúng dự toán, thực hiện tiết kiệm, chống lãng phí và xử lý nghiêm các vi phạm. Áp dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát chi qua Kho bạc Nhà nước để nâng cao hiệu quả. Thời gian triển khai trong 3 năm, do Kho bạc Nhà nước huyện và cơ quan tài chính phối hợp thực hiện.
Tăng cường thanh tra, kiểm tra và công khai tài chính: Thường xuyên tổ chức thanh tra, kiểm tra các đơn vị sử dụng ngân sách, xử lý nghiêm các vi phạm, đồng thời thực hiện công khai minh bạch các khoản chi để nâng cao trách nhiệm giải trình. Thực hiện liên tục, do Thanh tra huyện và các cơ quan chức năng đảm nhiệm.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý tài chính cấp huyện và xã: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý chi NSNN, áp dụng các giải pháp quản lý hiệu quả, giảm thiểu lãng phí ngân sách.
Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách phân bổ và quản lý ngân sách địa phương phù hợp với đặc thù miền núi.
Các cơ quan kiểm toán, thanh tra tài chính: Tham khảo để tăng cường công tác kiểm tra, giám sát chi NSNN, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.
Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi thường xuyên NSNN cấp huyện, phục vụ cho nghiên cứu và học tập.
Câu hỏi thường gặp
Chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
Chi thường xuyên là khoản chi ngân sách nhằm duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và các dịch vụ công cộng như giáo dục, y tế, an ninh, không bao gồm chi đầu tư phát triển.Tại sao chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong ngân sách huyện?
Vì chi thường xuyên phục vụ cho các hoạt động duy trì bộ máy quản lý và cung cấp dịch vụ thiết yếu cho người dân, nên có tính ổn định và ít biến động theo tình hình kinh tế.Nguyên tắc quản lý chi thường xuyên NSNN là gì?
Bao gồm quản lý theo dự toán đã được phê duyệt, thực hiện tiết kiệm và hiệu quả, chi trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước để đảm bảo tính minh bạch và kiểm soát chặt chẽ.Những hạn chế chính trong quản lý chi thường xuyên tại huyện Nguyên Bình là gì?
Bao gồm chi vượt dự toán, phân bổ vốn chưa hiệu quả, trình độ cán bộ còn yếu, hồ sơ kiểm soát chi chưa đầy đủ và sự phối hợp giữa các bộ phận chưa đồng bộ.Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên?
Hoàn thiện tổ chức bộ máy, nâng cao năng lực cán bộ, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý, tăng cường thanh tra, kiểm tra và thực hiện công khai tài chính minh bạch.
Kết luận
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi thường xuyên NSNN cấp huyện, làm rõ vai trò và nội dung quản lý chi thường xuyên.
- Đánh giá thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN tại huyện Nguyên Bình giai đoạn 2017-2019, xác định những kết quả đạt được và hạn chế còn tồn tại.
- Phân tích nguyên nhân hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên phù hợp với điều kiện địa phương.
- Đề xuất các giải pháp trọng tâm như nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện lập dự toán, tăng cường kiểm soát chi và công khai tài chính.
- Khuyến nghị các bước tiếp theo tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát thực hiện và đánh giá hiệu quả đến năm 2025 nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.
Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các cấp quản lý, nhà nghiên cứu và các cơ quan chức năng trong việc hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại các địa phương miền núi.