Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những nhiệm vụ trọng yếu nhằm đảm bảo hoạt động liên tục và hiệu quả của bộ máy nhà nước, đặc biệt ở cấp huyện – cấp ngân sách thứ hai trong hệ thống ngân sách địa phương. Tại huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai – một huyện miền núi với nhiều khó khăn về kinh tế xã hội, công tác quản lý chi thường xuyên NSNN đối với các cơ quan chức năng trực thuộc Ủy ban nhân dân (UBND) huyện còn nhiều tồn tại như chi vượt dự toán, lập dự toán chưa sát thực tế, chậm quyết toán và hiệu quả sử dụng vốn chưa cao. Giai đoạn nghiên cứu từ 2017 đến 2019 cho thấy tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân đạt 9%, GRDP bình quân đầu người khoảng 30 triệu đồng/năm, tuy nhiên nguồn lực tài chính vẫn hạn chế so với nhu cầu phát triển.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN của UBND huyện Mường Khương, làm rõ các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác này trong giai đoạn 2021-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các cơ quan chức năng trực thuộc UBND huyện, sử dụng số liệu thứ cấp từ báo cáo ngân sách và khảo sát sơ cấp từ cán bộ quản lý ngân sách. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng an ninh trên địa bàn huyện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách công: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách nhà nước trong việc phân bổ nguồn lực công, đảm bảo công bằng xã hội và hiệu quả kinh tế.
  • Mô hình chu trình quản lý ngân sách: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm soát chi ngân sách.
  • Khái niệm chi thường xuyên NSNN: Là các khoản chi nhằm duy trì hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước, bao gồm chi lương, chi sự nghiệp giáo dục, y tế, an ninh quốc phòng, và các khoản chi hành chính khác.
  • Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên: Bao gồm yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ, trình độ quản lý; yếu tố khách quan như chính sách pháp luật, điều kiện kinh tế xã hội, và xu hướng hội nhập quốc tế.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo ngân sách của UBND huyện Mường Khương giai đoạn 2017-2019, các văn bản pháp luật liên quan và tài liệu nghiên cứu trước đó. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn 87 cán bộ quản lý ngân sách tại Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện và các đơn vị trực thuộc.
  • Phương pháp chọn mẫu: Áp dụng công thức Slovin để xác định cỡ mẫu 72 người trong tổng số 90 cán bộ tại các đơn vị được cấp ngân sách, đồng thời khảo sát toàn bộ 15 cán bộ Phòng Tài chính - Kế hoạch.
  • Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả, so sánh số liệu dự toán và quyết toán chi thường xuyên theo năm; phân tích các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả quản lý chi thường xuyên như tỷ lệ hoàn thành dự toán, mức độ chấp hành dự toán, thời gian quyết toán, số vụ vi phạm.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2020; phân tích và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2021-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán chi thường xuyên: Tỷ lệ dự toán chi thường xuyên được lập đúng tiến độ đạt khoảng 85%, tuy nhiên dự toán còn chưa sát với nhu cầu thực tế, dẫn đến việc bổ sung dự toán trong năm chiếm trung bình 12-15% tổng dự toán. Một số cơ quan chức năng trực thuộc UBND huyện có tỷ lệ bổ sung dự toán lên đến 20%, phản ánh sự thiếu chính xác trong dự báo nhu cầu chi.

  2. Chấp hành dự toán chi thường xuyên: Tỷ lệ thực hiện chi thường xuyên so với dự toán đạt trung bình 95% trong giai đoạn 2017-2019, cho thấy mức độ chấp hành dự toán tương đối cao nhưng vẫn tồn tại tình trạng chi vượt định mức ở một số đơn vị. Thời gian cấp phát ngân sách thường chậm hơn kế hoạch, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn vốn.

  3. Quyết toán chi thường xuyên: Tỷ lệ quyết toán chi thường xuyên đúng hạn đạt khoảng 70%, còn lại 30% đơn vị quyết toán chậm, gây khó khăn cho công tác kiểm soát và đánh giá hiệu quả chi tiêu. Số vụ vi phạm về chi ngân sách được phát hiện qua thanh tra tăng nhẹ, chủ yếu liên quan đến sai sót trong lập dự toán và chấp hành dự toán.

  4. Kiểm soát chi thường xuyên: Công tác thanh tra, kiểm tra được thực hiện định kỳ nhưng chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban. Ý thức tuân thủ quy định của một số cán bộ còn hạn chế, ảnh hưởng đến tính minh bạch và hiệu quả quản lý ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ năng lực quản lý và trình độ chuyên môn của đội ngũ cán bộ còn chưa đồng đều, đặc biệt ở các đơn vị vùng sâu vùng xa. Việc lập dự toán chưa sát thực tế do thiếu thông tin đầy đủ và chưa có công cụ dự báo hiệu quả. So với các huyện miền núi khác như Phú Lương (Thái Nguyên) và Hạ Lang (Cao Bằng), huyện Mường Khương còn chậm trong cải cách thủ tục hành chính và áp dụng cơ chế khoán chi, dẫn đến hiệu quả quản lý chi thường xuyên chưa cao.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ dự toán, chấp hành và quyết toán chi thường xuyên theo từng năm, bảng tổng hợp số vụ vi phạm và thời gian quyết toán để minh họa rõ nét các vấn đề tồn tại. Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN tại huyện miền núi, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện đặc thù địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện bộ máy quản lý chi thường xuyên NSNN: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ quản lý ngân sách tại các cơ quan chức năng trực thuộc UBND huyện. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với Sở Tài chính tỉnh.

  2. Cải tiến quy trình lập dự toán chi thường xuyên: Áp dụng công cụ dự báo nhu cầu chi tiêu dựa trên dữ liệu thực tế và xu hướng phát triển kinh tế xã hội, đảm bảo dự toán sát với nhu cầu thực tế, giảm tỷ lệ bổ sung dự toán trong năm xuống dưới 5%. Thời gian thực hiện: 2021-2022. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  3. Tăng cường công tác chấp hành và quyết toán ngân sách: Rà soát, hoàn thiện quy định về thời gian và thủ tục quyết toán, đảm bảo 100% đơn vị quyết toán đúng hạn, nâng cao hiệu quả kiểm soát chi tiêu. Thời gian thực hiện: 2021-2024. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Thanh tra huyện.

  4. Nâng cao hiệu quả kiểm tra, thanh tra chi thường xuyên: Thiết lập hệ thống phối hợp liên ngành giữa các phòng ban để kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc sử dụng ngân sách, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, giảm thiểu thất thoát, lãng phí. Thời gian thực hiện: 2021-2025. Chủ thể thực hiện: Thanh tra huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  5. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính và áp dụng công nghệ thông tin: Tự động hóa quy trình quản lý ngân sách, tăng cường minh bạch và công khai thông tin chi tiêu ngân sách, nâng cao sự giám sát của cộng đồng. Thời gian thực hiện: 2022-2025. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các cơ quan chức năng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi thường xuyên NSNN, giúp nâng cao năng lực lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích để xây dựng chính sách, quy định phù hợp với đặc thù kinh tế xã hội của các huyện miền núi, góp phần hoàn thiện hệ thống quản lý ngân sách địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Luận văn là nguồn tài liệu tham khảo thực tiễn, giúp hiểu rõ quy trình và các vấn đề trong quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện.

  4. Các tổ chức thanh tra, kiểm toán và giám sát ngân sách: Cung cấp thông tin về thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên, hỗ trợ công tác kiểm tra, giám sát hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước gồm những khoản chi nào?
    Chi thường xuyên bao gồm chi lương, phụ cấp, chi sự nghiệp giáo dục, y tế, an ninh quốc phòng, chi quản lý hành chính và các khoản chi phục vụ hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước.

  2. Tại sao việc lập dự toán chi thường xuyên lại quan trọng?
    Lập dự toán chính xác giúp phân bổ nguồn lực hiệu quả, tránh lãng phí và đảm bảo các cơ quan chức năng có đủ kinh phí hoạt động liên tục trong năm ngân sách.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên ngân sách cấp huyện?
    Bao gồm năng lực cán bộ quản lý, chính sách pháp luật, điều kiện kinh tế xã hội địa phương, và xu hướng hội nhập quốc tế.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách?
    Cần hoàn thiện bộ máy quản lý, cải tiến quy trình lập dự toán, tăng cường kiểm tra, thanh tra và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.

  5. Tại sao quyết toán chi thường xuyên lại thường bị chậm?
    Nguyên nhân chủ yếu do thiếu nhân lực, trình độ chuyên môn hạn chế, quy trình thủ tục phức tạp và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các đơn vị liên quan.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá toàn diện thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN của UBND huyện Mường Khương giai đoạn 2017-2019, chỉ ra các tồn tại như lập dự toán chưa sát, chấp hành dự toán chưa linh hoạt, quyết toán chậm và kiểm soát chưa chặt chẽ.
  • Phân tích các nhân tố ảnh hưởng chủ yếu gồm năng lực cán bộ, chính sách pháp luật và điều kiện kinh tế xã hội địa phương.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm như nâng cao năng lực cán bộ, cải tiến quy trình lập dự toán, tăng cường kiểm tra, thanh tra và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ UBND huyện Mường Khương nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững.
  • Giai đoạn tiếp theo (2021-2025) cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và nâng cao chất lượng quản lý ngân sách địa phương.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Mường Khương – bước đệm vững chắc cho sự phát triển bền vững của địa phương!