Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kinh tế thế giới có nhiều biến động phức tạp, đặc biệt là cuộc chiến tranh thương mại giữa các cường quốc, nền kinh tế Việt Nam nói chung và các địa phương nói riêng đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc cân đối ngân sách nhà nước (NSNN). Huyện Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La, là một huyện nghèo với nguồn thu ngân sách địa phương chỉ đáp ứng khoảng 10% nhu cầu chi, trong đó chi thường xuyên chiếm khoảng 70% tổng chi ngân sách. Giai đoạn nghiên cứu từ 2015 đến 2019 là thời kỳ quan trọng khi Luật NSNN năm 2015 được triển khai, tạo ra nhiều thay đổi trong quản lý tài chính công.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN tại huyện Quỳnh Nhai, đánh giá những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên đến năm 2025. Nghiên cứu có phạm vi khảo sát tại các cơ quan quản lý ngân sách và đơn vị sử dụng ngân sách trên địa bàn huyện, dựa trên số liệu quyết toán ngân sách giai đoạn 2015-2019 và các báo cáo phát triển kinh tế - xã hội của huyện.

Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần hệ thống hóa lý luận về chi thường xuyên NSNN mà còn cung cấp cơ sở thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách cấp huyện, đặc biệt trong điều kiện nguồn lực hạn chế và yêu cầu phát triển bền vững. Các chỉ số như tổng thu ngân sách đạt 345.563 triệu đồng năm 2015, tổng chi ngân sách 345.246 triệu đồng cùng với tỷ lệ chi thường xuyên chiếm 96% tổng chi ngân sách cho thấy sự cần thiết của việc quản lý chặt chẽ và hiệu quả các khoản chi này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết quản lý tài chính công và quản lý ngân sách nhà nước, trong đó tập trung vào:

  • Lý thuyết quản lý chi ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của chi thường xuyên trong việc duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội. Chi thường xuyên được phân loại theo Luật NSNN năm 2015 và Nghị định 163/2016/NĐ-CP, bao gồm các khoản chi cho quốc phòng, an ninh, giáo dục, y tế, văn hóa, và các hoạt động hành chính sự nghiệp.

  • Mô hình quản lý chi ngân sách theo kết quả đầu ra (Output-Based Budgeting): Gắn các khoản chi với kết quả thực tế đạt được, giúp nâng cao tính minh bạch, hiệu quả và trách nhiệm trong sử dụng ngân sách. Mô hình này yêu cầu xây dựng hệ thống tiêu chí đo lường kết quả và mở rộng quyền tự chủ cho các đơn vị sử dụng ngân sách.

  • Khái niệm và nguyên tắc quản lý chi thường xuyên NSNN: Bao gồm nguyên tắc quản lý theo dự toán, tiết kiệm hiệu quả, chi trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước, và phân cấp quản lý chi thường xuyên từ Trung ương đến địa phương.

Các khái niệm chính được làm rõ gồm: chi thường xuyên ngân sách nhà nước, quản lý chi thường xuyên, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách, kiểm soát chi ngân sách, và hiệu quả chi tiêu công.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể:

  • Phương pháp thống kê, phân tích và tổng hợp: Dựa trên số liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo quyết toán ngân sách huyện Quỳnh Nhai giai đoạn 2015-2019, báo cáo phát triển kinh tế - xã hội, các văn bản pháp luật liên quan và các tài liệu nghiên cứu trước đây.

  • Phương pháp trưng cầu ý kiến chuyên gia: Thu thập ý kiến của 07 nhà quản lý cấp huyện, bao gồm lãnh đạo UBND huyện, các phòng chuyên môn và đại diện Sở Tài chính tỉnh Sơn La, nhằm xác thực và bổ sung cho các phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn các cơ quan quản lý ngân sách và đơn vị sử dụng ngân sách tiêu biểu trên địa bàn huyện để khảo sát, đảm bảo tính đại diện và phản ánh đúng thực trạng quản lý chi thường xuyên.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2015-2019, đồng thời đề xuất các giải pháp định hướng đến năm 2025 nhằm phù hợp với kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của huyện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu, chi ngân sách và chi thường xuyên: Tổng thu ngân sách huyện Quỳnh Nhai năm 2015 đạt 345.563 triệu đồng, trong đó thu ngân sách địa phương hưởng theo phân cấp chỉ chiếm khoảng 7.813 triệu đồng, tương đương 2,3%. Tổng chi ngân sách năm 2015 là 345.246 triệu đồng, trong đó chi thường xuyên chiếm tới 332.282 triệu đồng, tương đương 96% tổng chi. Tỷ lệ chi thường xuyên cao cho thấy áp lực lớn trong việc cân đối ngân sách và quản lý chi tiêu.

  2. Chất lượng lập dự toán chi thường xuyên còn hạn chế: Việc xây dựng dự toán chưa sát với thực tế, dẫn đến chênh lệch lớn giữa dự toán và thực hiện. Một số đơn vị lập dự toán không kịp thời, phải điều chỉnh bổ sung trong năm, gây khó khăn cho công tác quản lý và giám sát.

  3. Quản lý chấp hành và quyết toán chi thường xuyên chưa nghiêm túc: Việc thực hiện dự toán chi thường xuyên chưa đúng tiến độ, còn tình trạng chi vượt dự toán hoặc chuyển nguồn sang năm sau. Công tác quyết toán chưa được thực hiện đầy đủ và kịp thời, ảnh hưởng đến tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Kiểm soát và giám sát chi thường xuyên còn yếu: Công tác thanh tra, kiểm tra chưa được coi trọng đúng mức, dẫn đến tình trạng thất thoát, lãng phí ngân sách vẫn tồn tại. Hệ thống kiểm soát nội bộ và kiểm toán nội bộ chưa phát huy hiệu quả tối đa.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, đặc điểm địa lý miền núi, điều kiện kinh tế khó khăn, nguồn thu ngân sách hạn chế đã tạo áp lực lớn cho công tác quản lý chi thường xuyên. Về chủ quan, năng lực cán bộ quản lý tài chính còn hạn chế, quy trình lập dự toán và kiểm soát chi chưa đồng bộ, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan.

So sánh với các nghiên cứu tại các huyện khác như Than Uyên và Sa Pa, huyện Quỳnh Nhai có nhiều điểm tương đồng về khó khăn trong quản lý chi thường xuyên, đặc biệt là vấn đề lập dự toán và kiểm soát chi tiêu. Tuy nhiên, các địa phương này đã áp dụng cơ chế khoán chi hành chính và khoán biên chế, tạo sự chủ động và nâng cao trách nhiệm cho các đơn vị sử dụng ngân sách, điều mà huyện Quỳnh Nhai cần học hỏi và áp dụng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ chi thường xuyên so với tổng chi ngân sách qua các năm, bảng so sánh dự toán và thực hiện chi thường xuyên từng năm, cũng như biểu đồ tròn phân bổ chi theo các lĩnh vực chính như giáo dục, y tế, an ninh quốc phòng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán chi thường xuyên: Áp dụng phương pháp lập dự toán theo kết quả đầu ra, tăng cường dự báo và phân tích nhu cầu chi tiêu thực tế, đảm bảo dự toán sát với khả năng cân đối ngân sách. Thời gian thực hiện: từ năm 2022 đến 2023. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các đơn vị sử dụng ngân sách.

  2. Tăng cường quản lý chấp hành và quyết toán chi thường xuyên: Xây dựng hệ thống giám sát chặt chẽ, đảm bảo các đơn vị sử dụng ngân sách thực hiện đúng dự toán, hạn chế chuyển nguồn và chi vượt dự toán. Thời gian: 2022-2024. Chủ thể: UBND huyện, Kho bạc Nhà nước huyện.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ quản lý ngân sách cho cán bộ tài chính các cấp, đặc biệt là kỹ năng lập dự toán, kiểm soát chi tiêu và báo cáo quyết toán. Thời gian: liên tục từ 2022 đến 2025. Chủ thể: Sở Tài chính tỉnh Sơn La phối hợp với UBND huyện.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và kiểm toán nội bộ: Thiết lập kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các vi phạm về chi ngân sách, nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình. Thời gian: 2022-2025. Chủ thể: Thanh tra huyện, Kho bạc Nhà nước, các cơ quan chức năng.

  5. Cải cách hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, áp dụng phần mềm quản lý ngân sách hiện đại để theo dõi, giám sát chi tiêu kịp thời và chính xác. Thời gian: 2023-2025. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã: Nghiên cứu cung cấp các giải pháp thực tiễn giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên, từ lập dự toán đến quyết toán và kiểm soát chi tiêu.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng chính sách phù hợp với đặc thù kinh tế - xã hội của các huyện miền núi, đặc biệt trong bối cảnh nguồn lực hạn chế.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích về lý luận và thực tiễn quản lý chi ngân sách nhà nước cấp địa phương.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra và giám sát tài chính công: Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát chi ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước gồm những khoản chi nào?
    Chi thường xuyên bao gồm các khoản chi cho quốc phòng, an ninh, giáo dục, y tế, văn hóa, các hoạt động hành chính sự nghiệp và các khoản chi khác theo quy định pháp luật, nhằm duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và cung cấp dịch vụ công.

  2. Tại sao quản lý chi thường xuyên lại quan trọng đối với huyện nghèo như Quỳnh Nhai?
    Vì nguồn thu hạn chế, chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách, nên quản lý hiệu quả giúp tiết kiệm nguồn lực, đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và ổn định chính trị xã hội.

  3. Phương pháp lập dự toán chi thường xuyên theo kết quả đầu ra là gì?
    Là phương pháp gắn các khoản chi với kết quả thực tế đạt được, giúp nâng cao trách nhiệm và hiệu quả sử dụng ngân sách, đồng thời tạo điều kiện cho các đơn vị sử dụng ngân sách chủ động và sáng tạo trong quản lý.

  4. Những khó khăn chính trong quản lý chi thường xuyên tại huyện Quỳnh Nhai là gì?
    Bao gồm chất lượng lập dự toán chưa cao, việc chấp hành dự toán chưa nghiêm, công tác kiểm tra, giám sát còn yếu, và năng lực cán bộ quản lý tài chính còn hạn chế.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi thường xuyên ngân sách?
    Cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách, đào tạo nâng cao năng lực cán bộ và xây dựng hệ thống báo cáo, giám sát minh bạch, kịp thời.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ vai trò và đặc điểm của chi thường xuyên ngân sách nhà nước, đồng thời phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên tại huyện Quỳnh Nhai giai đoạn 2015-2019 với số liệu cụ thể về thu, chi ngân sách.
  • Phát hiện các hạn chế trong công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán chi thường xuyên, cũng như công tác kiểm soát và giám sát còn nhiều bất cập.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý chi thường xuyên, tập trung vào cải tiến quy trình lập dự toán, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường kiểm tra, giám sát và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại các huyện miền núi có nguồn lực hạn chế.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo gồm triển khai đào tạo, hoàn thiện hệ thống quản lý, và xây dựng kế hoạch kiểm tra, giám sát chi tiết đến năm 2025 nhằm đạt mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà quản lý, chuyên gia tài chính công và các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý ngân sách nhà nước cấp địa phương.