Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kinh tế thế giới chịu ảnh hưởng tiêu cực từ khủng hoảng kéo dài, Việt Nam cũng không tránh khỏi những tác động như lạm phát tăng cao, giá cả leo thang và thu ngân sách bị hạn chế. Đặc biệt, tại các địa phương miền núi như huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên, việc quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước (NSNN) trở thành vấn đề cấp thiết nhằm đảm bảo hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính hạn chế. Giai đoạn 2019-2021, tổng chi thường xuyên NSNN của huyện Mường Chà tăng từ 261,34 tỷ đồng lên 625,06 tỷ đồng, trong đó chi sự nghiệp kinh tế chiếm tỷ trọng lớn nhất, khoảng 88%. Tuy nhiên, công tác quản lý chi thường xuyên vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như chi tiêu dàn trải, hiệu quả đầu tư thấp và chưa đáp ứng đủ nhu cầu thực tế của các lĩnh vực như y tế, giáo dục.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN tại huyện Mường Chà trong giai đoạn 2019-2021, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các khoản chi thường xuyên cấp huyện, không bao gồm các khoản chi từ ngân sách trung ương trên địa bàn tỉnh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại huyện Mường Chà, đồng thời làm cơ sở tham khảo cho các địa phương miền núi khác.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về ngân sách nhà nước và quản lý chi thường xuyên NSNN cấp huyện. Theo Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Chi thường xuyên NSNN là các khoản chi nhằm bảo đảm hoạt động liên tục của bộ máy nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội và thực hiện các nhiệm vụ thường xuyên về phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh.

Khái niệm quản lý chi thường xuyên NSNN được hiểu là quá trình phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung một cách hiệu quả, đảm bảo chi đúng mục đích, tiết kiệm và phù hợp với các chính sách, pháp luật hiện hành. Các khái niệm chính bao gồm: lập dự toán chi thường xuyên, chấp hành dự toán, quyết toán chi thường xuyên và công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát chi NSNN cấp huyện. Mô hình quản lý chi thường xuyên NSNN tại cấp huyện bao gồm sự phối hợp giữa Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước và các cơ quan chức năng trực thuộc.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tài chính, dự toán ngân sách, báo cáo quyết toán và các văn bản pháp luật liên quan tại huyện Mường Chà giai đoạn 2019-2021. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát điều tra với 102 cán bộ, công chức thuộc các phòng ban, đơn vị trực thuộc UBND huyện, sử dụng phiếu điều tra với thang đo Likert 5 cấp độ để đánh giá các khía cạnh quản lý chi thường xuyên.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh qua các năm để đánh giá sự biến động và hiệu quả quản lý chi thường xuyên. Cỡ mẫu 102 phiếu được chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất, đảm bảo đại diện cho các cơ quan chức năng liên quan. Phần mềm Microsoft Excel 2010 được sử dụng để xử lý và phân tích số liệu. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2019-2021 cho số liệu thứ cấp và tháng 12/2021 cho khảo sát sơ cấp, đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng chi thường xuyên NSNN: Tổng chi thường xuyên NSNN tại huyện Mường Chà tăng từ 261,34 tỷ đồng năm 2019 lên 625,06 tỷ đồng năm 2021, tương đương mức tăng khoảng 139%. Trong đó, chi sự nghiệp kinh tế chiếm tỷ trọng cao nhất, duy trì trên 88% tổng chi thường xuyên.

  2. Cơ cấu chi chưa hợp lý: Chi cho hoạt động hành chính, Đảng, đoàn thể tăng từ 0,86% năm 2019 lên 1,23% năm 2021, trong khi chi cho y tế và giáo dục còn hạn chế, lần lượt chiếm dưới 11% tổng chi thường xuyên. Điều này cho thấy sự phân bổ ngân sách chưa cân đối, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu phát triển các lĩnh vực xã hội.

  3. Quản lý dự toán và chấp hành dự toán: Việc lập dự toán chi thường xuyên còn mang tính máy móc, chưa sát với thực tế, dẫn đến phải điều chỉnh bổ sung nhiều lần trong năm. Tỷ lệ hoàn thành dự toán chi thường xuyên đạt khoảng 90-95%, cho thấy việc chấp hành dự toán cơ bản được thực hiện nhưng vẫn còn sai lệch.

  4. Kiểm tra, giám sát và quyết toán: Công tác thanh tra, kiểm tra chi thường xuyên được thực hiện định kỳ và đột xuất, góp phần giảm thất thoát, lãng phí. Tuy nhiên, việc nộp báo cáo quyết toán còn chậm, chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do đặc thù địa bàn miền núi, dân cư phân tán, trình độ cán bộ quản lý còn hạn chế, cùng với cơ chế phân cấp quản lý ngân sách chưa thực sự linh hoạt. So sánh với các huyện miền núi khác trong tỉnh Điện Biên như Tuần Giáo và Mường Ảng, Mường Chà có mức tăng chi thường xuyên cao hơn nhưng vẫn gặp khó khăn trong cân đối chi cho các lĩnh vực xã hội thiết yếu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện sự tăng trưởng chi thường xuyên theo từng năm và biểu đồ tròn phân bổ tỷ trọng chi theo lĩnh vực năm 2021 để minh họa rõ nét hơn về cơ cấu chi ngân sách. Bảng tổng hợp kết quả khảo sát ý kiến cán bộ quản lý cũng cho thấy mức độ đồng thuận về các yếu tố ảnh hưởng và khó khăn trong quản lý chi thường xuyên.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của công tác lập dự toán chính xác, chặt chẽ trong việc nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên NSNN, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của việc tăng cường kiểm tra, giám sát và nâng cao năng lực cán bộ quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán chi thường xuyên: Áp dụng phương pháp dự toán dựa trên nhu cầu thực tế và các định mức chi tiêu hiện hành, đảm bảo dự toán sát với tình hình thực tế địa phương. Thời gian thực hiện: từ năm 2023, do Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện chủ trì.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn về quản lý ngân sách, kỹ năng lập dự toán và quyết toán cho cán bộ các phòng ban liên quan. Thời gian: 2023-2024, do UBND huyện phối hợp với Sở Tài chính tỉnh Điện Biên thực hiện.

  3. Tăng cường kiểm tra, giám sát và công khai minh bạch: Đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất, đồng thời công khai các khoản chi thường xuyên trên các phương tiện truyền thông để nâng cao tính minh bạch và sự giám sát của cộng đồng. Thời gian: liên tục từ 2023, do Thanh tra huyện và Phòng Tài chính - Kế hoạch thực hiện.

  4. Cân đối lại cơ cấu chi thường xuyên: Ưu tiên tăng chi cho các lĩnh vực y tế, giáo dục và an sinh xã hội, giảm tỷ trọng chi cho hoạt động hành chính không cần thiết, nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. Thời gian: kế hoạch đến năm 2025, do UBND huyện và HĐND huyện quyết định.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý chi ngân sách trực tuyến, giúp theo dõi, kiểm soát và báo cáo kịp thời các khoản chi thường xuyên. Thời gian: 2024-2025, do Phòng Tài chính - Kế hoạch phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông tỉnh triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi thường xuyên NSNN, giúp nâng cao năng lực lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Thông tin về các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp quản lý chi thường xuyên tại địa phương miền núi giúp xây dựng chính sách phù hợp, hiệu quả hơn.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích cho nghiên cứu, giảng dạy về quản lý ngân sách nhà nước và các vấn đề liên quan đến chi tiêu công.

  4. Các tổ chức thanh tra, kiểm toán và giám sát tài chính: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích về công tác kiểm tra, giám sát chi thường xuyên, hỗ trợ nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm toán, thanh tra.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi thường xuyên NSNN là quá trình lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát các khoản chi nhằm đảm bảo sử dụng ngân sách đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.

  2. Tại sao chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong ngân sách huyện Mường Chà?
    Do đặc thù là huyện miền núi, chi thường xuyên chủ yếu phục vụ duy trì bộ máy nhà nước, các hoạt động sự nghiệp kinh tế, giáo dục, y tế, chiếm khoảng 88% tổng chi thường xuyên, phản ánh nhu cầu duy trì hoạt động liên tục.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên tại huyện Mường Chà?
    Bao gồm yếu tố khách quan như chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, cơ chế quản lý ngân sách, chính sách pháp luật; yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ quản lý, tổ chức bộ máy và nhận thức của các đối tượng tham gia quản lý.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên NSNN?
    Cần tăng cường lập dự toán sát thực tế, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường kiểm tra, giám sát, công khai minh bạch và cân đối lại cơ cấu chi ngân sách phù hợp với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo tài chính, dự toán ngân sách và dữ liệu sơ cấp qua khảo sát 102 cán bộ công chức, phân tích thống kê mô tả và so sánh qua các năm để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Kết luận

  • Quản lý chi thường xuyên NSNN tại huyện Mường Chà giai đoạn 2019-2021 có sự tăng trưởng mạnh, với tổng chi tăng khoảng 139%, chi sự nghiệp kinh tế chiếm tỷ trọng lớn nhất trên 88%.
  • Công tác lập dự toán còn mang tính máy móc, chưa sát thực tế, dẫn đến điều chỉnh bổ sung nhiều lần trong năm, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.
  • Việc phân bổ chi chưa cân đối, chi cho y tế, giáo dục còn hạn chế, trong khi chi cho hoạt động hành chính, Đảng, đoàn thể còn cao.
  • Kiểm tra, giám sát và quyết toán chi thường xuyên được thực hiện nhưng còn chậm trễ và chưa đầy đủ, cần tăng cường minh bạch và công khai.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao năng lực cán bộ, cải tiến lập dự toán, tăng cường kiểm tra giám sát, cân đối cơ cấu chi và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.

Tiếp theo, các cơ quan chức năng huyện Mường Chà cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên NSNN, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Độc giả và các nhà quản lý được khuyến khích tham khảo và áp dụng các kết quả nghiên cứu trong thực tiễn quản lý ngân sách địa phương.