Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước (NSNN) giữ vai trò then chốt trong việc duy trì hoạt động của bộ máy nhà nước và thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội. Tại huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ, với dân số khoảng 102.500 người và cơ cấu kinh tế đa dạng, chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách, dao động từ 66% đến 76,7% trong giai đoạn 2014-2017. Mặc dù tổng thu ngân sách địa phương tăng trưởng ổn định, nhưng huyện chưa tự cân đối được ngân sách, phụ thuộc nhiều vào nguồn trợ cấp từ tỉnh. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết về quản lý chặt chẽ, tiết kiệm và hiệu quả các khoản chi thường xuyên nhằm tăng nguồn lực cho đầu tư phát triển.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng công tác quản lý chi thường xuyên NSNN tại huyện Lâm Thao trong giai đoạn 2014-2017, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn huyện Lâm Thao, với số liệu thu thập từ báo cáo ngân sách và các tài liệu liên quan trong khoảng thời gian 2014-2017. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công cấp huyện, đồng thời hỗ trợ chính quyền địa phương trong việc cân đối ngân sách và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Định nghĩa ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện chức năng của Nhà nước. Chi thường xuyên là khoản chi nhằm duy trì hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội.

  • Mô hình quản lý chi thường xuyên ngân sách: Bao gồm các khâu lập dự toán, phân bổ dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra. Mục tiêu quản lý là đảm bảo chi đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.

  • Khái niệm chính: Chi thường xuyên ngân sách nhà nước, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, nguyên tắc quản lý theo dự toán, nguyên tắc tiết kiệm hiệu quả, nguyên tắc chi trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ báo cáo quyết toán ngân sách huyện Lâm Thao giai đoạn 2014-2017, báo cáo kinh tế xã hội, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, Nghị định 163/2016/NĐ-CP. Thu thập thông tin sơ cấp qua phỏng vấn trực tiếp cán bộ Phòng Tài chính – Kế hoạch, Chi cục Thuế và các đơn vị liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích biến động thu chi ngân sách, phương pháp so sánh để đánh giá mức độ hoàn thành dự toán qua các năm, phương pháp đối chiếu để xác định tồn tại, hạn chế và nguyên nhân. Phương pháp chuyên gia được sử dụng để thu thập ý kiến đánh giá và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu trong giai đoạn 2014-2017, tổng hợp kinh nghiệm và đề xuất giải pháp áp dụng từ năm 2018 trở đi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô và cơ cấu chi thường xuyên: Tổng chi ngân sách huyện Lâm Thao giai đoạn 2014-2017 dao động từ 308 đến 325 tỷ đồng mỗi năm, trong đó chi thường xuyên chiếm tỷ trọng cao, từ 66% đến 76,7% tổng chi ngân sách. Chi cho giáo dục và đào tạo chiếm trên 50% tổng chi thường xuyên, tiếp theo là chi sự nghiệp kinh tế (khoảng 10-12%) và chi quản lý hành chính (khoảng 9-10%).

  2. Tình hình lập và chấp hành dự toán: Việc lập dự toán chưa gắn kết chặt chẽ với nhiệm vụ cụ thể của các đơn vị, dẫn đến tình trạng chi thường xuyên vượt dự toán phổ biến. Năm 2015, tổng thu ngân sách đạt 395 tỷ đồng, tăng 21% so với năm 2014, nhưng năm 2016 giảm 4% do giảm trợ cấp từ tỉnh. Mức độ hoàn thành dự toán chi thường xuyên không ổn định, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

  3. Công tác phân bổ và kiểm soát chi: Phân bổ ngân sách chưa được chú trọng đúng mức, thiếu hệ thống tiêu chí ưu tiên rõ ràng. Công tác thanh tra, kiểm tra còn hạn chế, nhiều đơn vị chưa xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ, dẫn đến tình trạng tiêu cực, lãng phí vẫn diễn ra.

  4. Ảnh hưởng của các nhân tố khách quan và chủ quan: Chế độ quản lý tài chính công, trình độ phát triển kinh tế xã hội, tổ chức bộ máy và trình độ cán bộ quản lý, hệ thống thanh tra kiểm tra là những nhân tố ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý chi thường xuyên.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy chi thường xuyên tại huyện Lâm Thao giữ vai trò chủ đạo trong tổng chi ngân sách, phản ánh đặc điểm chung của ngân sách địa phương khi chi cho bộ máy quản lý và các dịch vụ công cộng chiếm phần lớn. Việc chi thường xuyên tăng về số tuyệt đối nhưng tỷ trọng không giảm cho thấy các chính sách tiết kiệm, chống lãng phí chưa đạt hiệu quả như mong muốn. Nguyên nhân chủ yếu do việc tinh giản biên chế chậm, tăng quỹ lương theo lộ trình chính phủ và thiếu các biện pháp cụ thể cắt giảm chi phí hành chính.

So sánh với các nghiên cứu tại huyện Thanh Sơn và Ba Vì, những tồn tại về lập dự toán, phân bổ và kiểm soát chi cũng tương tự, tuy nhiên huyện Lâm Thao có lợi thế về vị trí địa lý và kinh tế phát triển hơn, tạo điều kiện thuận lợi cho việc cải thiện quản lý ngân sách. Việc áp dụng các nguyên tắc quản lý theo dự toán, tiết kiệm hiệu quả và chi trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước là cần thiết để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ trọng chi thường xuyên theo lĩnh vực và bảng so sánh mức độ hoàn thành dự toán qua các năm để minh họa rõ hơn về xu hướng và hiệu quả quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán chi thường xuyên: Áp dụng phương pháp lập dự toán dựa trên kết quả đầu ra, gắn chặt với nhiệm vụ cụ thể của từng đơn vị, đảm bảo tính chính xác và khả thi. Thời gian thực hiện: từ năm 2018, chủ thể: Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện phối hợp với các đơn vị sử dụng ngân sách.

  2. Cải tiến công tác phân bổ và giao dự toán: Xây dựng hệ thống tiêu chí ưu tiên rõ ràng, minh bạch trong phân bổ ngân sách, ưu tiên các lĩnh vực trọng điểm như giáo dục, y tế và phát triển kinh tế. Thời gian: triển khai ngay trong năm 2018, chủ thể: UBND huyện và HĐND huyện.

  3. Tăng cường kiểm soát, thanh tra và giám sát chi thường xuyên: Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các vi phạm, đồng thời xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ cho các đơn vị sử dụng ngân sách. Thời gian: liên tục từ năm 2018, chủ thể: Phòng Tài chính – Kế hoạch, Thanh tra huyện.

  4. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ quản lý ngân sách nhằm nâng cao trình độ và ý thức trách nhiệm trong quản lý chi thường xuyên. Thời gian: kế hoạch đào tạo hàng năm, chủ thể: UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  5. Thực hiện cơ chế tự chủ tài chính và biên chế đối với các đơn vị sự nghiệp công lập: Khuyến khích các đơn vị tự chủ, tự chịu trách nhiệm về tài chính để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. Thời gian: lộ trình từ 2018 đến 2020, chủ thể: UBND huyện và các đơn vị sự nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã: Nghiên cứu giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lý chi thường xuyên, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác lập dự toán, phân bổ và kiểm soát chi ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng chính sách phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương, đặc biệt trong bối cảnh ngân sách hạn hẹp và yêu cầu tiết kiệm.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Tài chính – Ngân hàng, Quản lý công: Tài liệu tham khảo học thuật, cung cấp kiến thức thực tiễn về quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra tài chính: Hiểu rõ các quy trình, khó khăn và tồn tại trong quản lý chi thường xuyên để thực hiện kiểm tra, giám sát hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Chi thường xuyên là các khoản chi hàng năm nhằm duy trì hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội, bao gồm chi cho giáo dục, y tế, quốc phòng, an ninh và các hoạt động sự nghiệp khác.

  2. Tại sao quản lý chi thường xuyên lại quan trọng đối với ngân sách địa phương?
    Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, đảm bảo hoạt động liên tục của bộ máy nhà nước và cung cấp dịch vụ công cộng cho người dân.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý chi thường xuyên tại huyện Lâm Thao là gì?
    Bao gồm lập dự toán chưa sát thực tế, phân bổ ngân sách thiếu tiêu chí ưu tiên rõ ràng, công tác kiểm tra, thanh tra còn hạn chế và tình trạng chi vượt dự toán phổ biến.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên?
    Cần hoàn thiện quy trình lập và phân bổ dự toán, tăng cường kiểm soát, thanh tra, nâng cao năng lực cán bộ và thực hiện cơ chế tự chủ tài chính cho các đơn vị sự nghiệp.

  5. Các giải pháp quản lý chi thường xuyên có thể áp dụng trong thời gian bao lâu?
    Các giải pháp được đề xuất có thể triển khai ngay từ năm 2018 với lộ trình cụ thể từ 1 đến 3 năm, tùy thuộc vào từng giải pháp và sự phối hợp của các cơ quan liên quan.

Kết luận

  • Chi thường xuyên ngân sách huyện Lâm Thao chiếm tỷ trọng lớn, chủ yếu phục vụ cho giáo dục, y tế và quản lý hành chính.
  • Việc lập dự toán và phân bổ ngân sách còn nhiều bất cập, dẫn đến tình trạng chi vượt dự toán phổ biến.
  • Công tác kiểm tra, thanh tra chưa đủ mạnh để ngăn ngừa tiêu cực, lãng phí trong quản lý chi thường xuyên.
  • Các nhân tố khách quan và chủ quan như chính sách pháp luật, trình độ cán bộ và tổ chức bộ máy ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác lập dự toán, phân bổ, kiểm soát chi, nâng cao năng lực cán bộ và thực hiện cơ chế tự chủ tài chính nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên từ năm 2018 trở đi.

Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cấp chính quyền huyện Lâm Thao và các địa phương tương tự có thể áp dụng nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Đề nghị các cơ quan liên quan phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để đạt được mục tiêu quản lý ngân sách hiệu quả và tiết kiệm.