Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2018-2022, huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng, với dân số gần 334.000 người và diện tích gần 262 km², đã chứng kiến sự phát triển kinh tế đa dạng, bao gồm nông nghiệp, công nghiệp, thương mại và dịch vụ. Tổng thu ngân sách Nhà nước (NSNN) của huyện tăng trưởng mạnh mẽ, từ khoảng 2.000 tỷ đồng năm 2018 lên trên 4.000 tỷ đồng vào năm 2021, mặc dù có biến động giảm nhẹ trong một số năm. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như sự phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên, hiệu quả quản lý thu chi chưa tối ưu, và công tác kiểm tra, thanh tra chưa thực sự chặt chẽ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện, phân tích thực trạng công tác quản lý ngân sách tại huyện Thủy Nguyên, đồng thời đề xuất các biện pháp tăng cường hiệu quả quản lý ngân sách trong giai đoạn đến năm 2027. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn huyện Thủy Nguyên, sử dụng số liệu thu chi ngân sách giai đoạn 2018-2022, với trọng tâm là công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra ngân sách.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đảm bảo an sinh xã hội và quốc phòng an ninh. Các chỉ số như tỷ lệ tăng trưởng thu ngân sách hàng năm, tỷ lệ chênh lệch thu - chi ngân sách, và mức độ hoàn thành dự toán ngân sách được sử dụng làm thước đo hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách Nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách trong việc điều tiết kinh tế, đảm bảo công bằng xã hội và phát triển bền vững. Ngân sách cấp huyện được xem là công cụ quan trọng để thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội tại địa phương.

  • Mô hình quản lý tài chính công cấp địa phương: Tập trung vào các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, thanh tra ngân sách nhằm đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và kỷ luật tài chính.

  • Khái niệm chính: Ngân sách Nhà nước cấp huyện, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, thanh tra và kiểm tra ngân sách, nguyên tắc quản lý ngân sách (rõ ràng, trung thực, thống nhất, cân đối thu - chi, chịu trách nhiệm).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê và so sánh dựa trên số liệu thu chi ngân sách Nhà nước huyện Thủy Nguyên giai đoạn 2018-2022. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu thu chi ngân sách của huyện trong giai đoạn này, được thu thập từ Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, Chi cục Thuế và Kho bạc Nhà nước huyện.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp toàn bộ mẫu (census) do nghiên cứu tập trung vào toàn bộ dữ liệu ngân sách cấp huyện. Phân tích số liệu được thực hiện bằng các công cụ thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ tăng trưởng, chênh lệch thu - chi, và đánh giá mức độ hoàn thành dự toán ngân sách.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2023 đến tháng 12/2023, bao gồm các bước thu thập số liệu, phân tích thực trạng, đánh giá nguyên nhân hạn chế và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng tổng thu ngân sách: Tổng thu ngân sách huyện Thủy Nguyên tăng từ khoảng 2.000 tỷ đồng năm 2018 lên 4.100 tỷ đồng năm 2021, tương ứng mức tăng gần 105% trong 3 năm. Tuy nhiên, năm 2021 có sự giảm nhẹ 20,17% so với năm trước đó, sau đó tăng trở lại 13,30% năm 2022.

  2. Chênh lệch thu - chi ngân sách: Chênh lệch thu chi luôn dương, đảm bảo nguồn lực cho đầu tư phát triển. Năm 2019, chênh lệch đạt 6,35 tỷ đồng, tăng 547,96% so với năm 2018. Năm 2021, chênh lệch tăng 395,62% so với năm 2020, tuy nhiên năm 2022 giảm 17,59% so với năm trước.

  3. Phụ thuộc ngân sách cấp trên: Khoảng 64,68% tổng dự toán thu ngân sách năm 2019 đến từ nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên, cho thấy sự phụ thuộc lớn vào nguồn tài chính này. Mặc dù có sự tăng trưởng trong thu tiền sử dụng đất và thu từ khu vực kinh tế ngoài quốc doanh, nguồn thu nội địa vẫn chưa đủ bù đắp.

  4. Biến động dự toán chi ngân sách: Dự toán chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên. Chi đầu tư phát triển tăng mạnh 281,69% năm 2020 so với năm 2019, nhưng giảm mạnh 100,49% năm 2022. Chi thường xuyên tăng ổn định khoảng 14% mỗi năm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của sự tăng trưởng thu ngân sách là do huyện Thủy Nguyên tận dụng hiệu quả các nguồn thu từ đất đai, thuế ngoài quốc doanh và sự hỗ trợ từ ngân sách cấp trên. Tuy nhiên, sự phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên làm giảm tính chủ động trong quản lý tài chính địa phương. Biến động lớn trong chi đầu tư phát triển phản ánh sự điều chỉnh kế hoạch đầu tư phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội và nguồn lực thực tế.

So sánh với các huyện lân cận như Nam Sách và Thái Thụy, Thủy Nguyên còn hạn chế trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thu chi, đặc biệt là trong công tác lập dự toán và kiểm soát chi ngân sách. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách cũng chưa được triển khai đồng bộ, ảnh hưởng đến tính minh bạch và kịp thời của số liệu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách, biểu đồ chênh lệch thu - chi qua các năm, bảng phân tích cơ cấu nguồn thu và chi ngân sách, giúp minh họa rõ nét các biến động và xu hướng quản lý tài chính cấp huyện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán ngân sách: Đẩy mạnh việc xây dựng dự toán chi tiết, sát thực tế, đảm bảo cân đối thu - chi ngân sách. Thời gian thực hiện: hàng năm trước tháng 12. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các đơn vị sử dụng ngân sách.

  2. Nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách: Tăng cường kiểm soát, chống thất thu thuế, mở rộng nguồn thu nội địa, giảm phụ thuộc ngân sách cấp trên. Thời gian: 2023-2027. Chủ thể: Chi cục Thuế huyện phối hợp với UBND huyện.

  3. Tối ưu hóa quản lý chi ngân sách: Kiểm soát chặt chẽ chi thường xuyên và chi đầu tư, ưu tiên các dự án có hiệu quả kinh tế - xã hội cao, tránh dàn trải. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin: Xây dựng hệ thống quản lý ngân sách điện tử, nâng cao tính minh bạch, chính xác và kịp thời trong báo cáo tài chính. Thời gian: 2023-2025. Chủ thể: UBND huyện phối hợp với các đơn vị công nghệ thông tin.

  5. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, nâng cao ý thức trách nhiệm và kỹ năng ứng dụng công nghệ. Thời gian: định kỳ hàng năm. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính cấp huyện: Nắm bắt các phương pháp quản lý ngân sách hiệu quả, áp dụng vào thực tiễn công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Lãnh đạo UBND và HĐND huyện: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong quản lý ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả điều hành tài chính địa phương.

  3. Chuyên viên phòng Tài chính - Kế hoạch và Chi cục Thuế: Áp dụng các biện pháp kiểm soát thu chi, chống thất thu và nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tham khảo mô hình nghiên cứu thực tiễn, số liệu phân tích và đề xuất giải pháp quản lý ngân sách cấp huyện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao ngân sách huyện Thủy Nguyên phụ thuộc nhiều vào ngân sách cấp trên?
    Do nguồn thu nội địa chưa đủ mạnh, đặc biệt là thuế và các khoản thu từ kinh tế ngoài quốc doanh chưa phát triển đồng đều, nên ngân sách cấp trên vẫn là nguồn bổ sung chính để đảm bảo cân đối thu - chi.

  2. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách tại huyện?
    Cần tăng cường công tác kiểm tra, chống thất thu, mở rộng nguồn thu mới, đồng thời ứng dụng công nghệ thông tin để quản lý và giám sát thu ngân sách chính xác, kịp thời.

  3. Các biện pháp nào giúp kiểm soát chi ngân sách hiệu quả?
    Thực hiện phân bổ dự toán chi rõ ràng, ưu tiên các dự án trọng điểm, kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc sử dụng ngân sách, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ quản lý chi ngân sách.

  4. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách cấp huyện là gì?
    Công nghệ giúp tự động hóa quy trình quản lý, giảm thiểu sai sót, tăng tính minh bạch và kịp thời trong báo cáo, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho việc giám sát và phân tích số liệu.

  5. Làm sao để nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách?
    Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ thường xuyên, cập nhật kiến thức mới, kỹ năng ứng dụng công nghệ và nâng cao ý thức trách nhiệm trong công tác quản lý tài chính công.

Kết luận

  • Huyện Thủy Nguyên đã đạt được sự tăng trưởng đáng kể trong thu ngân sách giai đoạn 2018-2022, tuy nhiên vẫn còn phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên.
  • Công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách đã có nhiều tiến bộ nhưng cần nâng cao tính chính xác và hiệu quả quản lý.
  • Việc kiểm tra, thanh tra ngân sách cần được tăng cường để đảm bảo tính minh bạch và kỷ luật tài chính.
  • Ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao năng lực cán bộ là yếu tố then chốt để cải thiện công tác quản lý ngân sách cấp huyện.
  • Các giải pháp đề xuất hướng tới mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đảm bảo an sinh xã hội và quốc phòng an ninh tại huyện Thủy Nguyên đến năm 2027.

Luận văn kêu gọi các cơ quan quản lý và cán bộ liên quan tích cực triển khai các biện pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương một cách bền vững.