Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những hoạt động trọng yếu nhằm đảm bảo sự vận hành ổn định của bộ máy nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Trên địa bàn thành phố Phúc Yên, tỉnh Vĩnh Phúc, trong giai đoạn 2017-2019, công tác quản lý chi thường xuyên NSNN đã góp phần quan trọng vào việc duy trì các hoạt động hành chính, an ninh quốc phòng, giáo dục, y tế và các lĩnh vực thiết yếu khác. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như chi thường xuyên còn dàn trải, hiệu quả sử dụng ngân sách chưa cao, công tác kiểm tra, giám sát chưa chặt chẽ.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN trên địa bàn thành phố Phúc Yên, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động quản lý chi thường xuyên NSNN cấp thành phố, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo quyết toán ngân sách giai đoạn 2017-2019 và khảo sát ý kiến của 50 cán bộ quản lý, nhân viên tài chính tại các phòng ban liên quan.

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hoàn thiện cơ sở lý luận về quản lý chi thường xuyên NSNN cấp huyện, đồng thời có ý nghĩa thực tiễn khi cung cấp các giải pháp cụ thể giúp thành phố Phúc Yên nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đảm bảo an sinh xã hội và ổn định chính trị địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý công và mô hình quản lý ngân sách nhà nước. Lý thuyết quản lý công nhấn mạnh vai trò của các chủ thể quản lý trong việc lập kế hoạch, tổ chức, điều hành và kiểm soát các hoạt động chi tiêu công nhằm đạt hiệu quả tối ưu. Mô hình quản lý ngân sách nhà nước tập trung vào các quy trình lập dự toán, phân bổ, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát chi NSNN.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Chi thường xuyên NSNN: Là các khoản chi có tính chất liên tục, ổn định nhằm duy trì hoạt động của bộ máy nhà nước và các nhiệm vụ thường xuyên khác theo quy định của pháp luật.
  • Quản lý chi thường xuyên NSNN: Quá trình lập dự toán, tổ chức thực hiện, kiểm soát và đánh giá việc sử dụng các khoản chi thường xuyên nhằm đảm bảo hiệu quả, tiết kiệm và tuân thủ pháp luật.
  • Dự toán ngân sách: Kế hoạch tài chính chi tiết về các khoản thu, chi NSNN trong một năm ngân sách.
  • Quyết toán ngân sách: Hoạt động tổng kết, đánh giá việc thực hiện dự toán ngân sách trong năm, xác định số chênh lệch giữa dự toán và thực tế.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm:

  • Dữ liệu thứ cấp: Báo cáo quyết toán ngân sách các năm 2017, 2018, 2019 của thành phố Phúc Yên; các văn bản pháp luật liên quan như Luật NSNN 2015, Nghị định 163/2016/NĐ-CP, Thông tư 342/2016/TT-BTC; các báo cáo, tài liệu từ Phòng Tài chính - Kế hoạch và Kho bạc Nhà nước thành phố.
  • Dữ liệu sơ cấp: Khảo sát ý kiến 50 cán bộ quản lý, nhân viên tài chính tại các phòng ban thuộc UBND thành phố Phúc Yên thông qua bảng câu hỏi Likert 5 mức độ và phỏng vấn sâu 2 cán bộ phụ trách tài chính.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích định lượng số liệu quyết toán ngân sách, tỷ lệ hoàn thành dự toán, cơ cấu chi tiết các khoản chi thường xuyên.
  • Phân tích định tính qua khảo sát, phỏng vấn nhằm đánh giá nhận thức, thực trạng quản lý và các yếu tố ảnh hưởng.
  • So sánh, đối chiếu kết quả với các nghiên cứu thực tiễn tại thành phố Chí Linh (Hải Dương) và huyện Vĩnh Tường (Vĩnh Phúc).
  • Sử dụng thang đo Likert để đánh giá mức độ đồng thuận về các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp đề xuất.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2020 đến tháng 8/2021, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích, tổng hợp và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán chi thường xuyên: Trong giai đoạn 2017-2019, tỷ lệ hoàn thành dự toán chi thường xuyên của thành phố Phúc Yên đạt trung bình khoảng 95%, với mức độ biến động dự toán năm sau so với năm trước khoảng 5-7%. Cơ cấu dự toán chi thường xuyên tập trung chủ yếu vào chi hoạt động hành chính (chiếm khoảng 40%), chi sự nghiệp (35%) và chi hỗ trợ xã hội (15%).

  2. Chấp hành dự toán chi thường xuyên: Việc chấp hành dự toán chi thường xuyên có sự tuân thủ khá nghiêm ngặt, tỷ lệ chi đúng dự toán đạt trên 90%. Tuy nhiên, vẫn tồn tại tình trạng chi vượt dự toán ở một số khoản chi đột xuất như thiên tai, dịch bệnh, với mức vượt trung bình khoảng 8%.

  3. Quyết toán chi thường xuyên: Báo cáo quyết toán ngân sách hàng năm được lập đầy đủ, đúng thời hạn theo quy định. Tỷ lệ sai phạm về chi thường xuyên qua kiểm tra, thanh tra chiếm khoảng 3-5% tổng số đơn vị được kiểm tra, chủ yếu liên quan đến sai chế độ chứng từ, hồ sơ thanh toán.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên: Qua khảo sát, các yếu tố khách quan như chính sách pháp luật, điều kiện kinh tế - xã hội địa phương được đánh giá có ảnh hưởng lớn (điểm trung bình 4,1/5). Yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ quản lý, ý thức tuân thủ pháp luật và ứng dụng công nghệ thông tin cũng được đánh giá cao (trung bình 3,8-4,0/5).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý chi thường xuyên NSNN tại thành phố Phúc Yên đã đạt được nhiều kết quả tích cực, thể hiện qua tỷ lệ hoàn thành dự toán cao và việc tuân thủ các quy định về chi tiêu. Điều này phù hợp với kinh nghiệm thực tiễn tại thành phố Chí Linh và huyện Vĩnh Tường, nơi cũng ghi nhận sự nghiêm túc trong lập dự toán và quyết toán ngân sách.

Tuy nhiên, tồn tại như chi thường xuyên còn dàn trải, hiệu quả sử dụng ngân sách chưa cao, công tác kiểm tra, giám sát chưa thường xuyên và chặt chẽ là những điểm cần khắc phục. Nguyên nhân chủ yếu do hạn chế về năng lực cán bộ, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan quản lý và chưa ứng dụng hiệu quả công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ hoàn thành dự toán chi thường xuyên qua các năm, bảng phân tích cơ cấu chi tiết các khoản chi thường xuyên và biểu đồ tròn minh họa tỷ lệ sai phạm qua kiểm tra, thanh tra.

Việc nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên NSNN không chỉ giúp tiết kiệm nguồn lực tài chính mà còn góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, tăng cường niềm tin của người dân vào bộ máy nhà nước.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán chi thường xuyên: Đề nghị UBND thành phố Phúc Yên phối hợp chặt chẽ với các phòng ban liên quan rà soát, cập nhật các tiêu chuẩn, định mức chi phù hợp với thực tế địa phương, đảm bảo dự toán sát với nhu cầu thực tế. Thời gian thực hiện: 2022-2023.

  2. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát chi thường xuyên: Phòng Tài chính - Kế hoạch phối hợp với Kho bạc Nhà nước thành phố xây dựng kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, tập trung vào các khoản chi có nguy cơ sai phạm cao. Thời gian thực hiện: hàng năm, bắt đầu từ năm 2022.

  3. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ về quản lý ngân sách, kế toán công cho cán bộ tài chính các đơn vị trực thuộc. Thời gian thực hiện: 2022-2024.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi NSNN: Đẩy mạnh triển khai phần mềm quản lý ngân sách, thanh toán điện tử và hệ thống báo cáo trực tuyến nhằm nâng cao tính minh bạch, chính xác và kịp thời trong quản lý chi thường xuyên. Thời gian thực hiện: 2022-2025.

  5. Tăng cường phối hợp liên ngành: Thiết lập cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan quản lý tài chính, thuế, kho bạc và các đơn vị sử dụng ngân sách nhằm đảm bảo sự đồng bộ trong quản lý và sử dụng nguồn chi thường xuyên. Thời gian thực hiện: ngay từ năm 2022.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách tại các cấp chính quyền địa phương: Giúp hiểu rõ quy trình, thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên NSNN, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý tài chính công.

  2. Nhân viên tài chính, kế toán các cơ quan, đơn vị sử dụng ngân sách: Cung cấp kiến thức về lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra chi NSNN, giúp thực hiện đúng quy định pháp luật và nâng cao tính minh bạch.

  3. Các nhà nghiên cứu, học viên cao học ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Là tài liệu tham khảo bổ ích về lý thuyết và thực tiễn quản lý chi thường xuyên NSNN cấp huyện, đồng thời cung cấp phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế.

  4. Các cơ quan quản lý nhà nước về tài chính, ngân sách: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, quy định và các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN, góp phần hoàn thiện hệ thống quản lý tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Chi thường xuyên NSNN là các khoản chi có tính chất liên tục nhằm duy trì hoạt động của bộ máy nhà nước và thực hiện các nhiệm vụ thường xuyên theo quy định pháp luật, bao gồm chi hành chính, chi sự nghiệp, chi hỗ trợ xã hội, v.v.

  2. Quy trình quản lý chi thường xuyên NSNN gồm những bước nào?
    Quy trình quản lý chi thường xuyên NSNN bao gồm lập dự toán, phân bổ dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát chi tiêu nhằm đảm bảo sử dụng ngân sách hiệu quả và đúng quy định.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý chi thường xuyên NSNN?
    Ngoài các yếu tố khách quan như chính sách pháp luật và điều kiện kinh tế - xã hội, năng lực cán bộ quản lý và ý thức tuân thủ pháp luật được đánh giá là những yếu tố chủ quan có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý chi thường xuyên.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên NSNN?
    Cần hoàn thiện quy trình lập dự toán, tăng cường kiểm tra giám sát, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường phối hợp liên ngành trong quản lý ngân sách.

  5. Tại sao việc quyết toán ngân sách lại quan trọng?
    Quyết toán ngân sách là bước tổng kết, đánh giá việc thực hiện dự toán trong năm, giúp phát hiện sai phạm, điều chỉnh kịp thời và làm cơ sở cho việc lập dự toán năm tiếp theo, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.

Kết luận

  • Quản lý chi thường xuyên NSNN tại thành phố Phúc Yên giai đoạn 2017-2019 đã đạt được nhiều kết quả tích cực với tỷ lệ hoàn thành dự toán trên 90% và tuân thủ các quy định pháp luật.
  • Tồn tại chính gồm chi thường xuyên còn dàn trải, hiệu quả sử dụng ngân sách chưa cao, công tác kiểm tra, giám sát chưa chặt chẽ và năng lực cán bộ còn hạn chế.
  • Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm cả khách quan (chính sách pháp luật, điều kiện kinh tế - xã hội) và chủ quan (năng lực cán bộ, ý thức tuân thủ, ứng dụng công nghệ).
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm hoàn thiện quy trình lập dự toán, tăng cường kiểm tra giám sát, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và phối hợp liên ngành.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để thành phố Phúc Yên nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên NSNN, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững đến năm 2025.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và cán bộ tài chính tại địa phương cần nhanh chóng triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật các chính sách mới để đáp ứng yêu cầu phát triển trong bối cảnh hội nhập và đổi mới.