Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế, quản lý chi thường xuyên (CTX) NSNN tại địa phương cấp huyện là một nội dung thiết yếu nhằm đảm bảo hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công. Tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình, CTX NSNN chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách, với hơn 60% cơ cấu chi NSNN, tạo áp lực lên khả năng chi đầu tư phát triển và nợ công. Giai đoạn nghiên cứu từ 2016 đến 2018 cho thấy tỷ trọng CTX tăng nhanh, ảnh hưởng đến cân đối ngân sách và hiệu quả chi tiêu công. Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng quản lý CTX NSNN tại huyện Bố Trạch, đánh giá điểm mạnh, điểm yếu và nguyên nhân, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý đến năm 2025. Nghiên cứu có phạm vi tập trung vào huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo quyết toán, dự toán ngân sách và các văn bản pháp luật liên quan. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc góp phần nâng cao hiệu quả quản lý CTX NSNN, hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý và chuyên viên tài chính trong việc điều hành ngân sách.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý công và tài chính công, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý công: Nhấn mạnh vai trò của bộ máy nhà nước trong việc tổ chức, điều hành và kiểm soát các hoạt động chi tiêu công nhằm đạt mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội.
  • Lý thuyết tài chính công: Tập trung vào nguyên tắc cân đối thu - chi ngân sách, hiệu quả và tiết kiệm trong sử dụng nguồn lực tài chính công.
  • Mô hình chu trình quản lý ngân sách: Bao gồm các giai đoạn lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra, giám sát chi NSNN.
  • Các khái niệm chính gồm: chi thường xuyên ngân sách nhà nước, quản lý chi thường xuyên, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, thanh tra kiểm tra giám sát, nguyên tắc quản lý ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng và định tính kết hợp:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu thứ cấp từ báo cáo quyết toán ngân sách huyện Bố Trạch giai đoạn 2016-2018, báo cáo HĐND, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội địa phương, các văn bản pháp luật liên quan.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn toàn bộ các đơn vị sử dụng ngân sách thuộc huyện Bố Trạch làm đối tượng nghiên cứu nhằm đảm bảo tính toàn diện.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích SWOT để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong quản lý CTX NSNN.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu từ năm 2016 đến 2018, đề xuất giải pháp hướng đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ trọng chi thường xuyên trong tổng chi ngân sách tăng nhanh: Giai đoạn 2016-2018, CTX NSNN chiếm trên 60% tổng chi ngân sách huyện, với mức tăng trung bình khoảng 7% mỗi năm, làm giảm nguồn lực cho chi đầu tư phát triển và trả nợ.
  2. Hiệu quả sử dụng nguồn chi thường xuyên còn hạn chế: Các khoản chi cho tiếp khách, hội nghị, công tác còn nhiều, dẫn đến lãng phí và kém hiệu quả. Ví dụ, chi sự nghiệp giáo dục và y tế chiếm tỷ trọng lớn nhưng chưa tương xứng với kết quả đầu ra.
  3. Quy trình lập dự toán và chấp hành dự toán còn nhiều bất cập: Việc lập dự toán dựa trên định mức chưa sát thực tế, dẫn đến dự toán không phản ánh đúng nhu cầu thực tế của các đơn vị sử dụng ngân sách. Tỷ lệ chấp hành dự toán đạt khoảng 85-90%, cho thấy còn tồn tại việc sử dụng ngân sách chưa hiệu quả.
  4. Công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát chưa thực sự chặt chẽ: Kết quả thanh tra cho thấy một số đơn vị chưa tuân thủ đầy đủ quy định về chi tiêu, gây thất thoát ngân sách. Tỷ lệ phát hiện sai phạm qua thanh tra chiếm khoảng 10% tổng số đơn vị được kiểm tra.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên bao gồm năng lực quản lý tài chính của cán bộ cấp xã và đơn vị sử dụng ngân sách còn yếu, quy trình lập dự toán chưa khoa học, và việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý còn hạn chế. So sánh với kinh nghiệm quản lý CTX NSNN tại thành phố Huế và Bắc Ninh cho thấy, việc phân cấp rõ ràng, tăng cường trách nhiệm thủ trưởng đơn vị và ứng dụng công nghệ thông tin giúp nâng cao hiệu quả quản lý. Việc minh bạch, công khai thông tin ngân sách cũng góp phần giảm thiểu tiêu cực và nâng cao niềm tin của người dân. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ trọng chi thường xuyên theo lĩnh vực và bảng so sánh tỷ lệ chấp hành dự toán qua các năm để minh họa xu hướng và hiệu quả quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện bộ máy quản lý ngân sách huyện: Tinh gọn bộ máy, phân định rõ chức năng, nhiệm vụ và trách nhiệm của các cơ quan quản lý ngân sách, đặc biệt là Phòng Tài chính - Kế hoạch và Kho bạc Nhà nước huyện. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: UBND huyện phối hợp Sở Tài chính.
  2. Cải tiến quy trình lập dự toán chi thường xuyên: Xây dựng định mức chi tiêu cụ thể, sát với thực tế hoạt động của từng đơn vị, tăng cường đào tạo cán bộ lập dự toán. Thời gian: 2021-2024. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.
  3. Tăng cường kiểm tra, thanh tra, giám sát chi thường xuyên: Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý, kiểm soát chi qua Kho bạc Nhà nước, nâng cao hiệu quả phát hiện và xử lý sai phạm. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: Kho bạc Nhà nước huyện, Thanh tra tỉnh.
  4. Đẩy mạnh công khai, minh bạch thông tin ngân sách: Công khai dự toán, quyết toán chi thường xuyên trên các phương tiện truyền thông, tạo điều kiện cho người dân và doanh nghiệp giám sát. Thời gian: 2021-2023. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.
  5. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng quản lý ngân sách cho cán bộ cấp xã và đơn vị sử dụng ngân sách. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: Học viện Hành chính Quốc gia phối hợp UBND huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo UBND huyện và các phòng ban chuyên môn: Giúp hiểu rõ thực trạng và giải pháp quản lý CTX NSNN, từ đó nâng cao hiệu quả điều hành ngân sách địa phương.
  2. Cán bộ Phòng Tài chính - Kế hoạch và Kho bạc Nhà nước huyện: Là tài liệu tham khảo để cải tiến quy trình lập dự toán, chấp hành và quyết toán chi ngân sách.
  3. Các đơn vị sử dụng ngân sách cấp huyện và xã: Nắm bắt các nguyên tắc, quy trình quản lý chi thường xuyên, nâng cao ý thức tiết kiệm và tuân thủ pháp luật.
  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính - Ngân hàng, Quản lý công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách địa phương, phục vụ nghiên cứu và học tập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Chi thường xuyên là khoản chi phục vụ các hoạt động duy trì bộ máy nhà nước, các hoạt động sự nghiệp kinh tế, giáo dục, y tế, văn hóa, an ninh quốc phòng,... được thực hiện định kỳ và liên tục.

  2. Tại sao quản lý chi thường xuyên lại quan trọng đối với huyện Bố Trạch?
    Vì CTX chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng đầu tư phát triển và ổn định tài chính địa phương, đồng thời đảm bảo hoạt động bình thường của bộ máy nhà nước.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý chi thường xuyên tại huyện Bố Trạch là gì?
    Bao gồm năng lực quản lý tài chính của cán bộ còn hạn chế, quy trình lập dự toán chưa sát thực tế, thiếu kiểm soát chặt chẽ và chưa áp dụng hiệu quả công nghệ thông tin.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên?
    Cần hoàn thiện bộ máy quản lý, cải tiến quy trình lập dự toán, tăng cường thanh tra kiểm tra, minh bạch thông tin và đào tạo nâng cao năng lực cán bộ.

  5. Kinh nghiệm từ các địa phương khác có thể áp dụng cho Bố Trạch như thế nào?
    Việc phân cấp rõ ràng, tăng cường trách nhiệm thủ trưởng đơn vị, ứng dụng công nghệ thông tin và công khai minh bạch ngân sách là những bài học quý giá để nâng cao hiệu quả quản lý CTX.

Kết luận

  • Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Bố Trạch có vai trò then chốt trong duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Tỷ trọng chi thường xuyên chiếm trên 60% tổng chi ngân sách, với nhiều hạn chế về hiệu quả sử dụng và quản lý.
  • Các nguyên nhân chính gồm năng lực cán bộ, quy trình lập dự toán chưa phù hợp, kiểm soát chi chưa chặt chẽ và ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện bộ máy quản lý, cải tiến quy trình, tăng cường kiểm tra giám sát và minh bạch thông tin đến năm 2025.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý, đơn vị sử dụng ngân sách và cộng đồng cùng phối hợp thực hiện để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên, góp phần phát triển bền vững huyện Bố Trạch.