Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh các đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực y tế ngày càng phát triển và mở rộng quy mô hoạt động, công tác kiểm soát thu - chi ngân sách trở thành một vấn đề cấp thiết nhằm đảm bảo hiệu quả quản lý tài chính và nâng cao chất lượng dịch vụ y tế. Trung tâm Chăm sóc sức khỏe sinh sản (CSSKSS) thành phố Đà Nẵng, một đơn vị sự nghiệp y tế công lập có thu, chịu sự quản lý của Sở Y tế Đà Nẵng, đã trải qua quá trình phát triển từ năm 1976 đến nay với quy mô cán bộ viên chức lên đến 64 người và đa dạng các hoạt động chuyên môn. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2008-2010, phân tích thực trạng công tác kiểm soát thu - chi ngân sách tại Trung tâm nhằm đánh giá hiệu quả quản lý tài chính, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm hệ thống hóa các lý luận cơ bản về kiểm soát thu - chi ngân sách, đánh giá thực trạng công tác kiểm soát tại Trung tâm CSSKSS Đà Nẵng, và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các nguồn kinh phí ngân sách cấp, thu viện phí, thu bảo hiểm y tế và các khoản chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển trong giai đoạn 2008-2010. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước, giảm thiểu thất thoát, sai sót, đồng thời cải thiện đời sống cán bộ viên chức và chất lượng dịch vụ y tế tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về kiểm soát nội bộ và quản lý tài chính công, trong đó:

  • Lý thuyết kiểm soát nội bộ: Theo Liên đoàn kế toán quốc tế, hệ thống kiểm soát nội bộ là tập hợp các chính sách, thủ tục nhằm bảo vệ tài sản, đảm bảo tính chính xác của thông tin tài chính, tuân thủ pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạt động. Mục tiêu kiểm soát bao gồm bảo vệ tài sản, đảm bảo thông tin tin cậy, tuân thủ chế độ pháp lý, ghi chép kế toán đầy đủ và hiệu quả hoạt động.

  • Mô hình quản lý tài chính đơn vị sự nghiệp có thu: Phân loại đơn vị sự nghiệp theo mức độ tự đảm bảo chi phí hoạt động, với các nguồn thu chủ yếu từ ngân sách nhà nước, thu viện phí, bảo hiểm y tế và các nguồn thu khác. Công tác kiểm soát thu - chi ngân sách được thực hiện thông qua hệ thống chứng từ kế toán, số kế toán, báo cáo tài chính và các thủ tục kiểm soát theo nguyên tắc phân công, bất kiêm nhiệm và ủy quyền.

Các khái niệm chính bao gồm: kiểm soát thu - chi ngân sách, đơn vị sự nghiệp có thu, hệ thống thông tin kế toán, thủ tục kiểm soát, và môi trường kiểm soát.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các văn bản pháp luật như Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Kế toán, Nghị định 43/2006/NĐ-CP, Quyết định 19/2006/QĐ-BTC, các văn bản hướng dẫn thi hành và quy chế nội bộ của Trung tâm CSSKSS.

  • Dữ liệu sơ cấp: Phỏng vấn trực tiếp nhân viên kế toán, nhân viên dược, nữ hộ sinh và các cán bộ quản lý tại Trung tâm; khảo sát quy trình kiểm soát thu - chi ngân sách; thu thập số liệu tài chính giai đoạn 2008-2010.

Phương pháp phân tích bao gồm tổng hợp, phân tích định tính và định lượng, so sánh thực trạng với các quy định pháp luật và tiêu chuẩn kiểm soát nội bộ. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm toàn bộ cán bộ liên quan đến công tác thu - chi ngân sách tại Trung tâm (khoảng 20-30 người). Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ nhằm đảm bảo tính đại diện và đầy đủ thông tin. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong 6 tháng, từ khảo sát thực tế đến phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kiểm soát thu viện phí và bảo hiểm y tế: Trung tâm đã xây dựng quy trình kiểm soát thu viện phí và bảo hiểm y tế theo quy định của Nhà nước, với mức thu viện phí được công khai và kiểm soát chặt chẽ qua biên lai thu viện phí và phiếu thu. Tuy nhiên, trong giai đoạn 2008-2010, số liệu thu viện phí năm 2008 là khoảng 3.583 triệu đồng, năm 2009 giảm còn khoảng 2.500 triệu đồng, năm 2010 tăng lên 3.200 triệu đồng, cho thấy sự biến động không ổn định. Kiểm soát thu bảo hiểm y tế cũng được thực hiện qua đối chiếu số liệu giữa các phòng chuyên môn và phòng kế hoạch - tài chính, nhưng vẫn còn tồn tại sai sót nhỏ do chưa đồng bộ dữ liệu.

  2. Kiểm soát các khoản chi thường xuyên: Trung tâm có quy chế chỉ tiêu nội bộ rõ ràng, kiểm soát chặt chẽ các khoản chi tiền lương, phụ cấp, phúc lợi tập thể, chi công tác phí, hội nghị, thuê mướn dịch vụ. Ví dụ, chi tiền lương tăng thêm cho cán bộ được tính toán dựa trên hệ số lương và hệ số phụ cấp, đảm bảo minh bạch. Tuy nhiên, việc ký hợp đồng lao động còn lãng phí nhân lực khi một số bộ phận bố trí nhân viên không tương xứng với khối lượng công việc (ví dụ: 2 nhân viên phục vụ dưới 5 khách hàng/ngày).

  3. Kiểm soát chi đầu tư phát triển và sửa chữa tài sản cố định: Trung tâm thực hiện kiểm soát qua việc lập dự toán mua sắm, sửa chữa với tổng kinh phí khoảng 150 triệu đồng năm 2010, bao gồm mua sắm thiết bị y tế hiện đại như máy soi cổ tử cung, máy đốt laser, tủ sấy dụng cụ. Quy trình kiểm soát đảm bảo các thủ tục pháp lý, hồ sơ đầy đủ, đối chiếu số liệu kế toán với thực tế tài sản.

  4. Hệ thống thông tin kế toán và thủ tục kiểm soát: Trung tâm áp dụng phần mềm kế toán IMAS phiên bản 7.7, sử dụng hệ thống tài khoản kế toán theo Quyết định 19/2006/QĐ-BTC. Quy trình luân chuyển chứng từ, kiểm tra, phê duyệt và lưu trữ được thực hiện nghiêm túc. Tuy nhiên, việc phân công nhiệm vụ kế toán còn chưa tối ưu, dẫn đến rủi ro thâm hụt công quỹ do kế toán thu tiền mặt và thủ quỹ chưa phối hợp chặt chẽ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại trên xuất phát từ việc thủ trưởng đơn vị chủ yếu tập trung vào chuyên môn y tế, chưa chú trọng đầy đủ đến quản lý tài chính và kiểm soát nội bộ. So với các nghiên cứu về đơn vị sự nghiệp giáo dục và truyền hình, Trung tâm CSSKSS đã có nhiều tiến bộ trong xây dựng quy chế nội bộ và áp dụng công nghệ thông tin, nhưng vẫn thiếu một quy trình kiểm soát thu - chi ngân sách chuẩn hóa và đồng bộ.

Việc biến động nguồn thu viện phí và bảo hiểm y tế phản ánh sự ảnh hưởng của chính sách thu phí và khả năng tiếp cận dịch vụ của người dân. Kiểm soát chi tiêu hiệu quả giúp giảm thiểu thất thoát, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần cải thiện đời sống cán bộ viên chức và chất lượng dịch vụ y tế. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ biến động thu viện phí theo năm và bảng so sánh chi tiêu theo các khoản mục để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo chuyên sâu về quản lý tài chính và kiểm soát nội bộ cho lãnh đạo và nhân viên kế toán: Tổ chức các khóa đào tạo định kỳ trong vòng 12 tháng nhằm nâng cao năng lực quản lý tài chính, áp dụng các quy trình kiểm soát chuẩn, do Sở Y tế phối hợp với các cơ quan chuyên môn thực hiện.

  2. Xây dựng và hoàn thiện quy trình kiểm soát thu - chi ngân sách chuẩn hóa: Thiết lập quy trình kiểm soát đồng bộ, minh bạch, áp dụng công nghệ thông tin để tự động hóa các bước kiểm soát, giảm thiểu sai sót và gian lận. Thời gian triển khai dự kiến 6 tháng, do phòng Kế hoạch - Tài chính chủ trì.

  3. Tối ưu hóa phân công nhiệm vụ kế toán và thủ quỹ: Tách biệt rõ ràng chức năng thu tiền mặt và quản lý quỹ, tăng cường kiểm tra chéo giữa các bộ phận để hạn chế rủi ro thâm hụt công quỹ. Thực hiện ngay trong quý tiếp theo, do Giám đốc Trung tâm chỉ đạo.

  4. Rà soát và điều chỉnh hợp đồng lao động, bố trí nhân lực phù hợp với khối lượng công việc thực tế: Đánh giá lại nhu cầu nhân sự từng bộ phận, tránh lãng phí nguồn lực, nâng cao hiệu quả hoạt động. Thời gian thực hiện trong 3 tháng, do phòng Tổ chức - Hành chính phối hợp với phòng Kế hoạch - Tài chính.

  5. Tăng cường giám sát, đối chiếu số liệu thu viện phí và bảo hiểm y tế giữa các phòng chuyên môn và phòng kế hoạch - tài chính: Thiết lập báo cáo định kỳ hàng tháng, tổ chức kiểm tra ngẫu nhiên để phát hiện và xử lý kịp thời sai sót. Thực hiện liên tục, do phòng Kế hoạch - Tài chính đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các đơn vị sự nghiệp y tế công lập: Nắm bắt các vấn đề thực tiễn và giải pháp kiểm soát thu - chi ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và phát triển bền vững đơn vị.

  2. Nhân viên kế toán và phòng tài chính các cơ sở y tế: Áp dụng các quy trình, thủ tục kiểm soát nội bộ, cải thiện kỹ năng quản lý tài chính, giảm thiểu sai sót và gian lận trong công tác thu - chi.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về y tế và tài chính: Tham khảo để xây dựng chính sách, hướng dẫn và quy định phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại các đơn vị sự nghiệp y tế.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý tài chính công, quản lý y tế: Cung cấp tài liệu tham khảo thực tiễn về kiểm soát thu - chi ngân sách trong đơn vị sự nghiệp y tế, hỗ trợ nghiên cứu và học tập chuyên sâu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát thu viện phí tại Trung tâm CSSKSS được thực hiện như thế nào?
    Trung tâm xây dựng bảng giá viện phí theo quy định, công khai tại nơi thu, sử dụng biên lai thu viện phí do Cục thuế phát hành. Quy trình kiểm soát bao gồm tư vấn dịch vụ, thu tiền đúng giá, đối chiếu số liệu giữa các phòng chuyên môn và phòng kế hoạch - tài chính để đảm bảo thu đủ, thu đúng.

  2. Làm thế nào để kiểm soát chi tiền lương và phụ cấp hiệu quả?
    Trung tâm đối chiếu bảng chấm công với số liệu ghi chép ngày nghỉ, hợp đồng lao động và quyết định tăng lương. Việc tính toán tiền lương tăng thêm dựa trên hệ số lương, phụ cấp và kết quả thi đua được phê duyệt, đảm bảo minh bạch và chính xác.

  3. Phần mềm kế toán IMAS hỗ trợ công tác kiểm soát như thế nào?
    Phần mềm giúp ghi chép, tổng hợp số liệu kế toán, lập báo cáo tài chính theo quy định, hỗ trợ kiểm tra, đối chiếu chứng từ và số liệu, giảm thiểu sai sót và tăng tính chính xác trong quản lý tài chính.

  4. Những rủi ro nào thường gặp trong công tác kiểm soát thu - chi tại đơn vị sự nghiệp y tế?
    Rủi ro bao gồm thất thoát công quỹ do phối hợp kém giữa kế toán và thủ quỹ, sai sót trong ghi chép chứng từ, lãng phí nhân lực do bố trí không hợp lý, và thiếu đồng bộ dữ liệu giữa các phòng ban.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả kiểm soát thu - chi ngân sách?
    Đào tạo chuyên sâu về quản lý tài chính, xây dựng quy trình kiểm soát chuẩn hóa, tối ưu phân công nhiệm vụ, tăng cường giám sát và đối chiếu số liệu, đồng thời áp dụng công nghệ thông tin để tự động hóa các bước kiểm soát.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa các lý luận về kiểm soát thu - chi ngân sách trong đơn vị sự nghiệp y tế, đồng thời đánh giá thực trạng công tác kiểm soát tại Trung tâm CSSKSS thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2008-2010.
  • Phát hiện chính gồm sự biến động nguồn thu viện phí, kiểm soát chi tiêu hiệu quả nhưng còn tồn tại lãng phí nhân lực và rủi ro trong quản lý quỹ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể như đào tạo, hoàn thiện quy trình kiểm soát, tối ưu phân công nhiệm vụ và tăng cường giám sát nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước, giảm thiểu thất thoát và nâng cao chất lượng dịch vụ y tế.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, xây dựng quy trình chuẩn, rà soát nhân sự và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính. Đề nghị các đơn vị sự nghiệp y tế và cơ quan quản lý tham khảo và áp dụng để phát triển bền vững.