Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách Nhà nước là một trong những hoạt động trọng yếu nhằm đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính của Nhà nước, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Tại huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh, cơ quan Ủy ban Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong hệ thống ngân sách địa phương với nguồn ngân sách Nhà nước cấp khoảng hơn 4 tỷ đồng mỗi năm, cùng các khoản quỹ như Quỹ Vì người nghèo, Quỹ cứu trợ và Quỹ phòng chống Covid-19. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách tại cơ quan này còn tồn tại nhiều hạn chế như bộ máy quản lý còn hạn chế, việc lập dự toán chưa sát với thực tế, chấp hành dự toán chi chưa kịp thời và quyết toán ngân sách chưa đầy đủ.

Luận văn thạc sĩ này nhằm nghiên cứu thực trạng công tác quản lý ngân sách Nhà nước tại cơ quan Ủy ban MTTQ Việt Nam huyện Bình Liêu trong giai đoạn 2020-2022, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện, nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trong giai đoạn 2024-2030. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh, tập trung vào các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra thu - chi ngân sách Nhà nước. Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách tại địa phương mà còn tạo cơ sở tham khảo cho các cơ quan MTTQ cấp huyện khác có điều kiện tương đồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách Nhà nước, tập trung vào các khái niệm chính sau:

  • Quản lý ngân sách Nhà nước: Là quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động thu, chi ngân sách nhằm đảm bảo sử dụng nguồn vốn hiệu quả, đúng mục đích và tuân thủ pháp luật.
  • Nguyên tắc quản lý ngân sách: Bao gồm nguyên tắc dự toán thu - chi hàng năm, nguyên tắc tiết kiệm và hiệu quả trong thu - chi, nguyên tắc thu - chi qua tài chính và Kho bạc Nhà nước.
  • Vai trò của ngân sách Nhà nước: Đảm bảo duy trì hoạt động bộ máy Nhà nước, chi phối và điều chỉnh các hoạt động kinh tế - xã hội, thực hiện các mục tiêu kinh tế vĩ mô.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách: Thể chế, chính sách, bộ máy quản lý, nhân lực, trang thiết bị và công nghệ.

Khung lý thuyết này giúp hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách tại cơ quan MTTQ cấp huyện, làm cơ sở phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa thu thập thông tin sơ cấp và thứ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các văn bản pháp luật như Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Luật Ngân sách Nhà nước, các nghị định, thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính; báo cáo, tài liệu nghiên cứu liên quan đến quản lý ngân sách tại các cơ quan MTTQ cấp huyện; số liệu thống kê từ Ủy ban MTTQ Việt Nam huyện Bình Liêu.
  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát điều tra bằng phiếu phỏng vấn trực tiếp 30 cán bộ, công chức, chuyên viên thuộc các cơ quan liên quan tại huyện Bình Liêu, bao gồm Ủy ban MTTQ huyện, UBND, HĐND, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội, cùng Ủy ban MTTQ các xã, thị trấn.

Phương pháp chọn mẫu phi ngẫu nhiên đảm bảo độ tin cậy thông tin. Thời gian thu thập dữ liệu sơ cấp là tháng 3 năm 2023. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả và so sánh, kết hợp với các bảng biểu, biểu đồ minh họa nhằm phản ánh tổng quát thực trạng quản lý ngân sách Nhà nước tại cơ quan Ủy ban MTTQ huyện Bình Liêu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhân lực và tổ chức bộ máy: Cơ quan Ủy ban MTTQ huyện Bình Liêu có 4 cán bộ, gồm 1 Chủ tịch, 1 Phó Chủ tịch, 1 chuyên viên và 1 kế toán. 100% cán bộ có trình độ đại học trở lên, trong đó 67% có trình độ chính trị từ cử nhân đến cao cấp. Bộ máy quản lý còn hạn chế về số lượng và kinh nghiệm, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.

  2. Lập dự toán thu - chi ngân sách: Giai đoạn 2020-2022, dự toán ngân sách Nhà nước được lập với các con số cụ thể: năm 2020 dự toán 4,38 tỷ đồng, thực cấp 3,92 tỷ đồng (đạt 89,5%); năm 2021 dự toán 4,11 tỷ đồng, thực cấp 3,64 tỷ đồng (đạt 88,6%); năm 2022 dự toán 4,67 tỷ đồng, thực cấp 4,2 tỷ đồng (đạt 90%). Việc lập dự toán chưa sát với thực tế dẫn đến mất cân đối và khó khăn trong điều hành chi tiêu.

  3. Chấp hành dự toán thu - chi: Việc chấp hành dự toán chi chưa kịp thời, có hiện tượng chi chậm lương, mua sắm trang thiết bị và các khoản hỗ trợ khác. Tỷ lệ hoàn thành dự toán chi ngân sách chưa đạt 100%, gây ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Quyết toán ngân sách: Công tác quyết toán thu - chi ngân sách chưa được thực hiện kịp thời và đầy đủ theo quy định. Việc kiểm tra, giám sát thu - chi ngân sách còn hạn chế, chưa phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm tiềm ẩn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ bộ máy quản lý còn mỏng, thiếu kinh nghiệm và trình độ chuyên môn chưa đồng đều. Việc lập dự toán chưa sát với thực tế do thiếu thông tin dự báo chính xác và chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận liên quan. So với một số huyện lân cận như Tiên Yên và Ba Chẽ, nơi đã xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ chặt chẽ và thực hiện quyết toán kịp thời, huyện Bình Liêu còn nhiều điểm cần cải thiện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ dự toán và thực cấp ngân sách các năm 2020-2022, bảng đánh giá mức độ chấp hành dự toán thu - chi theo thang đo Likert, và bảng tổng hợp kết quả kiểm tra, giám sát ngân sách. Những kết quả này cho thấy sự cần thiết phải hoàn thiện bộ máy quản lý, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường công tác kiểm tra, giám sát để đảm bảo ngân sách được sử dụng hiệu quả, minh bạch.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện bộ máy quản lý ngân sách: Tăng cường tuyển dụng, đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ quản lý ngân sách tại cơ quan Ủy ban MTTQ huyện Bình Liêu. Đề xuất bổ sung nhân sự phù hợp để đảm bảo đủ năng lực thực hiện nhiệm vụ. Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể thực hiện: Ban Thường vụ huyện ủy, Ủy ban MTTQ huyện.

  2. Nâng cao chất lượng lập dự toán thu - chi: Xây dựng quy trình lập dự toán sát với thực tế, dựa trên phân tích số liệu thu chi các năm trước và dự báo kinh tế xã hội địa phương. Tăng cường phối hợp giữa các phòng ban liên quan để đảm bảo tính chính xác và khả thi của dự toán. Thời gian: hàng năm trước khi bắt đầu năm ngân sách. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Ủy ban MTTQ huyện.

  3. Tăng cường chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách: Thực hiện nghiêm túc các quy định về chấp hành dự toán chi, đảm bảo chi đúng, chi kịp thời các khoản chi thường xuyên và chi đầu tư. Đẩy mạnh công tác quyết toán ngân sách đúng thời hạn, minh bạch và đầy đủ hồ sơ. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Ban Thường trực Ủy ban MTTQ huyện, kế toán.

  4. Củng cố công tác kiểm tra, giám sát ngân sách: Thiết lập hệ thống kiểm tra nội bộ chặt chẽ, tổ chức các đợt kiểm tra định kỳ và đột xuất về thu - chi ngân sách. Phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, tăng cường công khai minh bạch để nâng cao trách nhiệm của các bên liên quan. Thời gian: 2024-2030. Chủ thể: Ủy ban MTTQ huyện phối hợp với các cơ quan chức năng.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Áp dụng phần mềm quản lý ngân sách, chữ ký số điện tử và hệ thống hồ sơ công việc điện tử để nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu sai sót và tiết kiệm thời gian xử lý công việc. Thời gian: 2024-2026. Chủ thể: Ủy ban MTTQ huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức cơ quan Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp huyện: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý ngân sách, áp dụng các giải pháp thực tiễn để hoàn thiện công tác tài chính tại đơn vị.

  2. Lãnh đạo và chuyên viên Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước cấp huyện: Tham khảo để phối hợp hiệu quả trong công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách Nhà nước tại địa phương.

  3. Các nhà nghiên cứu, sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích về quản lý ngân sách Nhà nước trong tổ chức chính trị - xã hội cấp huyện, đặc biệt trong bối cảnh địa phương miền núi.

  4. Cơ quan quản lý Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội khác: Áp dụng các bài học kinh nghiệm và giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, tăng cường công tác giám sát và minh bạch tài chính.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách Nhà nước tại cơ quan Ủy ban MTTQ huyện Bình Liêu có những đặc điểm gì nổi bật?
    Cơ quan quản lý ngân sách với nguồn ngân sách Nhà nước cấp khoảng hơn 4 tỷ đồng/năm, cùng các quỹ vận động xã hội như Quỹ Vì người nghèo. Bộ máy quản lý nhỏ, nhân lực có trình độ đại học trở lên nhưng còn hạn chế về số lượng và kinh nghiệm.

  2. Những khó khăn chính trong công tác lập dự toán ngân sách tại cơ quan này là gì?
    Việc lập dự toán chưa sát với thực tế, dự toán thường cao hơn thực cấp khoảng 10%, dẫn đến mất cân đối và khó khăn trong điều hành chi tiêu. Thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận và dự báo chưa chính xác cũng là nguyên nhân.

  3. Công tác chấp hành dự toán chi ngân sách gặp những vấn đề gì?
    Có hiện tượng chi chậm lương, mua sắm trang thiết bị và các khoản hỗ trợ khác chưa kịp thời. Tỷ lệ hoàn thành dự toán chi chưa đạt 100%, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác quyết toán ngân sách?
    Cần thực hiện quyết toán đúng thời hạn, đầy đủ hồ sơ, minh bạch và có sự kiểm tra, giám sát chặt chẽ. Áp dụng công nghệ thông tin để quản lý hồ sơ và báo cáo quyết toán cũng giúp nâng cao hiệu quả.

  5. Các giải pháp nào được đề xuất để hoàn thiện quản lý ngân sách tại cơ quan Ủy ban MTTQ huyện Bình Liêu?
    Hoàn thiện bộ máy quản lý, nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường chấp hành dự toán và quyết toán, củng cố công tác kiểm tra giám sát, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách Nhà nước tại cơ quan Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp huyện, tập trung nghiên cứu thực trạng tại huyện Bình Liêu giai đoạn 2020-2022.
  • Phân tích cho thấy tồn tại về bộ máy quản lý, lập dự toán chưa sát thực tế, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách chưa kịp thời, công tác kiểm tra giám sát còn hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể như hoàn thiện bộ máy, nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường chấp hành dự toán, củng cố kiểm tra giám sát và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn cao, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách Nhà nước tại cơ quan Ủy ban MTTQ huyện Bình Liêu và các địa phương tương đồng.
  • Các bước tiếp theo gồm triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp trong giai đoạn 2024-2030. Đề nghị các cơ quan liên quan phối hợp chặt chẽ để đạt được mục tiêu đề ra.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách Nhà nước tại cơ quan Ủy ban MTTQ Việt Nam huyện Bình Liêu, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững của địa phương!