Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam sau gần 35 năm đổi mới, ngân sách Nhà nước (NSNN) giữ vai trò then chốt trong phát triển kinh tế và đảm bảo công bằng xã hội. Theo Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được quyết định và thực hiện trong một năm nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên, là một huyện miền núi với điều kiện kinh tế khó khăn, dân cư chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số, kinh tế thuần nông, tỷ trọng nông - lâm nghiệp cao. Thu ngân sách địa phương chưa đủ cân đối cho nhu cầu chi tiêu, phụ thuộc nhiều vào nguồn hỗ trợ từ cấp trên. Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào các dịch vụ xã hội cơ bản, giảm nghèo và sự nghiệp kinh tế, đồng thời phải đối mặt với các khoản chi phát sinh đột xuất do thiên tai, dịch bệnh.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng công tác quản lý chi NSNN tại huyện Tuần Giáo giai đoạn 2016-2019, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường quản lý chi NSNN giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý chi NSNN trên địa bàn huyện trong giai đoạn này, với dữ liệu thu thập từ các cơ quan quản lý địa phương và khảo sát trực tiếp cán bộ công chức. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn ngân sách hạn chế, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Tuần Giáo và các địa phương tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách Nhà nước, tập trung vào quản lý chi NSNN cấp huyện. Theo Luật Ngân sách Nhà nước 2015, NSNN bao gồm ngân sách Trung ương và ngân sách địa phương, trong đó ngân sách cấp huyện là bộ phận cấu thành ngân sách địa phương, chịu trách nhiệm lập dự toán, phân bổ và quản lý chi tiêu theo phân cấp. Quản lý chi NSNN là quá trình Nhà nước sử dụng các phương pháp và công cụ quản lý để điều chỉnh hoạt động chi nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Chi thường xuyên: Chi cho các nhiệm vụ thường xuyên như quản lý hành chính, quốc phòng, an ninh, sự nghiệp văn hóa xã hội và kinh tế.
  • Chi đầu tư phát triển: Chi cho xây dựng cơ sở hạ tầng, đầu tư phát triển sản xuất và hỗ trợ doanh nghiệp Nhà nước.
  • Nguyên tắc quản lý chi NSNN: Tập trung thống nhất, đẩy đủ, minh bạch, kiểm soát chặt chẽ, đảm bảo cân đối tài chính và gắn với chính sách kinh tế.

Ngoài ra, luận văn áp dụng các lý thuyết về quản lý kinh tế, quản lý công và các nguyên tắc tài chính công nhằm phân tích hiệu quả quản lý chi ngân sách tại địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập thông tin thứ cấp và sơ cấp. Thông tin thứ cấp được thu thập từ các tài liệu, báo cáo của UBND huyện Tuần Giáo, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, Chi cục Thuế, Chi cục Thống kê và các văn bản pháp luật liên quan giai đoạn 2016-2018. Thông tin sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp 46 cán bộ công chức, viên chức quản lý ngân sách tại các cơ quan huyện và xã, sử dụng phiếu điều tra với thang đo Likert 5 mức độ.

Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả (tần số, tỷ lệ, trung bình), so sánh số liệu qua các năm và phân tích các chỉ tiêu đánh giá kết quả thu - chi ngân sách cấp huyện như dự toán chi, tỷ lệ hoàn thành dự toán, quyết toán chi ngân sách, hoạt động thanh tra kiểm tra. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2018 với khảo sát thực hiện tháng 9/2019, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dự toán và chấp hành chi NSNN: Dự toán chi NSNN huyện Tuần Giáo giai đoạn 2016-2018 có xu hướng tăng trưởng bình quân khoảng 7% mỗi năm. Tỷ lệ hoàn thành dự toán chi ngân sách đạt trung bình 92%, cho thấy công tác lập dự toán còn chưa sát thực tế, dẫn đến chênh lệch giữa dự toán và quyết toán. Chi thường xuyên chiếm khoảng 65% tổng chi ngân sách, trong khi chi đầu tư phát triển chiếm 30%, phản ánh ưu tiên cho các nhiệm vụ thường xuyên và hạn chế nguồn lực cho đầu tư phát triển.

  2. Quyết toán chi ngân sách và kiểm soát chi: Quyết toán chi NSNN được thực hiện đúng quy trình, tuy nhiên thời gian quyết toán kéo dài trung bình 9 tháng sau năm tài chính, ảnh hưởng đến công tác tổng hợp và điều hành ngân sách. Số vụ vi phạm về chi, quyết toán ngân sách giảm dần qua các năm, từ 5 vụ năm 2016 xuống còn 2 vụ năm 2018, cho thấy hiệu quả thanh tra, kiểm tra được nâng cao.

  3. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi NSNN: Qua khảo sát, các yếu tố khách quan như điều kiện tự nhiên khó khăn, kinh tế xã hội còn hạn chế được đánh giá ảnh hưởng mạnh (điểm trung bình trên 4,0). Các yếu tố chủ quan như năng lực quản lý cán bộ, tổ chức bộ máy và ứng dụng công nghệ thông tin cũng được đánh giá có ảnh hưởng tích cực nhưng còn hạn chế, điểm trung bình khoảng 3,5. Cơ chế chính sách và nguồn lực tài chính công được xem là nhân tố quyết định hiệu quả quản lý chi.

  4. Bất cập trong quản lý chi NSNN: Công tác lập dự toán chưa sát với nhu cầu thực tế, dẫn đến việc điều chỉnh dự toán nhiều lần trong năm. Việc phân bổ chi chưa tập trung đúng trọng tâm, chi đầu tư xây dựng cơ bản còn chậm tiến độ và thiếu kiểm soát chặt chẽ. Báo cáo quyết toán chi chưa kịp thời, ảnh hưởng đến công tác tổng hợp và chỉ đạo điều hành. Ngoài ra, việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách còn hạn chế, chưa đồng bộ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản lý chi NSNN tại huyện Tuần Giáo đã đạt được một số kết quả tích cực như tăng trưởng dự toán chi, giảm số vụ vi phạm chi ngân sách và nâng cao hiệu quả thanh tra kiểm tra. Tuy nhiên, các tồn tại về lập dự toán, phân bổ chi và quyết toán chi phản ánh những khó khăn đặc thù của địa phương miền núi với nguồn lực hạn chế và điều kiện tự nhiên phức tạp.

So sánh với kinh nghiệm quản lý chi NSNN tại các địa phương như huyện Ninh Hải (Ninh Thuận) và huyện Bình Xuyên (Vĩnh Phúc), việc tăng cường cải cách hành chính, sắp xếp bộ máy, giao quyền tự chủ tài chính cho các đơn vị sự nghiệp và áp dụng công nghệ thông tin đã góp phần nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách. Huyện Tuần Giáo cần học hỏi các giải pháp này để khắc phục hạn chế hiện tại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng dự toán chi ngân sách, tỷ lệ hoàn thành dự toán qua các năm, biểu đồ phân bổ chi theo mục đích và bảng thống kê số vụ vi phạm chi ngân sách để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán chi NSNN: Tổ chức đào tạo chuyên sâu cho cán bộ lập dự toán, áp dụng phương pháp dự báo khoa học, sát với thực tế nhu cầu chi tiêu địa phương. Thời gian thực hiện: 2020-2022. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với Sở Tài chính tỉnh Điện Biên.

  2. Tăng cường công tác chấp hành chi hiệu quả, tiết kiệm: Xây dựng quy chế chi tiêu tiết kiệm, kiểm soát chặt chẽ các khoản chi thường xuyên và đầu tư xây dựng cơ bản, ưu tiên các dự án trọng điểm, cấp bách. Thời gian: 2020-2023. Chủ thể: UBND huyện, các đơn vị sử dụng ngân sách.

  3. Hoàn thiện công tác quyết toán chi NSNN: Rút ngắn thời gian quyết toán, nâng cao năng lực cán bộ kế toán, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý quyết toán để đảm bảo báo cáo kịp thời, chính xác. Thời gian: 2020-2022. Chủ thể: Kho bạc Nhà nước huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi NSNN: Triển khai hệ thống phần mềm quản lý ngân sách điện tử, đào tạo cán bộ sử dụng hiệu quả, tăng cường minh bạch và kiểm soát chi tiêu. Thời gian: 2020-2025. Chủ thể: UBND huyện phối hợp Sở Tài chính tỉnh.

  5. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực quản lý cán bộ: Tổ chức các khóa bồi dưỡng về quản lý ngân sách, kỹ năng kiểm tra, giám sát và trách nhiệm giải trình. Thời gian: 2020-2024. Chủ thể: UBND huyện, các cơ quan đào tạo chuyên ngành.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện, xã: Giúp hiểu rõ thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN tại địa phương miền núi, từ đó áp dụng vào công tác quản lý thực tiễn.

  2. Các cơ quan tài chính, Kho bạc Nhà nước: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích chuyên sâu để hoàn thiện quy trình lập dự toán, chấp hành và quyết toán chi ngân sách, đồng thời nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm tra.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn quản lý chi ngân sách Nhà nước cấp huyện, đặc biệt trong điều kiện kinh tế khó khăn và đặc thù miền núi.

  4. Các cơ quan hoạch định chính sách và quản lý nhà nước: Hỗ trợ xây dựng chính sách, quy định phù hợp nhằm tăng cường quản lý chi ngân sách, đảm bảo sử dụng nguồn lực công hiệu quả, minh bạch và bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách Nhà nước cấp huyện là gì?
    Quản lý chi NSNN cấp huyện là quá trình sử dụng các phương pháp và công cụ quản lý để điều chỉnh hoạt động chi ngân sách nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước tại cấp huyện, đảm bảo hiệu quả và tiết kiệm nguồn lực công.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến công tác quản lý chi NSNN tại huyện Tuần Giáo?
    Các yếu tố gồm điều kiện tự nhiên khó khăn, kinh tế xã hội còn hạn chế, cơ chế chính sách, nguồn lực tài chính công, năng lực quản lý cán bộ, tổ chức bộ máy và ứng dụng công nghệ thông tin.

  3. Tại sao việc lập dự toán chi ngân sách tại huyện Tuần Giáo còn nhiều khó khăn?
    Do đặc thù kinh tế khó khăn, nguồn thu hạn chế, biến động chi tiêu do thiên tai, dịch bệnh và hạn chế về năng lực chuyên môn của cán bộ lập dự toán, dẫn đến dự toán chưa sát thực tế, phải điều chỉnh nhiều lần.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách tại địa phương?
    Nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường chấp hành chi tiết kiệm, hoàn thiện công tác quyết toán, ứng dụng công nghệ thông tin và đào tạo nâng cao năng lực cán bộ quản lý.

  5. Thời gian quyết toán chi ngân sách ảnh hưởng thế nào đến quản lý ngân sách?
    Thời gian quyết toán kéo dài làm chậm trễ việc tổng hợp, đánh giá và điều hành ngân sách, ảnh hưởng đến khả năng điều chỉnh kịp thời các khoản chi và kế hoạch tài chính của địa phương.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách Nhà nước cấp huyện, tập trung vào huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên giai đoạn 2016-2019.
  • Đã phân tích thực trạng công tác quản lý chi NSNN, chỉ ra các kết quả đạt được và những tồn tại như lập dự toán chưa sát thực tế, chậm quyết toán, hạn chế trong kiểm soát chi tiêu.
  • Xác định các yếu tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi ngân sách, trong đó điều kiện tự nhiên và năng lực cán bộ là những nhân tố quan trọng.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng lập dự toán, chấp hành chi tiết kiệm, hoàn thiện quyết toán và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi NSNN giai đoạn 2020-2025.
  • Khuyến nghị các cấp chính quyền, cơ quan tài chính và cán bộ quản lý ngân sách địa phương cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp, góp phần sử dụng hiệu quả nguồn ngân sách Nhà nước, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Tuần Giáo.

Để tiếp tục phát triển nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn, các nhà quản lý và nghiên cứu nên triển khai đánh giá định kỳ công tác quản lý chi ngân sách, đồng thời mở rộng phạm vi nghiên cứu sang các huyện miền núi khác nhằm so sánh và rút ra bài học kinh nghiệm toàn diện hơn.