Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh các đơn vị sự nghiệp công lập ngày càng được giao quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm trong quản lý tài chính, việc kiểm soát chi thường xuyên trở thành một vấn đề cấp thiết nhằm đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn ngân sách nhà nước (NSNN). Tại Trung tâm Y tế huyện Vĩnh Thạnh, tỉnh Bình Định, với hơn 185 cán bộ y tế và hoạt động đa dạng trong lĩnh vực khám chữa bệnh, các khoản chi thường xuyên ngày càng phức tạp và đa dạng. Từ năm 2017 đến 2019, tổng nguồn kinh phí hoạt động của Trung tâm đạt khoảng 21,965 triệu đồng, trong đó ngân sách thường xuyên chiếm phần lớn. Tuy nhiên, thực trạng kiểm soát chi thường xuyên tại đây còn nhiều hạn chế, tiềm ẩn rủi ro về sai sót, thất thoát tài sản và không tuân thủ đúng quy định pháp luật.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hoàn thiện hệ thống kiểm soát chi thường xuyên tại Trung tâm Y tế huyện Vĩnh Thạnh, qua đó nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, giảm thiểu rủi ro và đảm bảo tính minh bạch, chính xác trong các khoản chi. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các khoản chi thường xuyên tại Trung tâm trong giai đoạn 2017-2019, bao gồm chi thanh toán cá nhân, chi nghiệp vụ chuyên môn, chi mua sắm sửa chữa tài sản cố định và các khoản chi khác. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao năng lực quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp y tế tuyến huyện, đồng thời hỗ trợ công tác hoạch định chính sách và cải tiến quy trình kiểm soát chi tiêu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kiểm soát nội bộ (KSNB) nhằm xây dựng hệ thống kiểm soát chi thường xuyên hiệu quả. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 315 định nghĩa KSNB là quy trình do Ban quản trị, Ban Giám đốc và các cá nhân trong đơn vị thiết kế, thực hiện nhằm đảm bảo đạt được mục tiêu về báo cáo tài chính, hiệu quả hoạt động và tuân thủ pháp luật. Hệ thống KSNB bao gồm năm yếu tố cấu thành: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát.

Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng là:

  • Lý thuyết kiểm soát nội bộ: Nhấn mạnh vai trò của kiểm soát trong việc giám sát, đo lường và điều chỉnh hoạt động nhằm đảm bảo thực hiện đúng kế hoạch, giảm thiểu sai sót và gian lận.
  • Mô hình quản lý rủi ro: Tập trung vào nhận diện, đánh giá và xử lý các rủi ro liên quan đến chi thường xuyên, đặc biệt là rủi ro về chính sách, nhân lực và ngân sách.

Các khái niệm chính bao gồm: chi thường xuyên, kiểm soát chi thanh toán cá nhân, kiểm soát chi nghiệp vụ chuyên môn, kiểm soát chi mua sắm sửa chữa tài sản cố định, và kiểm soát các khoản chi khác.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu thứ cấp được khai thác từ các văn bản pháp luật, quy chế chi tiêu nội bộ, báo cáo tài chính và các tài liệu liên quan của Trung tâm Y tế huyện Vĩnh Thạnh giai đoạn 2017-2019. Dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát, phỏng vấn các cán bộ phòng Tài chính - Kế toán, phòng Tổ chức cán bộ và các khoa phòng liên quan nhằm đánh giá thực trạng kiểm soát chi thường xuyên.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm toàn bộ cán bộ liên quan trực tiếp đến công tác kiểm soát chi tại Trung tâm, với phương pháp chọn mẫu thuận tiện và phỏng vấn sâu. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp tổng hợp, so sánh, đối chiếu thực tế với các quy định hiện hành và các mô hình lý thuyết. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2020 đến tháng 12/2020, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kiểm soát chi thanh toán cá nhân còn nhiều hạn chế: Mặc dù Trung tâm đã áp dụng quy trình kiểm soát chi tiền lương, phụ cấp và làm thêm giờ theo quy định, nhưng sự phối hợp giữa phòng Tổ chức và phòng Tài chính - Kế toán chưa hiệu quả, dẫn đến việc chi trả lương còn chậm, chưa đúng ngày. Ví dụ, bảng chấm công và quyết định điều chỉnh lương chưa được cập nhật kịp thời, ảnh hưởng đến tính chính xác của các khoản chi (chiếm khoảng 15% tổng chi thường xuyên).

  2. Kiểm soát chi nghiệp vụ chuyên môn chưa chặt chẽ: Các khoản chi như điện, nước, vật tư văn phòng, công tác phí phát sinh thường xuyên nhưng phân tán, chưa có hội đồng thẩm tra đánh giá chất lượng và mức độ cần thiết, dẫn đến nguy cơ chi không hợp lý. Tỷ trọng các khoản chi này chiếm khoảng 20% tổng chi thường xuyên.

  3. Kiểm soát chi mua sắm, sửa chữa tài sản cố định còn lỏng lẻo: Việc ghi chép, kiểm kê tài sản cố định chưa được thực hiện định kỳ đầy đủ, hồ sơ pháp lý chưa hoàn chỉnh, chưa thực hiện đấu thầu cạnh tranh đúng quy định đối với các tài sản có giá trị lớn. Khoản chi này chiếm khoảng 10% tổng chi thường xuyên.

  4. Rủi ro nội bộ và bên ngoài ảnh hưởng lớn đến công tác kiểm soát: Rủi ro thay đổi chính sách, thiếu đoàn kết nội bộ, hạn chế về nhân lực chuyên môn và nguy cơ tư lợi cá nhân là những yếu tố chính gây khó khăn trong kiểm soát chi thường xuyên. Theo đánh giá, rủi ro này có thể làm tăng chi phí không cần thiết lên đến 5-7% tổng ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do quy trình kiểm soát chi chưa được hoàn thiện, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các phòng ban, đặc biệt là giữa phòng Tổ chức và phòng Tài chính - Kế toán. So với các nghiên cứu trong lĩnh vực y tế tại các tỉnh khác, Trung tâm Y tế huyện Vĩnh Thạnh còn thiếu các quy trình kiểm soát chi tiết và công cụ đánh giá rủi ro hiệu quả. Việc chưa thực hiện kiểm kê tài sản cố định định kỳ và chưa áp dụng đấu thầu cạnh tranh đầy đủ làm tăng nguy cơ thất thoát tài sản.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ trọng các khoản chi thường xuyên và biểu đồ đường thể hiện tiến độ chi trả lương hàng tháng để minh họa sự chậm trễ trong thanh toán. Bảng tổng hợp các rủi ro và mức độ ảnh hưởng cũng giúp làm rõ các điểm yếu trong hệ thống kiểm soát hiện tại.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc hoàn thiện hệ thống kiểm soát chi thường xuyên nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đảm bảo quyền lợi cán bộ và phát triển bền vững Trung tâm Y tế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình kiểm soát chi thanh toán cá nhân: Tăng cường phối hợp giữa phòng Tổ chức và phòng Tài chính - Kế toán trong việc cập nhật kịp thời bảng chấm công, quyết định điều chỉnh lương và phụ cấp. Thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ tự động trên phần mềm kế toán MISA Mimosa để giảm thiểu sai sót và đảm bảo chi trả đúng hạn. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Ban Giám đốc và phòng TCKT.

  2. Tăng cường kiểm soát chi nghiệp vụ chuyên môn: Thành lập hội đồng thẩm tra các khoản chi dịch vụ công cộng, vật tư văn phòng và công tác phí nhằm đánh giá tính cần thiết và hiệu quả chi tiêu. Áp dụng quy trình duyệt chi chặt chẽ, minh bạch. Thời gian thực hiện: 9 tháng; Chủ thể: Ban Giám đốc và phòng Kế hoạch tổng hợp.

  3. Nâng cao công tác kiểm soát chi mua sắm, sửa chữa tài sản cố định: Thực hiện kiểm kê tài sản cố định định kỳ hàng năm, hoàn thiện hồ sơ pháp lý và áp dụng đấu thầu cạnh tranh theo quy định đối với các tài sản có giá trị lớn. Xây dựng quy trình quản lý tài sản rõ ràng, minh bạch. Thời gian thực hiện: 12 tháng; Chủ thể: Phòng Vật tư và phòng TCKT.

  4. Đào tạo và nâng cao năng lực nhân lực kiểm soát chi: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý tài chính, kiểm soát nội bộ và cập nhật chính sách mới cho cán bộ phòng TCKT và các phòng liên quan. Tăng cường nhận thức về đạo đức nghề nghiệp và phòng chống tư lợi cá nhân. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Ban Giám đốc phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  5. Xây dựng hệ thống đánh giá rủi ro và giám sát thường xuyên: Áp dụng các công cụ phân tích rủi ro, lập báo cáo định kỳ về tình hình kiểm soát chi để kịp thời phát hiện và xử lý các sai phạm. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Phòng TCKT và Ban Giám đốc.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các đơn vị sự nghiệp y tế tuyến huyện: Giúp hiểu rõ về các yếu tố ảnh hưởng đến kiểm soát chi thường xuyên và áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.

  2. Phòng Tài chính - Kế toán các cơ sở y tế: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để hoàn thiện quy trình kiểm soát chi, nâng cao tính chính xác và minh bạch trong công tác kế toán.

  3. Cán bộ quản lý nhà nước về tài chính công: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, quy định phù hợp với thực tế hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản trị công: Là tài liệu tham khảo quý giá về kiểm soát nội bộ và quản lý chi tiêu trong lĩnh vực y tế công lập, đồng thời cung cấp phương pháp nghiên cứu khoa học thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi thường xuyên là gì và tại sao quan trọng?
    Kiểm soát chi thường xuyên là quá trình giám sát, đánh giá và điều chỉnh các khoản chi tiêu nhằm đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật và sử dụng hiệu quả nguồn ngân sách. Nó giúp giảm thiểu sai sót, gian lận và thất thoát tài sản, đồng thời nâng cao hiệu quả hoạt động của đơn vị.

  2. Những rủi ro chính trong kiểm soát chi thường xuyên tại Trung tâm Y tế huyện Vĩnh Thạnh là gì?
    Rủi ro bao gồm thay đổi chính sách pháp luật, hạn chế về nhân lực chuyên môn, thiếu sự phối hợp nội bộ và nguy cơ tư lợi cá nhân. Những rủi ro này có thể dẫn đến chi tiêu không hợp lý và ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ y tế.

  3. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá thực trạng kiểm soát chi?
    Nghiên cứu sử dụng kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp qua phỏng vấn, khảo sát và dữ liệu thứ cấp từ báo cáo tài chính, văn bản pháp luật. Phân tích tổng hợp, so sánh và đối chiếu thực tế với các quy định hiện hành để đánh giá.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi thanh toán cá nhân?
    Cần tăng cường phối hợp giữa các phòng ban, cập nhật kịp thời thông tin nhân sự, áp dụng phần mềm kế toán tự động và đảm bảo quy trình duyệt chi minh bạch, đúng hạn.

  5. Tại sao việc kiểm kê tài sản cố định định kỳ lại quan trọng?
    Kiểm kê định kỳ giúp phát hiện kịp thời các sai sót, mất mát tài sản, đảm bảo hồ sơ pháp lý đầy đủ và tuân thủ quy định đấu thầu, từ đó bảo vệ tài sản của đơn vị và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa lý luận về kiểm soát chi thường xuyên trong đơn vị sự nghiệp, làm rõ vai trò của kiểm soát nội bộ và các yếu tố cấu thành hệ thống kiểm soát.
  • Thực trạng kiểm soát chi tại Trung tâm Y tế huyện Vĩnh Thạnh còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong kiểm soát chi thanh toán cá nhân, chi nghiệp vụ chuyên môn và chi mua sắm tài sản cố định.
  • Các rủi ro nội bộ và bên ngoài như thay đổi chính sách, hạn chế nhân lực và nguy cơ tư lợi cá nhân ảnh hưởng lớn đến hiệu quả kiểm soát chi.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện quy trình kiểm soát, nâng cao năng lực nhân sự và xây dựng hệ thống đánh giá rủi ro hiệu quả.
  • Tiếp tục triển khai các bước hoàn thiện trong vòng 6-12 tháng, đồng thời khuyến khích các đơn vị sự nghiệp y tế khác tham khảo và áp dụng mô hình kiểm soát chi phù hợp.

Hành động tiếp theo: Ban Giám đốc Trung tâm Y tế huyện Vĩnh Thạnh cần chỉ đạo triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để đảm bảo hiệu quả kiểm soát chi thường xuyên, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ y tế và quản lý tài chính minh bạch.