Tổng quan nghiên cứu

Phong trào Thơ mới 1930-1945 là một giai đoạn quan trọng trong lịch sử văn học Việt Nam, đánh dấu sự chuyển mình mạnh mẽ từ thơ ca truyền thống sang thơ hiện đại với sự khẳng định cái tôi cá nhân và cách tân thi pháp. Theo ước tính, phần Thơ mới chiếm khoảng 6 tiết trong tổng số 50 tiết học Ngữ văn ở lớp 11 tại các trường trung học phổ thông (THPT). Tuy nhiên, thực trạng giảng dạy phần này còn nhiều hạn chế, chưa phát huy được tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng tiếp nhận Thơ mới của học sinh lớp 11 năm học 2009-2010 tại một số trường THPT, từ đó đề xuất đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và sự hứng thú của học sinh.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào bốn tác phẩm tiêu biểu của Thơ mới: “Vội vàng” (Xuân Diệu), “Tràng giang” (Huy Cận), “Đây thôn Vĩ Dạ” (Hàn Mặc Tử) và “Tương tư” (Nguyễn Bính). Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn, góp phần phát triển năng lực tự học, khả năng hợp tác và kỹ năng vận dụng kiến thức của học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết dạy học tích cực: Nhấn mạnh vai trò chủ động, sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập, khuyến khích phát triển kỹ năng tự học, hợp tác và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
  • Lý thuyết tiếp nhận văn học: Tập trung vào sự tương tác giữa tác phẩm và người đọc, coi học sinh là chủ thể cảm thụ, khám phá tác phẩm thay vì tiếp nhận thụ động.
  • Lý thuyết phong cách nghệ thuật: Giúp phân tích đặc trưng phong cách của từng nhà thơ Thơ mới, từ đó xây dựng phương pháp giảng dạy phù hợp với từng tác phẩm.
  • Các khái niệm chính bao gồm: cái tôi trữ tình, thi pháp hiện đại, phương pháp dạy học vấn đáp, đàm thoại, đọc diễn cảm, hoạt động nhóm.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát thực tế học sinh lớp 11 tại trường THPT Trần Nguyên Hãn, Hải Phòng trong năm học 2009-2010; tài liệu tham khảo về Thơ mới và phương pháp dạy học tích cực.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp khảo sát, thống kê kết quả tiếp nhận Thơ mới của học sinh; phân tích, so sánh, đối chiếu các phương pháp dạy học hiện hành; áp dụng phương pháp nghiên cứu liên ngành kết hợp văn học, tâm lý học và lý luận dạy học hiện đại.
  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát diễn ra trong năm học 2009-2010, phân tích và đề xuất phương pháp đổi mới trong cùng năm.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 90 học sinh lớp 11B7 và 11B13, được chọn ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm học sinh phổ thông.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Sự yêu thích Thơ mới của học sinh: 91% học sinh khảo sát cho biết thích học phần Thơ mới, lý do chủ yếu là do giáo viên giảng hay, cái tôi trong thơ phù hợp với tâm lý tuổi trẻ và hình ảnh thơ độc đáo.
  2. Cảm xúc khi học Thơ mới: 100% học sinh cảm thấy buồn khi học Thơ mới, 80% cảm nhận được khát vọng, 60% thấy đau xót, thể hiện sự đồng cảm sâu sắc với tâm trạng thi nhân.
  3. Phương pháp tiếp cận ưa thích: 30% học sinh thích phương pháp đọc diễn cảm, 30% thích hoạt động nhóm, 20% thích phương pháp vấn đáp, đàm thoại, 20% thích giảng bình.
  4. Hiểu biết về phong cách thi nhân: Học sinh có nhận thức tương đối chính xác về cách thể hiện cảm xúc của Xuân Diệu, Huy Cận, Hàn Mặc Tử và Nguyễn Bính, không có sự nhầm lẫn lớn.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy học sinh có sự hứng thú cao với Thơ mới, đặc biệt khi được tiếp cận qua các phương pháp dạy học tích cực như đọc diễn cảm và hoạt động nhóm. Điều này phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi và nhu cầu thể hiện cái tôi cá nhân trong thơ. Tuy nhiên, thực tế giảng dạy hiện nay vẫn còn nhiều giáo viên áp dụng phương pháp truyền thụ kiến thức một chiều, chưa phát huy được tính chủ động, sáng tạo của học sinh.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này khẳng định tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn, đặc biệt là phần Thơ mới, nhằm nâng cao hiệu quả tiếp nhận và cảm thụ văn học. Việc xây dựng hệ thống câu hỏi chuẩn bị bài, câu hỏi phân tích tác phẩm và lựa chọn phương pháp phù hợp với từng đối tượng học sinh là yếu tố then chốt để phát huy năng lực học tập.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tròn thể hiện tỷ lệ học sinh yêu thích từng phương pháp dạy học, bảng thống kê kết quả cảm xúc khi học Thơ mới, giúp minh họa rõ nét hơn về sự tiếp nhận của học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tạo tâm thế tích cực cho giờ học: Giáo viên cần xây dựng lời dẫn hấp dẫn, sử dụng tranh ảnh minh họa, âm nhạc nền để kích thích sự chú ý và hứng thú của học sinh ngay từ đầu giờ. Thời gian thực hiện: ngay trong mỗi tiết học; Chủ thể: giáo viên Ngữ văn.
  2. Áp dụng phương pháp đọc diễn cảm và hoạt động nhóm: Khuyến khích học sinh đọc diễn cảm để thể hiện cảm xúc, đồng thời tổ chức thảo luận nhóm nhỏ nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo và khả năng hợp tác. Thời gian: xuyên suốt quá trình học; Chủ thể: giáo viên và học sinh.
  3. Xây dựng hệ thống câu hỏi chuẩn bị và phân tích bài học: Thiết kế câu hỏi hướng dẫn học sinh tự khám phá, cảm thụ tác phẩm, tránh việc học thuộc lòng máy móc. Thời gian: chuẩn bị trước mỗi bài học; Chủ thể: giáo viên.
  4. Đào tạo nâng cao năng lực phương pháp cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng tổ chức hoạt động nhóm và đọc diễn cảm. Thời gian: hàng năm; Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, nhà trường.
  5. Tăng cường sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học: Ứng dụng các phần mềm, video minh họa, tài liệu điện tử để làm phong phú nội dung và hình thức giảng dạy. Thời gian: từng học kỳ; Chủ thể: giáo viên, nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn THPT: Nhận được các gợi ý cụ thể về phương pháp đổi mới dạy Thơ mới, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và tạo hứng thú cho học sinh.
  2. Sinh viên sư phạm Ngữ văn: Học tập kinh nghiệm thực tiễn và lý luận về phương pháp dạy học tích cực, chuẩn bị tốt cho công tác giảng dạy tương lai.
  3. Nhà quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và đổi mới chương trình, phương pháp dạy học Ngữ văn phổ thông.
  4. Nghiên cứu sinh, học giả văn học và giáo dục: Có tài liệu tham khảo về phong trào Thơ mới và phương pháp dạy học tích cực trong bối cảnh giáo dục hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học Thơ mới?
    Phương pháp truyền thống thường áp đặt kiến thức một chiều, khiến học sinh thụ động, thiếu hứng thú. Đổi mới phương pháp giúp phát huy tính tích cực, sáng tạo, nâng cao khả năng cảm thụ và vận dụng kiến thức của học sinh.

  2. Phương pháp nào được học sinh ưa thích nhất khi học Thơ mới?
    Theo khảo sát, học sinh thích nhất là phương pháp đọc diễn cảm và hoạt động nhóm, giúp các em thể hiện cảm xúc và trao đổi ý kiến, từ đó hiểu sâu sắc hơn về tác phẩm.

  3. Làm thế nào để giáo viên tạo tâm thế tích cực cho giờ học?
    Giáo viên nên sử dụng lời dẫn hấp dẫn, kết hợp tranh ảnh, âm nhạc nền, tạo không gian học tập sinh động để thu hút sự chú ý và hứng thú của học sinh ngay từ đầu tiết học.

  4. Học sinh gặp khó khăn gì khi tiếp cận Thơ mới?
    Một số học sinh cảm thấy bài thơ khó hiểu nếu không có sự hướng dẫn kỹ càng về hoàn cảnh sáng tác, phong cách thi nhân và thi pháp hiện đại, do đó cần phương pháp dạy học phù hợp để hỗ trợ các em.

  5. Làm sao để đánh giá hiệu quả phương pháp dạy học mới?
    Có thể đánh giá qua sự thay đổi thái độ, mức độ hứng thú, khả năng phân tích, cảm thụ và trình bày ý kiến của học sinh về tác phẩm, đồng thời qua kết quả học tập và phản hồi từ giáo viên, học sinh.

Kết luận

  • Luận văn đã khảo sát thực trạng giảng dạy Thơ mới 1930-1945 tại trường THPT, phát hiện nhiều hạn chế trong phương pháp truyền thống.
  • Học sinh có sự yêu thích cao với Thơ mới khi được tiếp cận qua các phương pháp tích cực như đọc diễn cảm, hoạt động nhóm.
  • Đề xuất đổi mới phương pháp dạy học tập trung vào tạo tâm thế tích cực, xây dựng hệ thống câu hỏi, áp dụng phương pháp dạy học tích cực và đào tạo giáo viên.
  • Nghiên cứu góp phần nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn, phát triển năng lực tự học, sáng tạo và cảm thụ văn học của học sinh.
  • Các bước tiếp theo gồm triển khai áp dụng đề xuất trong thực tiễn giảng dạy, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các phần khác của chương trình Ngữ văn phổ thông.

Hãy áp dụng những đề xuất này để nâng cao hiệu quả giảng dạy Thơ mới, góp phần phát triển năng lực toàn diện cho học sinh trong thời đại đổi mới giáo dục hiện nay.