Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Hải Phòng từ năm 2011 đến nay, việc quản lý và giám sát các khoản thu phí, lệ phí đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn ngân sách địa phương. Theo ước tính, các khoản phí và lệ phí đã góp phần không nhỏ vào ngân sách Nhà nước và ngân sách địa phương, đồng thời phản ánh hiệu quả quản lý tài chính công. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy hoạt động giám sát việc tuân theo pháp luật về phí, lệ phí của Hội đồng nhân dân (HĐND) các cấp tại Hải Phòng còn tồn tại nhiều hạn chế như tính hình thức, chưa toàn diện, năng lực giám sát chưa cao và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích cơ sở lý luận, pháp lý và thực tiễn về giám sát việc tuân theo pháp luật về phí, lệ phí của HĐND các cấp tại thành phố Hải Phòng từ năm 2011 đến nay, từ đó đề xuất các giải pháp bảo đảm hiệu quả hoạt động giám sát. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào HĐND các cấp tại Hải Phòng, bao gồm các nhiệm kỳ 2011-2016 và 2016-2021, với trọng tâm là hoạt động giám sát đối với UBND và các cơ quan chuyên môn thuộc UBND trong việc thu phí, lệ phí.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng hoạt động của HĐND, góp phần hoàn thiện hành lang pháp lý và cải thiện môi trường kinh doanh tại địa phương. Qua đó, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đảm bảo quyền lợi của người dân và tăng cường hiệu quả quản lý Nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, quyền lực và chức năng của cơ quan dân cử, đặc biệt là Hội đồng nhân dân. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết về chức năng và quyền lực của HĐND: Theo đó, HĐND là cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí và quyền làm chủ của nhân dân, thực hiện chức năng quyết định và giám sát việc thực thi pháp luật, bao gồm giám sát việc thu phí, lệ phí.

  2. Lý thuyết về giám sát hành chính công: Giám sát được hiểu là hoạt động theo dõi, kiểm tra, đánh giá việc thực hiện các quy định pháp luật nhằm bảo đảm tính hợp pháp, hiệu quả và minh bạch trong quản lý Nhà nước.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: phí, lệ phí (được định nghĩa theo Luật Phí và Lệ phí năm 2015), giám sát của HĐND, tuân theo pháp luật về phí, lệ phí, và các hình thức giám sát như xem xét báo cáo, chất vấn, giám sát chuyên đề.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, kết hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể:

  • Phương pháp thống kê: Thu thập và xử lý số liệu về hoạt động thu phí, lệ phí và giám sát của HĐND tại Hải Phòng từ năm 2011 đến nay.
  • Phương pháp tổng hợp: Kết nối các dữ liệu, tài liệu pháp lý và thực tiễn để xây dựng hệ thống luận điểm.
  • Phương pháp phân tích và so sánh: So sánh các quy định pháp luật qua các thời kỳ, đánh giá thực trạng hoạt động giám sát và so sánh với các nghiên cứu tương tự ở địa phương khác.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm báo cáo của HĐND, UBND các cấp tại Hải Phòng, các văn bản pháp luật liên quan như Hiến pháp 2013, Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2015, Luật Phí và Lệ phí 2015, và các tài liệu nghiên cứu học thuật. Cỡ mẫu nghiên cứu tập trung vào các kỳ họp HĐND, báo cáo giám sát và các cuộc chất vấn trong giai đoạn 2011-2018.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2011 đến năm 2018, bao gồm hai nhiệm kỳ HĐND với sự thay đổi về tổ chức bộ máy và pháp luật điều chỉnh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng giám sát còn hạn chế: Hoạt động giám sát việc tuân theo pháp luật về phí, lệ phí của HĐND các cấp tại Hải Phòng chưa toàn diện, có nơi mang tính hình thức. Tỷ lệ các kiến nghị giám sát được thực hiện triệt để chỉ đạt khoảng 60%, trong khi đó năng lực và kỹ năng giám sát của đại biểu còn hạn chế.

  2. Sự phối hợp giữa các cơ quan chưa hiệu quả: Việc theo dõi, đôn đốc các cơ quan chức năng trong quá trình thực hiện kiến nghị sau giám sát còn thiếu quyết liệt, dẫn đến việc xử lý vi phạm pháp luật về phí, lệ phí chưa kịp thời. Khoảng 40% các kiến nghị chưa được giải quyết đúng hạn.

  3. Phân cấp giám sát chưa đồng bộ: Trong nhiệm kỳ 2011-2016, do thí điểm không tổ chức HĐND cấp huyện, quận, phường, nên hoạt động giám sát tập trung tại HĐND thành phố và cấp xã, gây áp lực lớn và hạn chế phạm vi giám sát. Sau khi tái tổ chức HĐND các cấp từ nhiệm kỳ 2016-2021, hoạt động giám sát có cải thiện nhưng vẫn chưa đồng bộ và hiệu quả chưa cao.

  4. Ý thức chấp hành của đối tượng bị giám sát chưa cao: UBND và các cơ quan chuyên môn chưa thực sự nghiêm túc trong việc thực hiện các kiến nghị giám sát, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý phí, lệ phí. Khoảng 35% các báo cáo thu phí, lệ phí còn tồn tại sai sót hoặc chưa đầy đủ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu nguồn lực chuyên môn và kỹ năng giám sát của đại biểu HĐND, cũng như sự phức tạp trong quản lý các loại phí, lệ phí đa dạng. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác như Hà Nội hay Quảng Bình, Hải Phòng có điểm tương đồng về khó khăn trong phối hợp và năng lực giám sát, nhưng có đặc thù riêng do tổ chức bộ máy từng thay đổi mạnh trong giai đoạn nghiên cứu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ kiến nghị giám sát được thực hiện theo từng năm, bảng so sánh mức độ phối hợp giữa các cơ quan trong các nhiệm kỳ, và biểu đồ phân bổ các loại phí, lệ phí được giám sát.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò quan trọng của HĐND trong việc bảo đảm tính hợp pháp và hiệu quả của hoạt động thu phí, lệ phí, đồng thời cho thấy cần thiết phải nâng cao năng lực và đổi mới phương thức giám sát để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cho đại biểu HĐND: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về pháp luật phí, lệ phí và kỹ năng giám sát cho đại biểu HĐND các cấp, nhằm nâng cao hiệu quả giám sát. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do HĐND phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành tổ chức.

  2. Hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa các cơ quan liên quan: Xây dựng quy chế phối hợp chặt chẽ giữa HĐND, UBND và các cơ quan chuyên môn trong việc thu phí, lệ phí và xử lý kiến nghị giám sát. Đề xuất ban hành trong 6 tháng, do UBND thành phố chủ trì phối hợp với HĐND.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong giám sát: Phát triển hệ thống quản lý, theo dõi thu phí, lệ phí trực tuyến để HĐND dễ dàng tiếp cận, phân tích số liệu và giám sát kịp thời. Thời gian triển khai dự kiến 18 tháng, do Sở Thông tin và Truyền thông phối hợp với HĐND thực hiện.

  4. Tăng cường giám sát chuyên đề và kiểm tra hậu giám sát: Lập kế hoạch giám sát chuyên đề định kỳ về các loại phí, lệ phí trọng điểm, đồng thời tổ chức kiểm tra việc thực hiện các kiến nghị sau giám sát để đảm bảo hiệu quả. Thực hiện hàng năm, do Thường trực HĐND chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp: Nâng cao hiểu biết về pháp luật phí, lệ phí và kỹ năng giám sát, từ đó thực hiện tốt chức năng đại diện và quyền lực của mình.

  2. Cán bộ, công chức UBND và các cơ quan chuyên môn: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong việc phối hợp với HĐND và thực hiện các quy định pháp luật về phí, lệ phí.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên luật hành chính, luật hiến pháp: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển nghiên cứu sâu hơn về hoạt động giám sát của cơ quan dân cử.

  4. Các tổ chức xã hội và doanh nghiệp tại địa phương: Nắm bắt thông tin về quy trình thu phí, lệ phí và quyền lợi khi tham gia giám sát, góp phần nâng cao tính minh bạch và công bằng trong quản lý Nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giám sát việc tuân theo pháp luật về phí, lệ phí của HĐND có vai trò gì?
    Giám sát giúp bảo đảm các khoản thu phí, lệ phí được thực hiện đúng quy định pháp luật, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công và bảo vệ quyền lợi người dân.

  2. Các hình thức giám sát phổ biến của HĐND trong lĩnh vực phí, lệ phí là gì?
    Bao gồm xem xét báo cáo của UBND, chất vấn các cá nhân có trách nhiệm, xem xét quyết định hướng dẫn thu phí, lệ phí và giám sát chuyên đề.

  3. Tại sao năng lực giám sát của đại biểu HĐND còn hạn chế?
    Do kiến thức chuyên môn về pháp luật phí, lệ phí chưa đồng đều, kỹ năng giám sát chưa được đào tạo bài bản và sự phức tạp của các loại phí, lệ phí.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giám sát của HĐND?
    Cần tăng cường đào tạo, hoàn thiện cơ chế phối hợp, ứng dụng công nghệ thông tin và tổ chức giám sát chuyên đề định kỳ.

  5. Đối tượng bị giám sát trong hoạt động này gồm những ai?
    Chủ yếu là UBND các cấp và các cơ quan chuyên môn thuộc UBND chịu trách nhiệm thu phí, lệ phí theo quy định pháp luật.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận, pháp lý và thực tiễn về giám sát việc tuân theo pháp luật về phí, lệ phí của HĐND các cấp tại thành phố Hải Phòng từ năm 2011 đến nay.
  • Thực trạng giám sát còn nhiều hạn chế, đặc biệt về năng lực đại biểu, phối hợp giữa các cơ quan và ý thức chấp hành của đối tượng bị giám sát.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm đào tạo nâng cao năng lực, hoàn thiện cơ chế phối hợp, ứng dụng công nghệ và tăng cường giám sát chuyên đề.
  • Nghiên cứu có giá trị tham khảo cho các cơ quan quản lý Nhà nước, đại biểu HĐND và các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực luật hành chính và quản lý công.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới để nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương bền vững.

Quý độc giả và các cơ quan liên quan được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng hoạt động giám sát của HĐND, bảo đảm quyền lợi của nhân dân và sự phát triển ổn định của thành phố Hải Phòng.