Nghiên cứu giá trị con cái trong các gia đình tại Hà Nội: Trường hợp chung cư CT3 Cổ Nhuế

• Tác giả: Doãn Thị Thu Trang
• Người hướng dẫn: TS. Đoàn Thị Thanh Huyền
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Xã hội học
• Đề tài: Giá Trị Con Cái Trong Gia Đình Tại Hà Nội: Nghiên Cứu Trường Hợp Chung Cư CT3 Cổ Nhuế
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Lí do lựa chọn đề tài
• 0.2. Tổng quan nghiên cứu
• 0.3. Tình hình nghiên cứu nƣớc ngoài
• 0.4. Tình hình nghiên cứu trong nƣớc
• 0.5. Ý nghĩa lí luận và ý nghĩa thực tiễn
• 0.5.1. Ý nghĩa thực tiễn
• 0.6. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
• 0.6.1. Mục đích nghiên cứu
• 0.6.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
• 0.7. Đối tƣợng, khách thể, phạm vi nghiên cứu
• 0.7.1. Đối tượng nghiên cứu
• 0.7.2. Khách thể nghiên cứu
• 0.7.3. Phạm vi nghiên cứu
• 0.8. Câu hỏi nghiên cứu. Giả thuyết nghiên cứu
• 0.9. Phƣơng pháp nghiên cứu
• 0.9.1. Phương pháp phân tích tài liệu
• 0.9.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
• 0.9.3. Phương pháp phỏng vấn sâu
• 0.10. Đặc điểm mẫu nghiên cứu
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
• 1.1. Các khái niệm công cụ
• 1.2. Các lí thuyết tiếp cận
• 1.3. Cơ sở thực tiễn
• 1.3.1. Khái quát về khu đô thị Cổ Nhuế, phường Cổ Nhuế 1, quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội
• 1.3.2. Khái quát về chung cư CT3 Cổ Nhuế, phường Cổ Nhuế 1, quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUAN NIỆM VỀ GIÁ TRỊ CON CÁI TRONG CÁC GIA ĐÌNH TẠI CHUNG CƯ CT3 CỔ NHUẾ PHƯỜNG CỔ NHUẾ 1, QUẬN BẮC TỪ LIÊM, HÀ NỘI HIỆN NAY
• 2.1. Quan niệm của các bậc cha mẹ trong việc đánh giá bậc thang nhu cầu về giá trị con cái hiện nay
• 2.2. Bậc thang nhu cầu về giá trị con cái nhìn từ góc độ giới tính
• 2.3. Bậc thang nhu cầu về giá trị con cái nhìn từ góc độ nghề nghiệp
• 2.4. Bậc thang nhu cầu về giá trị con cái nhìn từ góc độ nhóm tuổi
• 2.5. Quan niệm về giá trị con cái của các bậc cha mẹ nhìn từ góc độ các đặc điểm nhân khẩu – xã hội
• 2.5.1. Giá trị tâm lí
• 2.5.2. Giá trị tình cảm
• 2.5.3. Giá trị kinh tế
• 2.5.4. Giá trị hôn nhân
• 2.5.5. Giá trị tự khẳng định
• 2.6. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: NHỮNG YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUAN NIỆM VỀ GIÁ TRỊ CON CÁI TRONG GIA ĐÌNH TẠI CHUNG CƯ CT3 CỔ NHUẾ PHƯỜNG CỔ NHUẾ 1, QUẬN BẮC TỪ LIÊM, HÀ NỘI
• 3.1. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến quan niệm về giá trị con cái
• 3.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến quan niệm về giá trị con cái
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Giá trị con cái trong gia đình tại Hà Nội

Nghiên cứu về giá trị con cái trong gia đình tại Hà Nội, đặc biệt là tại chung cư CT3 Cổ Nhuế, cho thấy sự thay đổi trong quan niệm của các bậc cha mẹ về giá trị gia đình. Các bậc phụ huynh hiện nay không chỉ nhìn nhận con cái như một nguồn lực kinh tế mà còn đánh giá cao các giá trị tâm lý và tình cảm mà con cái mang lại. Theo nghiên cứu, giá trị con cái được phân tích qua nhiều khía cạnh như giá trị tâm lý, giá trị tình cảm, và giá trị kinh tế. Điều này phản ánh sự chuyển mình trong tư duy của các gia đình hiện đại, nơi mà giá trị văn hóa và tình cảm gia đình được đặt lên hàng đầu. Một số bậc cha mẹ cho rằng, con cái không chỉ là trách nhiệm mà còn là niềm vui và hạnh phúc trong cuộc sống. Họ mong muốn con cái phát triển toàn diện, không chỉ về mặt học vấn mà còn về mặt nhân cách và cảm xúc.

1.1. Quan niệm về giá trị con cái

Trong bối cảnh hiện đại, giá trị con cái được nhìn nhận từ nhiều góc độ khác nhau. Các bậc cha mẹ tại chung cư CT3 Cổ Nhuế cho rằng, con cái không chỉ là nguồn lực lao động mà còn là biểu tượng cho hạnh phúc gia đình. Họ mong muốn con cái có thể tự khẳng định bản thân và đóng góp tích cực cho xã hội. Nghiên cứu cho thấy, địa điểm tại Hà Nội có ảnh hưởng lớn đến quan niệm này, khi mà các gia đình ở khu đô thị thường có xu hướng đầu tư nhiều hơn vào giáo dục và phát triển cá nhân cho con cái. Điều này cho thấy sự thay đổi trong mối quan hệ gia đình, nơi mà các giá trị tinh thần được đề cao hơn bao giờ hết.

1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến giá trị con cái

Nghiên cứu chỉ ra rằng, có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến giá trị con cái trong gia đình tại Hà Nội. Đầu tiên là tình cảm gia đình, nơi mà sự gắn bó và yêu thương giữa các thành viên đóng vai trò quan trọng. Thứ hai là giá trị giáo dục, khi mà các bậc phụ huynh nhận thức rõ ràng rằng việc đầu tư vào giáo dục cho con cái sẽ mang lại lợi ích lâu dài. Cuối cùng, giá trị kinh tế cũng không thể bỏ qua, khi mà các gia đình vẫn cần đảm bảo cuộc sống vật chất cho con cái. Tuy nhiên, sự cân bằng giữa các yếu tố này là rất cần thiết để tạo ra một môi trường phát triển tốt nhất cho trẻ em.

II. Thực trạng giá trị con cái trong gia đình tại chung cư CT3 Cổ Nhuế

Tại chung cư CT3 Cổ Nhuế, thực trạng về giá trị con cái cho thấy sự đa dạng trong quan niệm của các bậc cha mẹ. Nhiều gia đình đã chuyển từ việc coi trọng số lượng con cái sang việc chú trọng chất lượng nuôi dạy. Các bậc phụ huynh hiện nay thường có xu hướng nuôi dạy ít con nhưng với sự đầu tư lớn về giáo dục và phát triển cá nhân. Điều này phản ánh sự thay đổi trong đời sống gia đình, nơi mà giá trị văn hóa và tình cảm được đặt lên hàng đầu. Một số bậc cha mẹ cho rằng, việc nuôi dạy con cái không chỉ là trách nhiệm mà còn là một hành trình khám phá và phát triển bản thân.

2.1. Đánh giá bậc thang nhu cầu về giá trị con cái

Nghiên cứu cho thấy, bậc thang nhu cầu về giá trị con cái tại chung cư CT3 Cổ Nhuế được phân chia thành nhiều cấp độ khác nhau. Các bậc phụ huynh thường đánh giá cao các giá trị tâm lý và tình cảm mà con cái mang lại, hơn là giá trị kinh tế. Điều này cho thấy sự thay đổi trong tư duy của các bậc cha mẹ, khi mà họ nhận thức rõ ràng rằng, con cái không chỉ là nguồn lực lao động mà còn là niềm vui và hạnh phúc trong cuộc sống. Họ mong muốn con cái phát triển toàn diện, không chỉ về mặt học vấn mà còn về mặt nhân cách và cảm xúc.

2.2. Tác động của môi trường sống đến giá trị con cái

Môi trường sống tại chung cư CT3 Cổ Nhuế cũng có ảnh hưởng lớn đến giá trị con cái. Các gia đình ở đây thường có điều kiện kinh tế tốt hơn, từ đó tạo ra cơ hội cho con cái phát triển. Nghiên cứu cho thấy, các bậc phụ huynh thường đầu tư nhiều hơn vào giáo dục và các hoạt động ngoại khóa cho con cái. Điều này không chỉ giúp con cái phát triển về mặt học vấn mà còn giúp hình thành nhân cách và kỹ năng sống. Sự đầu tư này phản ánh sự thay đổi trong mối quan hệ gia đình, nơi mà các giá trị tinh thần được đề cao hơn bao giờ hết.

Tổng quan nghiên cứu

Dân số Việt Nam đang trải qua sự biến đổi nhân khẩu học rõ nét với xu hướng già hóa dân số và mức sinh thấp, đặc biệt tại các đô thị lớn như Hà Nội. Theo ước tính, tỉ lệ người trong độ tuổi lao động (15-64 tuổi) hiện cao hơn nhiều so với nhóm dưới 15 tuổi và trên 64 tuổi, tạo áp lực lớn lên hệ thống an sinh xã hội và phát triển kinh tế xã hội. Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu quan niệm về giá trị con cái trong các gia đình đô thị có ý nghĩa quan trọng nhằm giải thích những thay đổi trong hành vi sinh sản và mức sinh thấp hiện nay.

Luận văn tập trung nghiên cứu trường hợp tại chung cư CT3 Cổ Nhuế, phường Cổ Nhuế 1, quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội, với phạm vi thời gian từ tháng 5/2017 đến tháng 8/2018. Mục tiêu nghiên cứu là làm rõ thực trạng quan niệm về giá trị con cái trong các gia đình đô thị hiện nay, phân tích sự khác biệt theo giới tính, nghề nghiệp và nhóm tuổi của các bậc cha mẹ, đồng thời chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng đến quan niệm này. Nghiên cứu sử dụng số liệu khảo sát 150 bậc cha mẹ và phỏng vấn sâu 8 người nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện về các nhóm giá trị con cái gồm giá trị tâm lí, tình cảm, kinh tế, hôn nhân và tự khẳng định.

Kết quả nghiên cứu góp phần bổ sung kiến thức về sự biến đổi quan niệm về giá trị con cái trong xã hội hiện đại, hỗ trợ các nhà hoạch định chính sách dân số trong việc điều chỉnh mức sinh hợp lý, đồng thời giúp hiểu rõ hơn về các động cơ sinh sản trong bối cảnh đô thị hóa và phát triển kinh tế xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về giá trị con cái, trong đó nổi bật là công trình của Hoffman và Hoffman (1973) với 9 phạm trù giá trị con cái như tình cảm, niềm vui, phát triển bản thân, địa vị xã hội, kinh tế, quyền lực, và so sánh xã hội. Tác giả tổng hợp và phát triển thành 5 nhóm giá trị chính: giá trị tâm lí, tình cảm, kinh tế, hôn nhân và tự khẳng định.

Lý thuyết vai trò giới của T. Parsons được sử dụng để giải thích sự khác biệt trong quan niệm về giá trị con cái giữa nam và nữ, dựa trên sự phân công lao động theo giới trong gia đình: phụ nữ đảm nhận vai trò tình cảm, chăm sóc, trong khi nam giới chịu trách nhiệm kinh tế và vai trò công cụ. Lý thuyết này giúp làm rõ cách thức các vai trò giới ảnh hưởng đến nhận thức và kỳ vọng về giá trị con cái.

Ngoài ra, các nghiên cứu quốc tế về giá trị con cái được tham khảo để so sánh sự khác biệt giữa các quốc gia và khu vực phát triển khác nhau, cũng như tác động của điều kiện kinh tế xã hội đến quan niệm về giá trị con cái.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính. Nguồn dữ liệu chính gồm:

• Khảo sát bằng bảng hỏi: 150 bậc cha mẹ đang sinh sống tại chung cư CT3 Cổ Nhuế được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo đa dạng về giới tính, nghề nghiệp và nhóm tuổi. Bảng hỏi gồm các câu hỏi đóng và mở, tập trung vào đặc điểm nhân khẩu xã hội và mức độ quan trọng của các nhóm giá trị con cái.

• Phỏng vấn sâu: 8 người (5 nữ, 3 nam) được lựa chọn có chủ định nhằm khai thác sâu các quan điểm, cảm nhận và trải nghiệm về giá trị con cái.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng các phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ và kiểm định sự khác biệt giữa các nhóm theo giới tính, nghề nghiệp và nhóm tuổi. Các kết quả định tính từ phỏng vấn sâu được mã hóa và phân tích nội dung nhằm bổ sung và giải thích cho số liệu định lượng.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 5/2017 đến tháng 8/2018, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích số liệu, cũng như viết báo cáo luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thứ tự quan trọng của các nhóm giá trị con cái:
   Kết quả khảo sát cho thấy giá trị hôn nhân được đánh giá là quan trọng nhất (chiếm khoảng 50% số người đánh giá rất quan trọng), tiếp theo là giá trị tình cảm (khoảng 45%), giá trị tự khẳng định (khoảng 30%), giá trị tâm lí (khoảng 25%) và cuối cùng là giá trị kinh tế (dưới 10%). Biểu đồ tháp nhu cầu về giá trị con cái minh họa rõ sự phân tầng này.

2. Khác biệt theo giới tính:
   Nam giới nhấn mạnh giá trị tình cảm (45,5% đánh giá rất quan trọng) và coi con cái là nguồn động lực tinh thần cao hơn nữ giới. Ngược lại, nữ giới đề cao giá trị tự khẳng định (35,7% đánh giá rất quan trọng) và trải nghiệm làm mẹ mới lạ hơn nam giới. Giá trị kinh tế được cả hai giới đánh giá thấp, với hơn 70% cho rằng không quan trọng hoặc rất không quan trọng.

3. Khác biệt theo nghề nghiệp:
   Nhóm cán bộ, viên chức nhà nước và nhân viên tổ chức tư nhân ưu tiên giá trị hôn nhân và tình cảm, trong khi nhóm công nhân lại đánh giá giá trị kinh tế của con cái cao nhất (100% công nhân cho rằng giá trị kinh tế rất quan trọng). Nhóm kinh doanh và nghề tự do có sự phân bổ giá trị tương đối đồng đều nhưng vẫn ưu tiên giá trị hôn nhân.

4. Khác biệt theo nhóm tuổi:
   Nhóm cha mẹ từ 36-54 tuổi đánh giá giá trị tự khẳng định cao nhất (khoảng 29%), trong khi nhóm trên 55 tuổi chú trọng giá trị tâm lí (42,9% đánh giá rất quan trọng). Nhóm trẻ tuổi (18-35) tập trung vào giá trị hôn nhân và trải nghiệm làm cha mẹ mới mẻ.

Thảo luận kết quả

Sự ưu tiên cao của giá trị hôn nhân và tình cảm phản ánh vai trò trung tâm của con cái trong việc duy trì và làm phong phú đời sống gia đình, đặc biệt trong bối cảnh xã hội đô thị hiện đại. Việc giá trị kinh tế được đánh giá thấp cho thấy sự suy giảm vai trò của con cái như nguồn lực kinh tế trực tiếp, phù hợp với xu hướng phát triển hệ thống an sinh xã hội và thay thế các nguồn lực truyền thống.

Khác biệt giới tính trong quan niệm về giá trị con cái được lý giải bởi vai trò giới truyền thống: nam giới thiếu hụt tình cảm trong gia đình nên coi con cái là nguồn động lực tinh thần, còn nữ giới thể hiện nhu cầu tự khẳng định bản thân qua vai trò làm mẹ. Sự khác biệt nghề nghiệp phản ánh mức độ thu nhập và trình độ học vấn ảnh hưởng đến kỳ vọng về giá trị con cái, trong đó nhóm công nhân vẫn giữ quan niệm truyền thống về giá trị kinh tế của con cái.

Sự biến đổi theo nhóm tuổi cho thấy quá trình phát triển nhận thức và trải nghiệm làm cha mẹ ảnh hưởng đến cách đánh giá giá trị con cái, với nhóm trung niên tập trung vào khẳng định bản sắc cá nhân qua con cái, còn nhóm lớn tuổi chú trọng giá trị tâm lí và sự gắn kết tình cảm.

Các kết quả này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, đồng thời được minh họa qua các bảng biểu và biểu đồ thể hiện mức độ quan trọng của từng nhóm giá trị theo các đặc điểm nhân khẩu xã hội.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường các chính sách hỗ trợ gia đình trẻ:
   Động viên các gia đình trẻ bằng các chính sách hỗ trợ tài chính, chăm sóc sức khỏe và giáo dục nhằm giảm bớt gánh nặng kinh tế, từ đó nâng cao giá trị hôn nhân và tình cảm, thúc đẩy mong muốn sinh con. Thời gian thực hiện: 1-3 năm, chủ thể: các cơ quan quản lý dân số và chính sách xã hội.

2. Phát triển các chương trình giáo dục về vai trò giới và giá trị con cái:
   Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo nâng cao nhận thức về vai trò giới, giúp nam giới và nữ giới hiểu rõ hơn về giá trị con cái và trách nhiệm trong gia đình. Thời gian: 1 năm, chủ thể: các tổ chức xã hội, trường học và cơ quan truyền thông.

3. Xây dựng hệ thống an sinh xã hội toàn diện:
   Mở rộng và hoàn thiện các dịch vụ bảo hiểm xã hội, chăm sóc người cao tuổi để giảm sự phụ thuộc vào con cái về mặt kinh tế, từ đó cân bằng lại quan niệm về giá trị kinh tế của con cái. Thời gian: 3-5 năm, chủ thể: Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, các địa phương.

4. Khuyến khích phát triển các hoạt động xã hội và cộng đồng:
   Tạo điều kiện cho các bậc cha mẹ tham gia các hoạt động xã hội, nâng cao trải nghiệm và sự tự khẳng định bản thân ngoài gia đình, giảm áp lực và tăng sự hài lòng trong vai trò làm cha mẹ. Thời gian: liên tục, chủ thể: các tổ chức xã hội, chính quyền địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà hoạch định chính sách dân số và gia đình:
   Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách phù hợp nhằm điều chỉnh mức sinh và hỗ trợ gia đình trong bối cảnh đô thị hóa.

2. Các nhà nghiên cứu xã hội học và nhân khẩu học:
   Tham khảo để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về quan niệm giá trị con cái trong các bối cảnh xã hội khác nhau, đặc biệt trong đô thị hiện đại.

3. Chuyên gia tư vấn và phát triển cộng đồng:
   Áp dụng các kiến thức về giá trị con cái để thiết kế các chương trình hỗ trợ gia đình, nâng cao nhận thức về vai trò giới và phát triển kỹ năng làm cha mẹ.

4. Các bậc cha mẹ và gia đình trẻ:
   Hiểu rõ hơn về các giá trị con cái và các yếu tố ảnh hưởng đến quan niệm này, từ đó có những quyết định phù hợp trong kế hoạch sinh sản và nuôi dạy con cái.

Câu hỏi thường gặp

1. Quan niệm về giá trị con cái có thay đổi theo giới tính như thế nào?
   Nam giới thường coi con cái là nguồn động lực tinh thần, trong khi nữ giới đề cao giá trị tự khẳng định và trải nghiệm làm mẹ mới lạ. Sự khác biệt này phản ánh vai trò giới truyền thống trong gia đình.

2. Giá trị kinh tế của con cái có còn quan trọng trong xã hội hiện đại?
   Giá trị kinh tế được đánh giá thấp do sự phát triển của hệ thống an sinh xã hội và các nguồn lực thay thế, đặc biệt tại các đô thị lớn, làm giảm sự phụ thuộc vào con cái về mặt kinh tế.

3. Nghề nghiệp ảnh hưởng thế nào đến quan niệm về giá trị con cái?
   Nhóm công nhân coi trọng giá trị kinh tế của con cái hơn, trong khi nhóm cán bộ, viên chức và kinh doanh ưu tiên giá trị hôn nhân và tình cảm, phản ánh sự khác biệt về thu nhập và trình độ học vấn.

4. Tại sao nhóm tuổi trung niên lại đánh giá cao giá trị tự khẳng định của con cái?
   Ở giai đoạn này, con cái đã trưởng thành, giúp cha mẹ khẳng định bản sắc cá nhân và địa vị xã hội, phù hợp với nhu cầu hiện thực hóa bản thân trong cuộc sống.

5. Làm thế nào để chính sách dân số hỗ trợ gia đình trong bối cảnh quan niệm giá trị con cái thay đổi?
   Chính sách cần tập trung hỗ trợ tài chính, giáo dục và chăm sóc sức khỏe cho gia đình trẻ, đồng thời phát triển hệ thống an sinh xã hội toàn diện để giảm áp lực kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Kết luận

• Luận văn đã làm rõ thực trạng quan niệm về giá trị con cái trong các gia đình đô thị tại Hà Nội, với 5 nhóm giá trị chính được sắp xếp theo thứ tự quan trọng: hôn nhân, tình cảm, tự khẳng định, tâm lí và kinh tế.
• Sự khác biệt về giới tính, nghề nghiệp và nhóm tuổi ảnh hưởng rõ nét đến cách đánh giá và kỳ vọng về giá trị con cái.
• Giá trị kinh tế của con cái ngày càng giảm trong khi giá trị hôn nhân và tình cảm được đề cao, phản ánh sự thay đổi trong cấu trúc xã hội và hệ thống an sinh.
• Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách dân số và hỗ trợ gia đình, góp phần giải quyết bài toán già hóa dân số và mức sinh thấp.
• Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu ở các khu vực đô thị khác, phát triển các chương trình giáo dục về vai trò giới và giá trị con cái, đồng thời đề xuất các chính sách hỗ trợ phù hợp.

Hành động ngay: Các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách nên ứng dụng kết quả này để thiết kế các giải pháp hỗ trợ gia đình, đồng thời nâng cao nhận thức xã hội về giá trị con cái trong bối cảnh hiện đại.