Tổng quan nghiên cứu

Thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa, là một trung tâm du lịch biển nổi tiếng của Việt Nam với diện tích tự nhiên 251 km² và dân số khoảng 392 nghìn người. Nha Trang sở hữu nhiều lợi thế về tự nhiên như vịnh biển rộng 500 km² được che chắn bởi 19 đảo lớn nhỏ, khí hậu ôn hòa với nhiệt độ trung bình 26,7°C và hệ thống sông ngòi phong phú, trong đó sông Cái Nha Trang dài 79 km đóng vai trò quan trọng trong đời sống cư dân. Bên cạnh du lịch biển đảo, du lịch văn hóa tâm linh, đặc biệt là du lịch hành hương thờ Mẫu, đang trở thành một loại hình thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước.

Nghiên cứu tập trung vào loại hình du lịch thờ Mẫu ở Nha Trang, với trọng tâm là di tích Tháp Bà Pô Nagar – một biểu tượng văn hóa tiêu biểu của tín ngưỡng thờ Mẫu Thiên Y A Na. Mục tiêu của luận văn là phân tích giá trị văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu, đánh giá thực trạng du lịch hành hương tại Nha Trang, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển loại hình du lịch này bền vững. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các di tích thờ Mẫu trong thành phố và vùng phụ cận như Am Chúa ở huyện Diên Khánh, với thời gian nghiên cứu chủ yếu từ năm 2000 đến 2010.

Ý nghĩa của đề tài nằm ở việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc, đồng thời khai thác hiệu quả tiềm năng du lịch hành hương, góp phần nâng cao doanh thu du lịch và đáp ứng nhu cầu tâm linh của du khách. Theo ước tính, Tháp Bà Pô Nagar đóng góp một phần không nhỏ vào doanh thu du lịch của thành phố, đồng thời tạo dựng hình ảnh Nha Trang như một điểm đến du lịch văn hóa tâm linh đặc sắc của khu vực Nam Trung Bộ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về tín ngưỡng dân gian và mô hình phát triển du lịch văn hóa tâm linh. Lý thuyết tín ngưỡng dân gian giúp phân tích các khía cạnh văn hóa, truyền thuyết, và nghi lễ thờ Mẫu, trong khi mô hình phát triển du lịch văn hóa tâm linh tập trung vào việc khai thác tài nguyên văn hóa để phát triển loại hình du lịch hành hương bền vững.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Tín ngưỡng thờ Mẫu: hệ thống các hình tượng nữ thần, nghi lễ và lễ hội gắn liền với đời sống tâm linh của cộng đồng.
  • Du lịch hành hương: loại hình du lịch kết hợp tham quan di tích và thực hiện các nghi thức tâm linh.
  • Tiếp biến văn hóa: quá trình giao lưu, hòa nhập giữa văn hóa Việt và Chăm trong tín ngưỡng thờ Mẫu.
  • Phát triển bền vững trong du lịch: khai thác tài nguyên du lịch mà không làm mất đi giá trị văn hóa và môi trường.
  • Di tích lịch sử - văn hóa: các công trình kiến trúc, tượng thờ, và địa danh có giá trị lịch sử, nghệ thuật và tâm linh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu tài liệu, khảo sát thực địa và phỏng vấn chuyên sâu. Cỡ mẫu khảo sát gồm các di tích tiêu biểu như Tháp Bà Pô Nagar, đình Phú Xương, đình-lăng Cù Lao, Am Chúa và các lễ hội thờ Mẫu tại Nha Trang. Phương pháp chọn mẫu là chọn lọc các di tích có giá trị văn hóa và tiềm năng phát triển du lịch hành hương.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp hệ thống và phân tích định tính, kết hợp xử lý thông tin từ các nguồn tư liệu lịch sử, văn hóa và số liệu thống kê về lượng khách du lịch. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2009 đến 2011, bao gồm thu thập dữ liệu thực địa, phân tích và tổng hợp kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giá trị văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu tại Nha Trang: Tháp Bà Pô Nagar là di tích thờ Mẫu tiêu biểu nhất, phản ánh sự giao lưu văn hóa Việt - Chăm qua kiến trúc, tượng thờ và truyền thuyết. Di tích này có diện tích 57.000 m², tọa lạc trên đồi Cù Lao, với kiến trúc gồm 4 ngọn tháp chính, trong đó Tháp Chính cao 22,8 m, được xây dựng từ thế kỷ XI - XIII. Ngoài ra, các di tích khác như đình Phú Xương, đình-lăng Cù Lao và Am Chúa cũng góp phần làm phong phú hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu.

  2. Thực trạng du lịch hành hương thờ Mẫu: Lượng khách hành hương đến Tháp Bà Pô Nagar chiếm khoảng 30-40% tổng số khách du lịch đến Nha Trang hàng năm. Các lễ hội thờ Mẫu như lễ hội Tháp Bà thu hút hàng nghìn người tham gia, góp phần tăng doanh thu du lịch và giữ gìn truyền thống văn hóa. Tuy nhiên, các điểm di tích khác chưa được khai thác hiệu quả, dẫn đến sự phân tán khách và thiếu sự liên kết trong tour du lịch hành hương.

  3. Nguyên nhân của thực trạng: Việc thiếu quy hoạch đồng bộ, hạn chế về cơ sở hạ tầng và dịch vụ du lịch tại các di tích nhỏ hơn là nguyên nhân chính khiến du lịch hành hương chưa phát triển tối ưu. Bên cạnh đó, nhận thức của cộng đồng và các chủ thể quản lý về giá trị du lịch tâm linh còn hạn chế, chưa có chiến lược quảng bá hiệu quả.

  4. Tiềm năng phát triển du lịch hành hương: Với vị trí địa lý thuận lợi, khí hậu ôn hòa và hệ thống di tích phong phú, Nha Trang có thể phát triển thành điểm đến hành hương trọng điểm khu vực Nam Trung Bộ. Việc xây dựng tuyến du lịch hành hương kết nối các di tích thờ Mẫu sẽ tăng thời gian lưu trú và chi tiêu của du khách, góp phần nâng cao chỉ số phát triển du lịch.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự giao thoa văn hóa Việt - Chăm là yếu tố then chốt tạo nên giá trị đặc sắc của tín ngưỡng thờ Mẫu tại Nha Trang. So với các nghiên cứu trước đây chỉ tập trung vào khía cạnh văn hóa, luận văn đã mở rộng phân tích về mối liên hệ giữa tín ngưỡng và phát triển du lịch hành hương, từ đó đề xuất các giải pháp thực tiễn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố lượng khách hành hương theo năm và bảng so sánh mức độ khai thác các di tích thờ Mẫu. So sánh với các điểm hành hương khác trong nước, Nha Trang còn nhiều dư địa phát triển, đặc biệt khi kết hợp với du lịch biển đảo và du lịch sinh thái.

Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc góp phần bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương thông qua du lịch văn hóa tâm linh. Việc phát triển du lịch hành hương không chỉ đáp ứng nhu cầu tâm linh của du khách mà còn tạo ra nguồn thu bền vững cho thành phố.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và hoàn thiện tuyến du lịch hành hương thờ Mẫu: Kết nối các di tích tiêu biểu như Tháp Bà Pô Nagar, Am Chúa, đình Phú Xương thành một tuyến du lịch hành hương đồng bộ, tăng thời gian lưu trú và trải nghiệm của du khách. Thời gian thực hiện: 2 năm. Chủ thể: Sở Du lịch Khánh Hòa phối hợp Trung tâm Quản lý Di tích.

  2. Nâng cấp cơ sở hạ tầng và dịch vụ tại các di tích: Cải tạo đường lên, hệ thống biển chỉ dẫn, nhà vệ sinh, khu vực nghỉ chân và điểm bán hàng lưu niệm tại các di tích thờ Mẫu để nâng cao chất lượng phục vụ. Thời gian: 1-3 năm. Chủ thể: Ủy ban Nhân dân thành phố Nha Trang và các đơn vị quản lý di tích.

  3. Tăng cường quảng bá và truyền thông: Sử dụng các kênh truyền thông đa phương tiện để giới thiệu giá trị văn hóa và du lịch hành hương thờ Mẫu, thu hút khách trong và ngoài nước. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp các cơ quan truyền thông.

  4. Đào tạo nguồn nhân lực chuyên nghiệp: Tổ chức các khóa đào tạo hướng dẫn viên du lịch, nhân viên phục vụ tại các điểm hành hương nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ và trải nghiệm khách. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Trung tâm đào tạo du lịch Khánh Hòa.

  5. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng địa phương: Tạo điều kiện cho người dân tham gia vào hoạt động du lịch hành hương, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu. Thời gian: liên tục. Chủ thể: chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý du lịch và văn hóa: Giúp hoạch định chính sách phát triển du lịch văn hóa tâm linh, bảo tồn di tích và phát huy giá trị tín ngưỡng thờ Mẫu.

  2. Các nhà nghiên cứu văn hóa và lịch sử: Cung cấp tư liệu tham khảo về tín ngưỡng thờ Mẫu, giao lưu văn hóa Việt - Chăm và kiến trúc tháp Chăm tại Nha Trang.

  3. Doanh nghiệp du lịch: Hỗ trợ xây dựng sản phẩm du lịch hành hương, phát triển tour tuyến và nâng cao chất lượng dịch vụ.

  4. Cộng đồng địa phương và các tổ chức xã hội: Nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa truyền thống, tham gia bảo tồn và phát triển du lịch bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch thờ Mẫu là gì?
    Du lịch thờ Mẫu là loại hình du lịch kết hợp tham quan các di tích thờ nữ thần Mẫu và thực hiện các nghi lễ tâm linh, nhằm đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng và tìm hiểu văn hóa của du khách. Ví dụ, Tháp Bà Pô Nagar là điểm hành hương nổi bật tại Nha Trang.

  2. Tại sao Tháp Bà Pô Nagar quan trọng trong du lịch hành hương?
    Tháp Bà là di tích thờ Mẫu tiêu biểu với kiến trúc độc đáo và giá trị văn hóa sâu sắc, thu hút khoảng 30-40% khách hành hương đến Nha Trang hàng năm, góp phần quan trọng vào doanh thu du lịch địa phương.

  3. Những khó khăn hiện nay trong phát triển du lịch hành hương ở Nha Trang?
    Khó khăn gồm thiếu quy hoạch đồng bộ, cơ sở hạ tầng chưa hoàn thiện, nhận thức của cộng đồng và quản lý còn hạn chế, dẫn đến khai thác chưa hiệu quả các di tích nhỏ hơn.

  4. Làm thế nào để phát triển bền vững du lịch hành hương thờ Mẫu?
    Cần xây dựng tuyến du lịch liên kết các di tích, nâng cấp cơ sở vật chất, đào tạo nhân lực, tăng cường quảng bá và khuyến khích sự tham gia của cộng đồng địa phương.

  5. Du lịch hành hương thờ Mẫu có ảnh hưởng thế nào đến kinh tế địa phương?
    Loại hình du lịch này tăng thời gian lưu trú và chi tiêu của du khách, tạo việc làm và nguồn thu cho địa phương, đồng thời góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

Kết luận

  • Nha Trang sở hữu hệ thống di tích thờ Mẫu phong phú, trong đó Tháp Bà Pô Nagar là điểm hành hương tiêu biểu với giá trị văn hóa và du lịch nổi bật.
  • Du lịch hành hương thờ Mẫu đóng góp đáng kể vào doanh thu du lịch và đáp ứng nhu cầu tâm linh của du khách.
  • Thực trạng phát triển du lịch hành hương còn nhiều hạn chế do thiếu quy hoạch và cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ.
  • Đề xuất xây dựng tuyến du lịch hành hương, nâng cấp cơ sở vật chất, đào tạo nhân lực và tăng cường quảng bá để phát triển bền vững loại hình này.
  • Nghiên cứu góp phần bảo tồn giá trị văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương trong giai đoạn tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và doanh nghiệp du lịch cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và nâng cao chất lượng du lịch hành hương tại Nha Trang.