Tổng quan nghiên cứu

Du lịch cộng đồng (DLCĐ) đã trở thành một ngành kinh tế quan trọng, đóng góp khoảng 9% GDP toàn cầu và tạo ra nhiều cơ hội việc làm, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển. Tại Việt Nam, năm 2019, lượng khách quốc tế đạt gần 18 triệu lượt, tăng 16,2% so với năm trước, với tổng thu từ du lịch đạt 755 nghìn tỷ đồng, chiếm 9,2% GDP quốc gia. Huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên, với đa dạng các dân tộc thiểu số (DTTS) như Thái, Mông, Khơ Mú, có nhiều tiềm năng phát triển DLCĐ dựa trên văn hóa truyền thống trong xây dựng nông thôn mới (NTM). Tính đến cuối năm 2020, huyện đã có 15/21 xã đạt chuẩn hoặc cơ bản đạt chuẩn NTM, chiếm 41% số xã đạt chuẩn của tỉnh, trong đó có một xã đạt chuẩn kiểu mẫu, với bình quân 16,6 tiêu chí/xã.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng phát triển DLCĐ dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trong xây dựng NTM tại huyện Điện Biên, phân tích sự tham gia của người dân và đề xuất các giải pháp phát triển bền vững cho giai đoạn 2022-2025, định hướng đến 2030. Nghiên cứu sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo giai đoạn 2016-2021 và số liệu sơ cấp thu thập năm 2021 qua khảo sát 120 hộ dân tham gia DLCĐ và 100 khách du lịch, cùng phỏng vấn sâu các cán bộ quản lý và doanh nghiệp du lịch địa phương. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển kinh tế - xã hội, bảo tồn văn hóa và nâng cao đời sống cộng đồng DTTS tại Điện Biên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết vốn xã hội và cộng đồng: Cộng đồng được xem là nguồn vốn xã hội quan trọng, dựa trên sự gắn kết, mạng lưới xã hội và trách nhiệm chung, tạo điều kiện cho sự tham gia phát triển du lịch cộng đồng.
  • Mô hình phát triển du lịch cộng đồng bền vững: Tập trung vào sự tham gia của cộng đồng địa phương trong quản lý, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa, đồng thời đảm bảo lợi ích kinh tế và môi trường.
  • Khái niệm xây dựng nông thôn mới (NTM): NTM là khu vực nông thôn có kết cấu hạ tầng hiện đại, phát triển kinh tế bền vững, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần người dân.
  • Các khái niệm chính: Du lịch cộng đồng, văn hóa truyền thống, dân tộc thiểu số, xây dựng nông thôn mới, sự tham gia của người dân, sức hấp dẫn điểm đến, khả năng tiếp cận, dịch vụ hạ tầng, kiến thức và kỹ năng du lịch, hợp tác hỗ trợ bên ngoài.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp liên ngành kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp từ các báo cáo, văn bản chính sách, quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội và du lịch giai đoạn 2016-2021; số liệu sơ cấp thu thập năm 2021 qua khảo sát 120 hộ dân tham gia DLCĐ tại 3 xã Thanh Luông, Núa Ngam, Thanh Nưa và 100 khách du lịch đã trải nghiệm DLCĐ tại huyện Điện Biên.
  • Phương pháp chọn mẫu: Phương pháp phân tầng có chủ đích, chọn 3 xã có tiềm năng phát triển DLCĐ, sử dụng công thức Slovin với độ tin cậy 95% để xác định cỡ mẫu.
  • Phương pháp thu thập thông tin: Điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý, doanh nghiệp du lịch, chuyên gia và người dân địa phương; tham vấn qua hội thảo, tọa đàm.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả, phân tích nhân tố, so sánh tỷ lệ phần trăm, đánh giá mức độ tham gia của người dân và các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển DLCĐ.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp năm 2021, phân tích và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2022-2025, định hướng đến 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiềm năng phát triển DLCĐ tại huyện Điện Biên rất lớn: Huyện có 5/9 bản được tỉnh chọn xây dựng bản văn hóa phục vụ du lịch, tập trung dân tộc Thái chiếm 52,89% dân số, với nhiều giá trị văn hóa đặc sắc như trang phục, kiến trúc nhà sàn, lễ hội truyền thống. Các bản như Co Mỵ, Ten, Mển, Pe Luông, Uva là điểm đến hấp dẫn du khách.

  2. Thực trạng xây dựng NTM và DLCĐ: Đến cuối 2020, huyện có 15/21 xã đạt chuẩn NTM, bình quân 16,6 tiêu chí/xã. Hoạt động DLCĐ đang phát triển nhưng quy mô còn nhỏ, chủ yếu do các hộ gia đình và tổ hợp tác quản lý. Kết quả khảo sát 120 hộ cho thấy mức độ tham gia của người dân chủ yếu ở mức chức năng (tham gia nhóm quản lý, văn nghệ, ẩm thực, hướng dẫn, sản xuất đặc sản) dưới sự giám sát của chính quyền hoặc tổ chức bên ngoài.

  3. Sự tham gia của người dân trong phát triển DLCĐ: Người dân tham gia tích cực bảo vệ các giá trị văn hóa truyền thống, tuy nhiên, mức độ tham gia chủ động và quyền quyết định còn hạn chế. Khoảng 70% hộ dân tham gia các hoạt động du lịch dưới sự hướng dẫn và kiểm soát của các tổ chức bên ngoài.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển DLCĐ:

    • Sức hấp dẫn điểm đến: Văn hóa truyền thống, cảnh quan thiên nhiên, các lễ hội và sản phẩm đặc trưng là điểm thu hút chính.
    • Khả năng tiếp cận: Hạ tầng giao thông còn hạn chế, đặc biệt các bản vùng sâu vùng xa khó tiếp cận, ảnh hưởng đến lượng khách du lịch.
    • Dịch vụ và hạ tầng hỗ trợ: Cơ sở lưu trú, nhà vệ sinh công cộng, dịch vụ ăn uống còn thiếu và chưa đồng bộ.
    • Kiến thức và kỹ năng du lịch của người dân: Người dân thiếu kỹ năng quản lý, phục vụ du khách, cần đào tạo nâng cao.
    • Hợp tác và hỗ trợ bên ngoài: Sự hỗ trợ từ chính quyền, tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp còn hạn chế, chưa phát huy hết tiềm năng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tiềm năng phát triển DLCĐ dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS tại Điện Biên là rất lớn, phù hợp với xu hướng phát triển du lịch bền vững và xây dựng NTM. Tuy nhiên, mức độ tham gia của người dân còn ở mức chức năng, chưa thực sự chủ động và làm chủ các hoạt động du lịch, điều này tương đồng với các nghiên cứu tại các địa phương khác như Sa Pa, Quản Bạ, Lâm Bình.

Hạ tầng giao thông và dịch vụ hỗ trợ chưa đáp ứng đủ nhu cầu khách du lịch, làm giảm sức cạnh tranh của điểm đến. Việc thiếu kiến thức và kỹ năng du lịch của người dân là rào cản lớn, dẫn đến phụ thuộc vào các tổ chức bên ngoài, hạn chế lợi ích kinh tế cộng đồng. Các giải pháp nâng cao năng lực cộng đồng, tăng cường hợp tác hỗ trợ bên ngoài là cần thiết để phát triển bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ tham gia của người dân theo các nhóm chức năng, bảng đánh giá mức độ hài lòng của khách du lịch về dịch vụ và hạ tầng, cũng như biểu đồ so sánh tiềm năng và thực trạng phát triển DLCĐ tại huyện Điện Biên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển DLCĐ

    • Xây dựng chính sách ưu đãi về thuế, hỗ trợ vốn cho các hộ gia đình và doanh nghiệp phát triển DLCĐ.
    • Thời gian thực hiện: 2022-2025.
    • Chủ thể: UBND huyện, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên.

  2. Nâng cao sự tham gia chủ động của người dân

    • Tổ chức các lớp đào tạo, tập huấn kỹ năng quản lý, phục vụ du lịch, bảo tồn văn hóa truyền thống.
    • Khuyến khích người dân tham gia vào các nhóm quản lý, phát triển sản phẩm du lịch.
    • Thời gian: 2022-2024.
    • Chủ thể: Trung tâm đào tạo nghề, các tổ chức phi chính phủ.

  3. Cải thiện quản lý điểm đến và kiểm soát chất lượng dịch vụ

    • Thiết lập hệ thống quản lý điểm đến, kiểm tra, giám sát chất lượng dịch vụ du lịch.
    • Xây dựng tiêu chuẩn dịch vụ cho các homestay, nhà hàng, hướng dẫn viên địa phương.
    • Thời gian: 2023-2025.
    • Chủ thể: Phòng Văn hóa - Thông tin huyện, các tổ chức quản lý du lịch.

  4. Phát triển hạ tầng và dịch vụ hỗ trợ điểm du lịch

    • Đầu tư nâng cấp giao thông, hệ thống nhà vệ sinh công cộng, biển chỉ dẫn, khu vực nghỉ ngơi.
    • Phát triển các dịch vụ bổ trợ như y tế, an ninh, viễn thông tại các điểm DLCĐ.
    • Thời gian: 2022-2025.
    • Chủ thể: UBND huyện, Sở Giao thông vận tải, các nhà đầu tư.

  5. Tăng cường truyền thông, quảng bá và kết nối hỗ trợ bên ngoài

    • Xây dựng chiến lược truyền thông đa kênh, quảng bá hình ảnh DLCĐ Điện Biên.
    • Kết nối với các công ty lữ hành, tổ chức phi chính phủ để hỗ trợ kỹ thuật và tài chính.
    • Thời gian: 2022-2025.
    • Chủ thể: Trung tâm xúc tiến du lịch tỉnh, các doanh nghiệp du lịch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch và phát triển nông thôn

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển DLCĐ gắn với xây dựng NTM.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch phát triển du lịch bền vững tại các huyện miền núi.

  2. Các tổ chức phi chính phủ và viện nghiên cứu

    • Lợi ích: Tham khảo dữ liệu thực tiễn và các giải pháp phát triển DLCĐ dựa trên văn hóa truyền thống.
    • Use case: Triển khai các dự án hỗ trợ cộng đồng DTTS phát triển du lịch.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực du lịch

    • Lợi ích: Hiểu rõ tiềm năng, thách thức và cơ hội đầu tư tại các điểm DLCĐ ở Điện Biên.
    • Use case: Phát triển sản phẩm du lịch cộng đồng, homestay, tour trải nghiệm văn hóa.

  4. Cộng đồng dân cư địa phương và các tổ chức cộng đồng

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức, kỹ năng và quyền lợi trong phát triển du lịch cộng đồng.
    • Use case: Tổ chức các nhóm quản lý, phát triển sản phẩm du lịch truyền thống.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch cộng đồng là gì và có vai trò như thế nào trong xây dựng nông thôn mới?
    Du lịch cộng đồng là hình thức du lịch do cộng đồng địa phương tổ chức, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa, đồng thời tạo thu nhập cho người dân. Trong xây dựng NTM, DLCĐ góp phần nâng cao đời sống, bảo tồn văn hóa và phát triển kinh tế bền vững.

  2. Tại sao văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS lại quan trọng trong phát triển DLCĐ?
    Văn hóa truyền thống là tài nguyên đặc sắc, tạo nên sự khác biệt và sức hấp dẫn cho điểm đến du lịch, giúp thu hút khách và bảo tồn bản sắc dân tộc, đồng thời nâng cao giá trị kinh tế cho cộng đồng.

  3. Những khó khăn chính trong phát triển DLCĐ tại huyện Điện Biên là gì?
    Khó khăn gồm hạ tầng giao thông chưa đồng bộ, dịch vụ hỗ trợ hạn chế, trình độ nhận thức và kỹ năng du lịch của người dân còn thấp, cùng với sự phụ thuộc vào các tổ chức bên ngoài.

  4. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của người dân trong phát triển DLCĐ?
    Cần tổ chức đào tạo kỹ năng, nâng cao nhận thức, tạo điều kiện cho người dân tham gia quản lý, ra quyết định và hưởng lợi từ hoạt động du lịch, đồng thời xây dựng cơ chế khuyến khích phù hợp.

  5. Các giải pháp nào giúp phát triển DLCĐ bền vững tại Điện Biên?
    Bao gồm hoàn thiện chính sách hỗ trợ, nâng cao năng lực cộng đồng, cải thiện hạ tầng và dịch vụ, quản lý điểm đến hiệu quả, tăng cường truyền thông quảng bá và hợp tác hỗ trợ từ bên ngoài.

Kết luận

  • Huyện Điện Biên có tiềm năng lớn phát triển du lịch cộng đồng dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS, góp phần xây dựng nông thôn mới bền vững.
  • Mức độ tham gia của người dân hiện nay chủ yếu ở mức chức năng, cần nâng cao sự chủ động và quyền làm chủ trong phát triển du lịch.
  • Các yếu tố như sức hấp dẫn điểm đến, khả năng tiếp cận, dịch vụ hạ tầng, kiến thức kỹ năng và hỗ trợ bên ngoài ảnh hưởng mạnh đến sự phát triển DLCĐ.
  • Đề xuất 5 nhóm giải pháp trọng tâm nhằm phát triển DLCĐ bền vững, nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội và bảo tồn văn hóa.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cấp quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng trong phát triển du lịch cộng đồng tại Điện Biên giai đoạn 2022-2025, định hướng đến 2030.

Call to action: Các cơ quan, tổ chức và cộng đồng địa phương cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để khai thác hiệu quả tiềm năng du lịch cộng đồng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội và bảo tồn văn hóa đặc sắc của đồng bào DTTS tại huyện Điện Biên.