## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học, việc dạy học lịch sử cổ trung đại Việt Nam tại các trường Trung học phổ thông (THPT) thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh được xem là một nhiệm vụ quan trọng nhằm phát triển năng lực lịch sử cho học sinh. Năm học 2018-2019, nghiên cứu đã khảo sát thực trạng dạy học lịch sử lớp 10 tại 6 lớp thuộc 3 trường THPT trên địa bàn thành phố Hạ Long, với 21 giáo viên và 360 học sinh tham gia. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng việc áp dụng phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong giảng dạy lịch sử cổ trung đại, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả dạy học.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào chương trình Lịch sử lớp 10, phần lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX, tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Hạ Long trong năm học 2018-2019. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng dạy học lịch sử, phát triển năng lực tự học, tư duy lịch sử, kỹ năng phân tích, tổng hợp và vận dụng kiến thức lịch sử vào thực tiễn cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về năng lực và dạy học theo định hướng phát triển năng lực, trong đó:

- **Lý thuyết năng lực**: Năng lực được hiểu là khả năng thực hiện hiệu quả các hành động, giải quyết các nhiệm vụ trong bối cảnh cụ thể, bao gồm kiến thức, kỹ năng, thái độ và kinh nghiệm. Cấu trúc năng lực gồm năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội và năng lực cá thể.

- **Lý thuyết dạy học phát triển năng lực**: Tập trung vào việc phát triển toàn diện năng lực tự học, giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh thông qua các phương pháp dạy học tích cực, chú trọng hoạt động học tập chủ động, vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- **Khái niệm năng lực lịch sử**: Bao gồm năng lực tìm hiểu lịch sử, nhận thức và tư duy lịch sử, vận dụng kiến thức lịch sử vào thực tiễn, góp phần hình thành phẩm chất công dân và lòng yêu nước.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Dữ liệu thu thập từ khảo sát 21 giáo viên và 360 học sinh tại 6 lớp thuộc 3 trường THPT trên địa bàn thành phố Hạ Long trong năm học 2018-2019. Ngoài ra, sử dụng các văn bản chỉ đạo đổi mới giáo dục, tài liệu chuyên ngành và kết quả nghiên cứu trước đó.

- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phương pháp điều tra xã hội học bằng bảng hỏi, phỏng vấn, quan sát, phân tích thống kê toán học và thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả áp dụng phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực.

- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2018-2019, bao gồm khảo sát thực trạng, thực nghiệm sư phạm và phân tích kết quả.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học phát triển năng lực**: 100% giáo viên khảo sát cho biết chỉ "thi thoảng" áp dụng các phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong giảng dạy lịch sử lớp 10.

- **Hiệu quả của phương pháp dạy học phát triển năng lực**: 100% giáo viên đánh giá việc áp dụng phương pháp này tạo hứng thú học tập, phát triển tư duy sáng tạo và nâng cao sự tương tác giữa giáo viên và học sinh. 67% cho rằng phương pháp giúp học sinh tập trung và hiểu sâu kiến thức hơn.

- **Thực trạng nhận thức và thực hành**: Mặc dù có nhận thức tích cực về lợi ích của phương pháp dạy học phát triển năng lực, giáo viên và học sinh vẫn còn hạn chế trong việc áp dụng thường xuyên và hiệu quả do nhiều nguyên nhân như thiếu thời gian, kinh nghiệm và tài liệu hỗ trợ.

- **Kết quả học tập**: Qua thực nghiệm sư phạm, học sinh trong lớp áp dụng phương pháp phát triển năng lực có tỷ lệ đạt học lực giỏi và khá cao hơn khoảng 15-20% so với lớp đối chứng.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hạn chế trong áp dụng phương pháp dạy học phát triển năng lực chủ yếu do giáo viên còn thiếu kỹ năng tổ chức hoạt động học tập tích cực, chưa quen với việc thiết kế bài giảng theo hướng phát triển năng lực. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của giáo dục phổ thông khi chuyển đổi phương pháp dạy học.

Việc áp dụng phương pháp dạy học phát triển năng lực giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy phản biện, sáng tạo và khả năng vận dụng kiến thức lịch sử vào thực tiễn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ phần trăm học sinh đạt học lực giỏi, khá giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, cũng như bảng tổng hợp ý kiến đánh giá của giáo viên về hiệu quả phương pháp.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên**: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học phát triển năng lực, kỹ năng thiết kế bài giảng và đánh giá năng lực học sinh. Mục tiêu đạt 80% giáo viên THPT thành phố Hạ Long được đào tạo trong vòng 1 năm.

- **Phát triển tài liệu và phương tiện dạy học**: Biên soạn tài liệu hướng dẫn áp dụng phương pháp dạy học phát triển năng lực trong môn Lịch sử, đồng thời trang bị các phương tiện nghe nhìn hiện đại hỗ trợ giảng dạy. Thực hiện trong 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì.

- **Xây dựng môi trường học tập tích cực**: Khuyến khích tổ chức các hoạt động học tập nhóm, thảo luận, nghiên cứu lịch sử thực tiễn nhằm phát triển kỹ năng giao tiếp, hợp tác và tư duy sáng tạo cho học sinh. Triển khai thí điểm trong năm học tiếp theo tại các trường THPT.

- **Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá**: Áp dụng các hình thức đánh giá đa dạng như đánh giá qua sản phẩm học tập, hồ sơ học tập, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng để phản ánh chính xác năng lực học sinh. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ học sinh đạt năng lực theo chuẩn trong 2 năm tới.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên môn Lịch sử THPT**: Nắm bắt phương pháp dạy học phát triển năng lực, cải tiến bài giảng, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

- **Nhà quản lý giáo dục**: Xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và phát triển chương trình giáo dục phù hợp với định hướng đổi mới.

- **Sinh viên, học viên cao học ngành Sư phạm Lịch sử**: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực trong giảng dạy lịch sử.

- **Các nhà nghiên cứu giáo dục**: Nghiên cứu sâu về phương pháp dạy học phát triển năng lực, thực trạng và giải pháp đổi mới giáo dục lịch sử trong bối cảnh hiện đại.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Phương pháp dạy học phát triển năng lực là gì?**  
Là phương pháp tập trung phát triển toàn diện năng lực tự học, tư duy, giao tiếp, hợp tác và giải quyết vấn đề của học sinh thông qua hoạt động học tập tích cực, chủ động.

2. **Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học lịch sử?**  
Phương pháp truyền thống thường khô khan, nặng về kiến thức hàn lâm, khó thu hút học sinh. Đổi mới giúp phát triển năng lực, tăng hứng thú và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

3. **Làm thế nào để đánh giá năng lực học sinh hiệu quả?**  
Sử dụng đa dạng hình thức đánh giá như đánh giá qua sản phẩm học tập, hồ sơ học tập, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng, không chỉ dựa vào kiểm tra kiến thức truyền thống.

4. **Khó khăn chính khi áp dụng phương pháp phát triển năng lực là gì?**  
Thiếu kỹ năng thiết kế bài giảng, thời gian chuẩn bị, tài liệu hỗ trợ và sự quen thuộc với phương pháp mới của giáo viên.

5. **Lợi ích của việc phát triển năng lực lịch sử cho học sinh là gì?**  
Giúp học sinh phát triển tư duy lịch sử, kỹ năng phân tích, tổng hợp, vận dụng kiến thức vào cuộc sống, hình thành phẩm chất công dân và lòng yêu nước.

## Kết luận

- Đề tài làm rõ thực trạng việc áp dụng phương pháp dạy học phát triển năng lực trong giảng dạy lịch sử cổ trung đại tại các trường THPT thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.  
- Phương pháp dạy học phát triển năng lực được đánh giá cao về hiệu quả trong việc nâng cao hứng thú, tư duy sáng tạo và tương tác trong lớp học.  
- Thực trạng áp dụng còn hạn chế do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, cần có giải pháp đồng bộ để khắc phục.  
- Đề xuất các giải pháp thiết thực như đào tạo giáo viên, phát triển tài liệu, đổi mới đánh giá và xây dựng môi trường học tập tích cực.  
- Khuyến nghị triển khai nghiên cứu tiếp theo mở rộng phạm vi và đánh giá tác động lâu dài của phương pháp dạy học phát triển năng lực trong giáo dục lịch sử.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao chất lượng dạy học lịch sử, góp phần phát triển năng lực toàn diện cho học sinh trong giai đoạn đổi mới giáo dục hiện nay.