## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học, việc dạy học Lịch sử cổ trung đại Việt Nam tại các trường Trung học phổ thông (THPT) thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh được xem là một nhiệm vụ quan trọng nhằm phát triển năng lực lịch sử cho học sinh. Năm học 2018-2019, nghiên cứu đã khảo sát thực trạng và đề xuất phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực tại 6 lớp 10 thuộc 3 trường THPT trên địa bàn thành phố Hạ Long. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng việc áp dụng phương pháp dạy học phát triển năng lực trong giảng dạy Lịch sử cổ trung đại, đồng thời đề xuất quy trình và biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học, góp phần phát triển năng lực tự học, tư duy lịch sử, giao tiếp và hợp tác của học sinh.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào chương trình Lịch sử lớp 10, phần Lịch sử Việt Nam cổ trung đại, trong năm học 2018-2019 tại thành phố Hạ Long. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử, góp phần phát triển năng lực toàn diện cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0. Qua đó, giúp học sinh không chỉ nắm vững kiến thức lịch sử mà còn phát triển các năng lực tư duy, giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về năng lực và dạy học theo định hướng phát triển năng lực, trong đó:

- **Lý thuyết năng lực**: Năng lực được hiểu là khả năng thực hiện hiệu quả các hành động, giải quyết nhiệm vụ trong các tình huống khác nhau dựa trên sự kết hợp kiến thức, kỹ năng, thái độ và kinh nghiệm. Cấu trúc năng lực bao gồm năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội và năng lực cá thể.

- **Lý thuyết dạy học phát triển năng lực**: Dạy học không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn phát triển toàn diện năng lực tự học, giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh. Phương pháp dạy học tích cực, học tập hợp tác, sử dụng tư liệu gốc và công nghệ thông tin được khuyến khích áp dụng.

- **Khái niệm năng lực lịch sử**: Bao gồm năng lực tìm hiểu lịch sử (nhận diện, sử dụng tư liệu), năng lực nhận thức và tư duy lịch sử (giải thích, so sánh, đánh giá sự kiện), và năng lực vận dụng kiến thức lịch sử vào thực tiễn.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Dữ liệu thu thập từ khảo sát 21 giáo viên và 360 học sinh lớp 10 tại 6 lớp thuộc 3 trường THPT trên địa bàn thành phố Hạ Long trong năm học 2018-2019. Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng các văn kiện chỉ đạo đổi mới giáo dục, tài liệu chuyên ngành và các công trình nghiên cứu liên quan.

- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phương pháp điều tra xã hội học (bảng hỏi, phỏng vấn), quan sát, so sánh, phân tích thống kê toán học và thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực.

- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2018-2019, bao gồm khảo sát thực trạng, xây dựng và áp dụng quy trình dạy học mới, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Tỷ lệ áp dụng phương pháp phát triển năng lực còn thấp**: 100% giáo viên khảo sát cho biết chỉ "thi thoảng" áp dụng các phương pháp dạy học phát triển năng lực trong giảng dạy Lịch sử lớp 10.

- **Hiệu quả tích cực khi áp dụng phương pháp phát triển năng lực**: 100% giáo viên đánh giá việc áp dụng phương pháp này tạo hứng thú học tập, phát triển tư duy sáng tạo và nâng cao sự tương tác giữa giáo viên và học sinh. 67% cho rằng phương pháp giúp học sinh tập trung và hiểu kiến thức sâu hơn.

- **Học sinh chưa thực sự hứng thú với môn Lịch sử**: Phần lớn học sinh coi Lịch sử là môn phụ, đặc biệt lớp 10 do chưa liên quan nhiều đến thi THPT, dẫn đến đầu tư học tập chưa đúng mức.

- **Giáo viên có trình độ chuyên môn tốt nhưng còn hạn chế về thời gian và kỹ năng đổi mới phương pháp**: Đội ngũ giáo viên có trình độ đại học chuyên ngành Lịch sử, nhiều người đạt danh hiệu giáo viên giỏi cấp tỉnh, nhưng còn gặp khó khăn trong việc áp dụng linh hoạt các phương pháp dạy học phát triển năng lực.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của việc áp dụng phương pháp phát triển năng lực còn hạn chế là do nhận thức chưa đồng đều, áp lực chương trình nặng nề và thói quen dạy học truyền thống. Tuy nhiên, kết quả khảo sát cho thấy phương pháp này có tác động tích cực rõ rệt đến sự hứng thú và hiệu quả học tập của học sinh, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện nay.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc phát triển năng lực học sinh qua dạy học tích cực được khẳng định là xu hướng tất yếu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Việc áp dụng các phương pháp như học tập hợp tác, sử dụng tư liệu gốc, công nghệ thông tin giúp học sinh phát triển toàn diện năng lực lịch sử và các năng lực chung khác.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ phần trăm giáo viên áp dụng phương pháp, biểu đồ đánh giá hiệu quả phương pháp và bảng so sánh kết quả học tập giữa lớp áp dụng và lớp đối chứng.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên**: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học phát triển năng lực, kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và đổi mới phương pháp cho giáo viên. Thời gian: 6-12 tháng; Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường THPT.

- **Xây dựng và áp dụng quy trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực**: Thiết kế bài giảng theo 4 hoạt động chính (khởi động, hình thành kiến thức, củng cố luyện tập, dặn dò) kết hợp đa dạng phương pháp dạy học tích cực. Thời gian: áp dụng ngay trong năm học; Chủ thể: giáo viên bộ môn.

- **Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học hiện đại**: Cung cấp các phương tiện nghe nhìn, phần mềm hỗ trợ dạy học lịch sử, thư viện điện tử để tạo môi trường học tập sinh động, hấp dẫn. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: nhà trường, địa phương.

- **Khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm, nghiên cứu khoa học lịch sử**: Tổ chức các câu lạc bộ lịch sử, các cuộc thi nghiên cứu khoa học, seminar để phát triển năng lực tự học, tư duy phản biện và sáng tạo. Thời gian: liên tục; Chủ thể: nhà trường, giáo viên, học sinh.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên bộ môn Lịch sử THPT**: Nắm bắt phương pháp dạy học phát triển năng lực, áp dụng hiệu quả trong giảng dạy, nâng cao chất lượng bài giảng và sự hứng thú của học sinh.

- **Nhà quản lý giáo dục**: Hiểu rõ thực trạng và đề xuất giải pháp đổi mới phương pháp dạy học, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ phù hợp.

- **Học viên cao học, sinh viên ngành Sư phạm Lịch sử**: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về dạy học phát triển năng lực, phục vụ nghiên cứu và thực hành sư phạm.

- **Các nhà nghiên cứu giáo dục**: Có tài liệu tham khảo về phương pháp dạy học tích cực, phát triển năng lực học sinh trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Phương pháp dạy học phát triển năng lực là gì?**  
Là phương pháp tập trung phát triển toàn diện năng lực tự học, tư duy, giao tiếp, hợp tác và giải quyết vấn đề của học sinh thông qua các hoạt động học tập tích cực, không chỉ truyền đạt kiến thức.

2. **Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử?**  
Phương pháp truyền thống thường khô khan, nặng về lý thuyết, khiến học sinh thiếu hứng thú và khó vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Đổi mới giúp tăng cường sự chủ động, sáng tạo và phát triển năng lực toàn diện.

3. **Làm thế nào để giáo viên áp dụng hiệu quả phương pháp phát triển năng lực?**  
Giáo viên cần được đào tạo bài bản, thiết kế bài giảng phù hợp, sử dụng đa dạng phương pháp tích cực, kết hợp công nghệ thông tin và tạo môi trường học tập tương tác, trải nghiệm.

4. **Năng lực lịch sử gồm những gì?**  
Bao gồm năng lực tìm hiểu lịch sử (sử dụng tư liệu), năng lực nhận thức và tư duy lịch sử (giải thích, so sánh, đánh giá), và năng lực vận dụng kiến thức lịch sử vào thực tiễn cuộc sống.

5. **Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy gì?**  
Kết quả cho thấy học sinh trong lớp áp dụng phương pháp phát triển năng lực có sự tiến bộ rõ rệt về điểm số, hứng thú học tập và kỹ năng tư duy so với lớp đối chứng, chứng minh hiệu quả của phương pháp.

## Kết luận

- Luận văn làm rõ thực trạng việc áp dụng phương pháp dạy học phát triển năng lực trong giảng dạy Lịch sử cổ trung đại tại các trường THPT thành phố Hạ Long còn nhiều hạn chế nhưng có hiệu quả tích cực khi áp dụng.  
- Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực học sinh.  
- Đề xuất quy trình dạy học và các biện pháp cụ thể giúp nâng cao chất lượng giảng dạy môn Lịch sử.  
- Kết quả thực nghiệm sư phạm chứng minh tính khả thi và hiệu quả của phương pháp phát triển năng lực trong dạy học lịch sử.  
- Khuyến nghị các bên liên quan tăng cường đào tạo, đầu tư cơ sở vật chất và khuyến khích học sinh tham gia hoạt động trải nghiệm để phát triển năng lực toàn diện.

**Hành động tiếp theo:** Các trường THPT và giáo viên cần triển khai áp dụng quy trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực, đồng thời phối hợp với các cơ quan quản lý giáo dục để tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp giảng dạy.  
**Kêu gọi:** Hãy cùng chung tay đổi mới phương pháp dạy học để phát triển năng lực học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử và đào tạo thế hệ công dân có năng lực toàn diện, đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hội hiện đại.