I. Tổng Quan Về Đa Dạng Hóa Xuất Khẩu Cách Tiếp Cận Mới
Đa dạng hóa xuất khẩu ngày càng thu hút sự quan tâm từ giới học thuật và các nhà hoạch định chính sách. Khác với nguyên lý kinh tế truyền thống tập trung vào chuyên môn hóa, đa dạng hóa xuất khẩu được xem là chiến lược ngoại thương quan trọng để duy trì tăng trưởng kinh tế và đạt phát triển bền vững. Đa dạng hóa được định nghĩa là quá trình chuyển đổi cấu trúc xuất khẩu hiện tại sang cấu trúc đa dạng hơn (Brenton & Newfarmer, 2007). Từ góc độ lý thuyết, quá trình này có tác động tích cực đến tăng trưởng kinh tế thông qua giảm thiểu rủi ro từ các cú sốc kinh tế và chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế. Lịch sử đã chứng minh, những quốc gia thành công đều tạo ra sự chuyển biến rõ rệt trong cơ cấu sản xuất và xuất khẩu như Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), hay Trung Quốc. Trái lại, các quốc gia loay hoay trong phạm vi hạn chế thường ghi nhận kết quả kinh tế kém khả quan.
1.1. Nguồn Gốc và Khái Niệm Đa Dạng Hóa Xuất Khẩu
Đa dạng hóa xuất khẩu không chỉ đơn thuần là gia tăng số lượng mặt hàng xuất khẩu. Mà còn là quá trình thay đổi cấu trúc kinh tế, chuyển dịch từ các ngành có giá trị gia tăng thấp sang các ngành có giá trị gia tăng cao hơn. Theo định nghĩa của Brenton & Newfarmer (2007), đây là sự chuyển đổi cấu trúc xuất khẩu sang hướng đa dạng hơn, giảm sự phụ thuộc vào một vài mặt hàng chủ lực. Quá trình này đòi hỏi các quốc gia phải tích lũy những năng lực cạnh tranh mới, từ đó mở rộng thị trường xuất khẩu.
1.2. Tầm Quan Trọng Của Đa Dạng Hóa Trong Phát Triển Kinh Tế
Một quốc gia xuất khẩu đa dạng các loại hàng hóa sẽ giảm thiểu rủi ro từ biến động giá thế giới của từng hàng hóa (Kalemli-Ozcan & cộng sự, 2003). Sự ổn định doanh thu xuất khẩu giúp ổn định kinh tế vĩ mô và duy trì đà tăng trưởng. Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế là điều kiện tiên quyết cho sự phát triển (Lin, 2012; McMillan & Rodrik, 2011), giúp nâng cao giá trị gia tăng và tăng cường năng suất lao động.
II. Thách Thức Vấn Đề Khi Đa Dạng Hóa Xuất Khẩu Hiện Nay
Mặc dù có tiềm năng lớn, đa dạng hóa xuất khẩu cũng đối mặt với nhiều thách thức. Các nghiên cứu thực nghiệm cho thấy kết quả không rõ ràng về mối liên hệ giữa đa dạng hóa xuất khẩu và tăng trưởng kinh tế. Một số nghiên cứu cho rằng mối quan hệ này có dạng chữ U ngược (Imbs & Wacziarg, 2003; Cadot & cộng sự, 2011), trong khi các nghiên cứu khác lại không tìm thấy bằng chứng của sự tái chuyên môn hóa (De Benedictis & cộng sự, 2009; Easterly & cộng sự, 2009). Hơn nữa, nhiều nghiên cứu chỉ phân tích đa dạng hóa xuất khẩu ở dạng tổng quát mà chưa đề cập đến sự khác biệt giữa đa dạng hóa theo chiều dọc và đa dạng hóa theo chiều ngang.
2.1. Kết Quả Nghiên Cứu Thực Nghiệm Chưa Rõ Ràng
Phần lớn các nghiên cứu xác nhận ảnh hưởng tích cực của đa dạng hóa xuất khẩu đến tăng trưởng kinh tế (De Pineres & Ferrantino, 1997; Herzer & Nowak-Lehmann, 2006; Al-Marhubi, 2000). Tuy nhiên, một số nghiên cứu khác lại xác nhận sự tồn tại không rõ ràng của mối liên hệ này, thậm chí không có tác động (Ben Hammouda & cộng sự, 2010; Rath & Akram, 2017; Lee & Zhang, 2019). Cá biệt, một số nghiên cứu còn xác nhận tương quan âm (Aditya & Acharyya, 2013; Gurgul & Lach, 2013; Gozgor & Can, 2016, 2017).
2.2. Thiếu Phân Tích Chi Tiết Các Dạng Thức Đa Dạng Hóa
Hầu hết các nghiên cứu chỉ phân tích đa dạng hóa xuất khẩu ở dạng tổng quát (đo lường với chỉ số Theil, Herfindahl hoặc Gini) mà chưa đề cập đến thực tế rằng đây là một quá trình phức tạp bao hàm hai yếu tố bên trong đan xen nhau là đa dạng hóa theo chiều dọc và đa dạng hóa theo chiều ngang. Điều này hạn chế khả năng đưa ra các hàm ý chính sách cụ thể và hiệu quả.
2.3. Chưa Đánh Giá Vai Trò Điều Tiết Của Các Biến Số Kinh Tế
Hiện chưa có nghiên cứu nào tính đến sự khác biệt trong tác động của đa dạng hóa xuất khẩu ở các quốc gia với mức vốn nhân lực và tình trạng tham nhũng khác nhau. Khả năng khai phá sản phẩm mới phụ thuộc nhiều vào khả năng đổi mới sáng tạo và tinh thần doanh nhân, những yếu tố chịu ảnh hưởng bởi mức độ trầm trọng của tình trạng tham nhũng trong nền kinh tế.
III. Phương Pháp Nghiên Cứu Tác Động Đa Dạng Hóa Xuất Khẩu Chi Tiết
Luận án này giải quyết những khoảng trống nghiên cứu trên bằng cách phân tích tác động của đa dạng hóa xuất khẩu đến tăng trưởng kinh tế ở các nước đang phát triển, bóc tách tác động chung thành tác động riêng của đa dạng hóa theo chiều ngang và đa dạng hóa theo chiều dọc, đồng thời phân tích những tác động này trong điều kiện bị điều tiết bởi mức vốn nhân lực và khả năng kiểm soát tình trạng tham nhũng. Mục tiêu là rút ra những hàm ý chính sách phù hợp cho các nước đang phát triển.
3.1. Mục Tiêu Nghiên Cứu Cụ Thể Về Đa Dạng Hóa Xuất Khẩu
Luận án xây dựng cơ sở lý luận lý giải tác động của đa dạng hóa xuất khẩu tổng quát và hai dạng thức thành phần đến tăng trưởng kinh tế, cũng như vai trò điều tiết tác động này của vốn nhân lực và khả năng kiểm soát tình trạng tham nhũng. Sau đó, luận án xây dựng mô hình kinh tế lượng dựa trên nền tảng lý thuyết vững chắc để ước lượng những tác động trực tiếp và tác động bị điều tiết trên.
3.2. Đối Tượng Phạm Vi và Câu Hỏi Nghiên Cứu
Đối tượng nghiên cứu là đa dạng hóa xuất khẩu và tăng trưởng kinh tế. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào đa dạng hóa xuất khẩu ở góc độ ngành kinh tế, bóc tách thành hai dạng thức thành phần là đa dạng hóa theo chiều dọc và đa dạng hóa theo chiều ngang. Phân tích thực nghiệm được tiến hành trên mẫu nghiên cứu 68 nước đang phát triển trong giai đoạn 2000-2019.
IV. Bằng Chứng Thực Nghiệm Ảnh Hưởng Đa Dạng Hóa Xuất Khẩu
Luận án sử dụng phương pháp kết hợp thống kê mô tả và phân tích định lượng. Dữ liệu được sử dụng bao gồm số liệu tự tính toán về mức độ đa dạng trong cấu trúc xuất khẩu và dữ liệu thứ cấp thu thập từ các nguồn uy tín. Kết quả nghiên cứu cung cấp bằng chứng thực nghiệm về tác động của đa dạng hóa xuất khẩu đến tăng trưởng kinh tế và vai trò điều tiết của vốn nhân lực và tình trạng tham nhũng.
4.1. Phương Pháp Nghiên Cứu và Dữ Liệu Sử Dụng
Luận án kết hợp thống kê mô tả và phân tích định lượng được xây dựng trên cơ sở lý thuyết vững chắc từ mô hình lý thuyết của Agosin (2007b). Phương pháp ước lượng chủ yếu là phương pháp Hausman-Taylor. Ngoài ra, để xử lý một phần vấn đề nội sinh cũng như kiểm tra độ vững của các ước lượng, luận án sử dụng thêm phương pháp ước lượng System GMM.
4.2. Kết Quả Ước Lượng và Đánh Giá Tác Động
Luận án sử dụng số liệu tự tính toán về mức độ đa dạng trong cấu trúc xuất khẩu và dữ liệu thứ cấp thu thập từ các nguồn uy tín. Kết quả nghiên cứu cung cấp bằng chứng thực nghiệm về tác động của đa dạng hóa xuất khẩu đến tăng trưởng kinh tế và vai trò điều tiết của vốn nhân lực và tình trạng tham nhũng. Các kết quả ước lượng được kiểm tra độ vững chắc bằng nhiều phương pháp khác nhau.
V. Hàm Ý Chính Sách Cho Đa Dạng Hóa Xuất Khẩu Bền Vững
Dựa trên kết quả nghiên cứu, luận án rút ra những hàm ý chính sách quan trọng cho các nước đang phát triển. Các chính sách cần tập trung vào thúc đẩy đa dạng hóa xuất khẩu một cách bền vững, đồng thời nâng cao vốn nhân lực và giảm thiểu tình trạng tham nhũng. Điều này giúp tạo ra môi trường thuận lợi cho đổi mới sáng tạo và tăng trưởng kinh tế.
5.1. Chính Sách Thúc Đẩy Đa Dạng Hóa Sản Phẩm Xuất Khẩu
Các nước đang phát triển cần tập trung vào chính sách khuyến khích đa dạng hóa sản phẩm xuất khẩu. Việc hỗ trợ các doanh nghiệp tiếp cận công nghệ mới, nâng cao trình độ vốn nhân lực và cải thiện môi trường kinh doanh sẽ thúc đẩy quá trình này. Đặc biệt, cần tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.
5.2. Cải Thiện Môi Trường Kinh Doanh và Giảm Thiểu Tham Nhũng
Để đa dạng hóa xuất khẩu thành công, các nước đang phát triển cần cải thiện môi trường kinh doanh, giảm thiểu tham nhũng và tăng cường minh bạch. Việc này sẽ thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và khuyến khích đổi mới sáng tạo. Chính phủ cần tạo ra một sân chơi bình đẳng cho tất cả các doanh nghiệp.
VI. Kết Luận Hướng Nghiên Cứu Mới Về Đa Dạng Hóa Xuất Khẩu
Luận án đã cung cấp những hiểu biết sâu sắc hơn về mối quan hệ giữa đa dạng hóa xuất khẩu và tăng trưởng kinh tế ở các nước đang phát triển. Kết quả nghiên cứu cho thấy tầm quan trọng của việc phân tích chi tiết các dạng thức đa dạng hóa và vai trò điều tiết của vốn nhân lực và tình trạng tham nhũng. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều hướng nghiên cứu tiềm năng trong tương lai.
6.1. Hạn Chế Của Đề Tài và Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo
Đề tài còn một số hạn chế. Thứ nhất, phạm vi nghiên cứu chỉ tập trung vào đa dạng hóa xuất khẩu ở góc độ ngành kinh tế mà chưa xem xét đến đa dạng hóa thị trường xuất khẩu. Thứ hai, mẫu nghiên cứu chỉ bao gồm 68 nước đang phát triển. Các nghiên cứu tiếp theo có thể mở rộng phạm vi nghiên cứu và mẫu nghiên cứu để có được kết quả tổng quát hơn.
6.2. Tác Động Của COVID 19 Đến Đa Dạng Hóa Xuất Khẩu
Các nghiên cứu trong tương lai nên tập trung vào tác động của đại dịch COVID-19 đến đa dạng hóa xuất khẩu và tăng trưởng kinh tế. Đại dịch đã gây ra những gián đoạn lớn trong chuỗi cung ứng toàn cầu, ảnh hưởng đến khả năng đa dạng hóa xuất khẩu của các nước đang phát triển. Việc phân tích tác động này sẽ giúp các nhà hoạch định chính sách đưa ra các giải pháp ứng phó phù hợp.
