Tổng quan nghiên cứu

Chính sách tài khóa là công cụ quan trọng trong quản lý kinh tế vĩ mô, giúp huy động và phân phối nguồn lực tài chính nhằm đạt các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Tỉnh An Giang, với vị trí địa lý đặc thù và nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp, đang đối mặt với thách thức cân đối ngân sách địa phương trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế chưa bền vững. Giai đoạn 2016-2020, tốc độ tăng trưởng GRDP của tỉnh đạt khoảng 5,25%, thấp hơn kế hoạch đề ra 7%, trong khi tỷ lệ thu ngân sách địa phương tự cân đối chỉ đạt khoảng 44%, phần còn lại phụ thuộc vào nguồn bổ sung từ ngân sách trung ương. Đại dịch Covid-19 năm 2020 đã làm giảm tốc độ tăng trưởng xuống còn 5,45%, gây áp lực lớn lên chính sách tài khóa và cân đối ngân sách địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng thực hiện chính sách tài khóa và cân đối ngân sách tại An Giang, phân tích nguyên nhân tồn tại, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, hướng tới tự cân đối ngân sách địa phương bền vững trong giai đoạn 2021-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các chính sách thuế, chi tiêu ngân sách và cân đối ngân sách trên địa bàn tỉnh trong giai đoạn 2016-2020, đồng thời đề xuất định hướng cho các năm tiếp theo. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ hoạch định chính sách tài khóa phù hợp với điều kiện đặc thù của An Giang, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và ổn định tài chính địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết kinh tế vĩ mô về chính sách tài khóa, trong đó có lý thuyết của John Maynard Keynes về vai trò tích cực của Nhà nước trong điều tiết nền kinh tế thông qua chi tiêu công và thuế khóa. Chính sách tài khóa được hiểu là công cụ điều chỉnh tổng cầu thông qua thay đổi chi tiêu hoặc thuế nhằm ổn định kinh tế, tăng trưởng và tạo việc làm.

Khái niệm cân đối ngân sách nhà nước được xác định theo Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, là sự cân bằng giữa tổng thu và tổng chi ngân sách trong một kỳ tài khóa, đảm bảo nguồn thu đủ để chi tiêu, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và công bằng xã hội. Các nguyên tắc cân đối ngân sách nhấn mạnh việc thu phải lớn hơn chi thường xuyên, bội chi phải nhỏ hơn chi đầu tư phát triển, hướng tới cân bằng thu chi bền vững.

Ngoài ra, luận văn áp dụng mô hình phân tích chính sách tổng hợp, kết hợp các yếu tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến thực hiện chính sách tài khóa và cân đối ngân sách, đồng thời tham khảo kinh nghiệm thực tiễn từ các tỉnh lân cận như Đồng Tháp và Hậu Giang để rút ra bài học phù hợp cho An Giang.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm số liệu thu chi ngân sách của tỉnh An Giang giai đoạn 2016-2020, các văn bản pháp luật, nghị quyết của địa phương và trung ương liên quan đến chính sách tài khóa.

Phương pháp thu thập dữ liệu chủ yếu là tập hợp và nghiên cứu tài liệu thứ cấp từ các báo cáo tài chính, nghị quyết HĐND tỉnh, số liệu thống kê kinh tế xã hội và các văn bản pháp luật. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp hệ thống hóa, so sánh đối chứng các chỉ tiêu tài chính ngân sách qua các năm, kết hợp khảo sát ý kiến các cơ quan chức năng để đánh giá thực trạng.

Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo timeline từ năm 2019 đến 2021, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, đánh giá và đề xuất giải pháp. Các công cụ công nghệ thông tin hỗ trợ xử lý số liệu và trình bày kết quả dưới dạng biểu đồ, bảng số liệu nhằm minh họa rõ ràng các phát hiện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng kinh tế chưa đạt kế hoạch: Giai đoạn 2016-2020, tốc độ tăng trưởng GRDP của An Giang đạt trung bình 5,26%, thấp hơn mục tiêu 7%. Năm 2019 đạt 6,27%, năm 2020 giảm còn 5,45% do ảnh hưởng dịch Covid-19. Thu nhập bình quân đầu người năm 2020 đạt khoảng 41 triệu đồng, thấp hơn mức trung bình cả nước (khoảng 81 triệu đồng).

  2. Thu ngân sách địa phương tăng nhưng chưa bền vững: Tổng thu ngân sách địa phương giai đoạn 2016-2020 đạt khoảng 31.311 tỷ đồng, đạt 97,9% kế hoạch, tăng bình quân 9,85%/năm. Tuy nhiên, tỷ lệ tự cân đối ngân sách địa phương chỉ khoảng 44%, phần lớn ngân sách còn phụ thuộc vào nguồn bổ sung từ ngân sách trung ương (trên 50%).

  3. Cơ cấu chi ngân sách chưa hợp lý: Chi thường xuyên chiếm khoảng 75% tổng chi ngân sách địa phương, trong đó chi cho giáo dục đào tạo chiếm 29,5%, chi bộ máy hành chính 13,8%. Chi đầu tư phát triển chỉ chiếm 24,7%, chưa đủ để tạo đòn bẩy phát triển kinh tế bền vững.

  4. Nợ công và vay vốn đầu tư: Hạn mức dư nợ vay tối đa giai đoạn 2016-2020 là 4.400 tỷ đồng, tỷ lệ dư nợ đầu kỳ khoảng 57%, dư nợ cuối kỳ giảm còn 38%, cho thấy tỉnh đã kiểm soát nợ vay nhưng thủ tục vay vốn còn phức tạp, ảnh hưởng đến tiến độ đầu tư.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy chính sách tài khóa tại An Giang đã góp phần duy trì tăng trưởng kinh tế và ổn định tài chính trong bối cảnh nhiều khó khăn như thiên tai, dịch bệnh và tác động của đại dịch Covid-19. Việc tăng thu ngân sách và kiểm soát chi tiêu thể hiện sự nỗ lực của chính quyền địa phương trong quản lý ngân sách.

Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng chưa đạt kỳ vọng do nhiều nguyên nhân như cơ cấu kinh tế còn phụ thuộc nông nghiệp, thiếu các ngành chế biến và dịch vụ phát triển mạnh. Cơ cấu chi ngân sách chưa ưu tiên đủ cho đầu tư phát triển, làm hạn chế khả năng tạo động lực tăng trưởng dài hạn. Tỷ lệ phụ thuộc ngân sách trung ương cao cũng làm giảm tính chủ động tài chính của địa phương.

So sánh với các tỉnh lân cận như Đồng Tháp và Hậu Giang, An Giang có tỷ lệ tự cân đối ngân sách thấp hơn (Đồng Tháp khoảng 50%, Hậu Giang khoảng 43%), cho thấy cần cải thiện hiệu quả thu ngân sách và đa dạng hóa nguồn thu. Các chính sách thuế ưu đãi đã hỗ trợ doanh nghiệp nhưng chưa khai thác hết tiềm năng kinh tế biên mậu và du lịch.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng GRDP theo năm, bảng so sánh thu chi ngân sách địa phương và biểu đồ cơ cấu chi ngân sách để minh họa rõ ràng các vấn đề nêu trên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác dự báo và lập kế hoạch tài chính: Xây dựng hệ thống dự báo thu chi ngân sách bài bản, có tính dự báo cao để ứng phó kịp thời với các cú sốc kinh tế, thiên tai, dịch bệnh. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính phối hợp với các sở ngành liên quan, thời gian: 2022-2023.

  2. Đa dạng hóa nguồn thu ngân sách địa phương: Mở rộng phạm vi thu thuế, phí, khai thác hiệu quả các nguồn thu từ kinh tế biên mậu, du lịch và các ngành dịch vụ. Tăng cường kiểm tra, chống thất thu và nợ đọng thuế. Chủ thể: Cục Thuế tỉnh, Sở Kế hoạch và Đầu tư, thời gian: 2022-2025.

  3. Tối ưu hóa cơ cấu chi ngân sách: Tăng tỷ trọng chi đầu tư phát triển, ưu tiên các dự án hạ tầng kinh tế - xã hội có tác động lan tỏa, giảm chi thường xuyên không cần thiết. Chủ thể: UBND tỉnh, Hội đồng nhân dân tỉnh, thời gian: 2022-2025.

  4. Đơn giản hóa thủ tục vay vốn đầu tư: Rà soát, đề xuất cải cách thủ tục vay vốn ODA và vay lại để đẩy nhanh tiến độ giải ngân, nâng cao hiệu quả đầu tư công. Chủ thể: Sở Tài chính phối hợp Bộ Tài chính, thời gian: 2022-2024.

  5. Nâng cao năng lực quản lý và phối hợp liên ngành: Tăng cường đào tạo cán bộ, cải thiện phối hợp giữa các cơ quan thuế, tài chính, kho bạc và các đơn vị liên quan để nâng cao hiệu quả thực thi chính sách tài khóa. Chủ thể: UBND tỉnh, các sở ngành, thời gian: 2022-2023.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Giúp các cấp chính quyền tỉnh An Giang và các tỉnh lân cận hiểu rõ thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả chính sách tài khóa, cân đối ngân sách phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính: Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng, điều chỉnh chính sách thuế, chi tiêu ngân sách, quản lý nợ công hiệu quả, đặc biệt trong bối cảnh biến động kinh tế và thiên tai.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo: Là tài liệu tham khảo cho các học viên, nghiên cứu sinh ngành chính sách công, kinh tế tài chính trong việc phân tích chính sách tài khóa và ngân sách địa phương.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư: Hiểu rõ các chính sách ưu đãi, cơ chế thuế và môi trường đầu tư tại An Giang, từ đó có chiến lược kinh doanh phù hợp, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách tài khóa là gì và vai trò của nó trong phát triển kinh tế?
    Chính sách tài khóa là công cụ điều chỉnh tổng cầu thông qua chi tiêu và thuế của Chính phủ nhằm ổn định kinh tế, tăng trưởng và tạo việc làm. Ví dụ, chính sách giảm thuế giúp kích thích sản xuất kinh doanh trong giai đoạn suy thoái.

  2. Tại sao cân đối ngân sách địa phương lại quan trọng?
    Cân đối ngân sách đảm bảo nguồn thu đủ để chi tiêu, giúp ổn định kinh tế vĩ mô và công bằng xã hội. Nếu chi vượt thu kéo dài sẽ gây bội chi, ảnh hưởng đến khả năng tài chính và phát triển bền vững của địa phương.

  3. Những khó khăn chính trong thực hiện chính sách tài khóa tại An Giang là gì?
    Khó khăn gồm tăng trưởng kinh tế chưa bền vững, tỷ lệ thu ngân sách tự cân đối thấp, cơ cấu chi ngân sách chưa hợp lý, thủ tục vay vốn phức tạp và hạn chế về năng lực quản lý.

  4. Làm thế nào để tăng thu ngân sách địa phương hiệu quả?
    Cần mở rộng phạm vi thu, chống thất thu, phát triển kinh tế biên mậu, du lịch và dịch vụ, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát thuế. Ví dụ, áp dụng hóa đơn điện tử giúp giảm gian lận thuế.

  5. Chính sách chi tiêu nào cần ưu tiên để thúc đẩy phát triển kinh tế?
    Ưu tiên chi đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội như giao thông, giáo dục, y tế để tạo đòn bẩy tăng trưởng bền vững, đồng thời tiết kiệm chi thường xuyên không cần thiết để tăng hiệu quả sử dụng ngân sách.

Kết luận

  • Chính sách tài khóa và cân đối ngân sách tại An Giang giai đoạn 2016-2020 đã góp phần duy trì tăng trưởng kinh tế và ổn định tài chính, dù chưa đạt kế hoạch đề ra.
  • Thu ngân sách địa phương tăng nhưng tỷ lệ tự cân đối còn thấp, phụ thuộc nhiều vào ngân sách trung ương.
  • Cơ cấu chi ngân sách chưa tối ưu, chi đầu tư phát triển còn hạn chế so với chi thường xuyên.
  • Các nguyên nhân tồn tại bao gồm hạn chế về dự báo, quản lý, phối hợp liên ngành và thủ tục vay vốn phức tạp.
  • Đề xuất các giải pháp tăng cường dự báo, đa dạng hóa nguồn thu, tối ưu hóa chi tiêu, cải cách thủ tục vay vốn và nâng cao năng lực quản lý nhằm hướng tới cân đối ngân sách địa phương bền vững trong giai đoạn 2021-2025.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng tỉnh An Giang cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát, đánh giá hiệu quả thực hiện để điều chỉnh kịp thời. Để biết thêm chi tiết và hỗ trợ tư vấn, liên hệ các chuyên gia chính sách công và tài chính địa phương.