Tổng quan nghiên cứu

Quản lý thu ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những nhiệm vụ trọng yếu nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính cho hoạt động phát triển kinh tế - xã hội và duy trì bộ máy nhà nước. Tại quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng, với dân số khoảng 191.541 người năm 2016 và diện tích 9,46 km², công tác quản lý thu ngân sách đóng vai trò quan trọng trong việc huy động nguồn lực tài chính từ các hoạt động sản xuất kinh doanh trên địa bàn. Giai đoạn 2012-2017, giá trị sản xuất của quận tăng trưởng bình quân 19,94%/năm, trong đó ngành thương mại - dịch vụ chiếm tỷ trọng lớn nhất với 63,75% năm 2017, tiếp theo là công nghiệp - xây dựng chiếm 33,35%, còn nông - lâm - thủy sản chỉ chiếm 2,91%. Tuy nhiên, công tác quản lý thu ngân sách tại địa phương còn tồn tại nhiều hạn chế như thiếu tập trung, chưa huy động hết nguồn lực tài chính, và nhận thức của một số đơn vị về trách nhiệm thu ngân sách chưa đầy đủ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý thu ngân sách trên địa bàn quận Thanh Khê trong giai đoạn 2012-2017, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, góp phần tăng nguồn thu và đảm bảo tính công bằng, minh bạch trong quản lý tài chính công. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các khoản thu thuế, phí, lệ phí chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu ngân sách địa phương, với dữ liệu thu thập từ các cơ quan quản lý tài chính, thuế và kho bạc trên địa bàn quận. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thu ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được quyết định và thực hiện trong một năm nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. NSNN vừa là công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô, vừa là nguồn lực tài chính cho các hoạt động công cộng.

  • Lý thuyết quản lý thu ngân sách: Quản lý thu ngân sách là quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để tổ chức, điều hành việc thu các khoản thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời và công bằng.

  • Khái niệm và đặc điểm các khoản thu ngân sách: Thu ngân sách bao gồm thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác. Thuế chiếm trên 80% tổng thu ngân sách, có tính bắt buộc và không mang tính bồi hoàn trực tiếp. Phí, lệ phí là khoản tiền trả cho dịch vụ công hoặc quản lý nhà nước.

  • Mô hình chu trình quản lý thu ngân sách: Bao gồm các khâu lập dự toán thu, phân bổ và giao dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán thu và thanh tra, kiểm tra.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước, thu ngân sách, quản lý thu ngân sách, dự toán thu ngân sách, quyết toán thu ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập số liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý tài chính, thuế và kho bạc nhà nước quận Thanh Khê, bao gồm số liệu về dự toán thu, thực hiện thu, quyết toán thu ngân sách giai đoạn 2012-2017.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích thực chứng: Giải thích nguyên nhân các kết quả đạt được và tồn tại trong quản lý thu ngân sách.

  • Phân tích thống kê mô tả: Lượng hóa tình hình thu và quản lý thu, xác định xu hướng thay đổi qua các năm.

  • Phương pháp so sánh: Đánh giá sự chênh lệch giữa dự toán thu và thực hiện thu, so sánh các năm trong giai đoạn nghiên cứu.

  • Phương pháp tổng hợp và khái quát hóa: Đưa ra các đánh giá tổng thể và kết luận.

  • Phương pháp chuẩn tắc: Đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu thu ngân sách của quận Thanh Khê trong giai đoạn 2012-2017, được lựa chọn nhằm đảm bảo tính đại diện và đầy đủ cho phân tích. Việc lựa chọn phương pháp phân tích thống kê và so sánh giúp làm rõ hiệu quả quản lý thu ngân sách và các vấn đề tồn tại.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng giá trị sản xuất và cơ cấu kinh tế: Giá trị sản xuất trên địa bàn quận Thanh Khê tăng bình quân 19,94%/năm giai đoạn 2012-2017. Ngành thương mại - dịch vụ chiếm tỷ trọng lớn nhất (63,75% năm 2017), tiếp theo là công nghiệp - xây dựng (33,35%), trong khi nông - lâm - thủy sản giảm dần và chỉ chiếm 2,91%. Điều này cho thấy nguồn thu ngân sách chủ yếu dựa vào các hoạt động thương mại và dịch vụ.

  2. Tình hình lập và phân bổ dự toán thu ngân sách: Dự toán thu ngân sách được lập dựa trên các chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội và được UBND quận trình HĐND phê duyệt. Tuy nhiên, tỷ lệ dự toán thu so với thực hiện có sự chênh lệch đáng kể, ví dụ năm 2017, số thu thực hiện đạt khoảng 85-90% dự toán, phản ánh việc lập dự toán còn thiếu chính xác và chưa sát với thực tế.

  3. Chấp hành và quyết toán thu ngân sách: Công tác chấp hành dự toán thu ngân sách có tiến bộ nhưng vẫn còn tồn tại việc thu chưa đạt kế hoạch, đặc biệt trong các khoản thu từ thuế và phí. Quyết toán thu ngân sách hàng năm được thực hiện đầy đủ, tuy nhiên còn tồn đọng một số khoản thu chưa được thu hồi kịp thời.

  4. Thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Công tác thanh tra, kiểm tra được tăng cường nhưng chưa đồng bộ và hiệu quả chưa cao. Việc xử lý các khoản thu chưa nộp hoặc nộp chậm còn hạn chế, ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trong quản lý thu ngân sách quận Thanh Khê bao gồm: nhận thức chưa đầy đủ về trách nhiệm quản lý thu ngân sách của một số đơn vị và cán bộ; cơ chế phân cấp quản lý còn bất cập; công tác lập dự toán chưa sát thực tế kinh tế địa phương; hệ thống thanh tra, kiểm tra chưa hiệu quả; và trình độ cán bộ quản lý thu ngân sách còn hạn chế.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, tình hình quản lý thu ngân sách tại Thanh Khê có nhiều điểm tương đồng như khó khăn trong việc thu đúng, thu đủ và kịp thời các khoản thuế, phí. Tuy nhiên, với vị trí trung tâm và điều kiện kinh tế phát triển nhanh, quận Thanh Khê có tiềm năng lớn để cải thiện công tác quản lý thu ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất theo ngành, tỷ lệ dự toán thu so với thực hiện qua các năm, và bảng tổng hợp kết quả thanh tra, kiểm tra thu ngân sách. Các biểu đồ này giúp minh họa rõ nét xu hướng và hiệu quả quản lý thu ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao độ chính xác trong lập và phân bổ dự toán thu ngân sách: Cần áp dụng các phương pháp dự báo kinh tế hiện đại, kết hợp phân tích dữ liệu thực tế để xây dựng dự toán sát với tình hình phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Thời gian thực hiện: ngay trong các kỳ lập dự toán hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch quận phối hợp với các sở ngành liên quan.

  2. Tăng cường hiệu quả chấp hành dự toán thu ngân sách: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của các tổ chức, cá nhân về nghĩa vụ nộp thuế, phí; đồng thời cải tiến quy trình thu, áp dụng công nghệ thông tin để giám sát và thu thuế hiệu quả hơn. Thời gian: triển khai trong 1-2 năm tới. Chủ thể: Cơ quan Thuế quận, UBND quận.

  3. Hoàn thiện công tác quyết toán thu ngân sách: Tăng cường phối hợp giữa cơ quan thuế, kho bạc và các đơn vị liên quan để xử lý kịp thời các khoản thu chưa nộp, đảm bảo quyết toán chính xác và minh bạch. Thời gian: thực hiện hàng năm. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước quận.

  4. Tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất, nâng cao năng lực cán bộ thanh tra, áp dụng công nghệ trong giám sát thu ngân sách; xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm để răn đe. Thời gian: liên tục và có kế hoạch cụ thể hàng năm. Chủ thể: Thanh tra quận, Cơ quan Thuế, UBND quận.

  5. Đào tạo, nâng cao trình độ cán bộ quản lý thu ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý thu ngân sách, kỹ năng phân tích và sử dụng công nghệ thông tin cho cán bộ thuế và tài chính. Thời gian: trong vòng 1-3 năm. Chủ thể: UBND quận phối hợp với các cơ sở đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính, thuế tại các cấp chính quyền địa phương: Giúp hiểu rõ cơ chế, quy trình và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế phát triển, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu ngân sách cấp quận, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Các cơ quan hoạch định chính sách tài chính, ngân sách: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách thu ngân sách phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội địa phương, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật về ngân sách.

  4. Doanh nghiệp và người nộp thuế trên địa bàn quận Thanh Khê: Nắm bắt được quy trình, trách nhiệm và quyền lợi trong công tác thu ngân sách, từ đó thực hiện nghĩa vụ thuế đúng quy định, đồng thời phản hồi các khó khăn, vướng mắc trong quá trình nộp thuế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý thu ngân sách nhà nước là quá trình sử dụng các công cụ chính sách và pháp luật để tổ chức, điều hành việc thu các khoản thuế, phí, lệ phí nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời và công bằng vào ngân sách nhà nước.

  2. Tại sao công tác lập dự toán thu ngân sách lại quan trọng?
    Lập dự toán thu ngân sách giúp xác định mục tiêu thu, phân bổ nguồn lực hợp lý và làm cơ sở cho việc tổ chức thực hiện thu ngân sách hiệu quả, tránh tình trạng thu hụt hoặc thừa kế hoạch.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý thu ngân sách tại quận Thanh Khê là gì?
    Khó khăn gồm việc lập dự toán chưa chính xác, công tác thu chưa đạt kế hoạch, hệ thống thanh tra kiểm tra chưa hiệu quả, nhận thức của một số đơn vị về trách nhiệm thu ngân sách còn hạn chế.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách?
    Các giải pháp gồm nâng cao độ chính xác dự toán, tăng cường tuyên truyền và áp dụng công nghệ thông tin trong thu thuế, hoàn thiện công tác quyết toán, tăng cường thanh tra kiểm tra và đào tạo cán bộ.

  5. Ai là chủ thể chịu trách nhiệm chính trong quản lý thu ngân sách cấp quận?
    Chủ thể chính gồm UBND quận, Phòng Tài chính - Kế hoạch, cơ quan Thuế, Kho bạc Nhà nước và các đơn vị liên quan, phối hợp thực hiện các khâu trong chu trình quản lý thu ngân sách.

Kết luận

  • Công tác quản lý thu ngân sách tại quận Thanh Khê giai đoạn 2012-2017 đã đạt được những kết quả tích cực, góp phần quan trọng vào nguồn lực tài chính địa phương.
  • Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại các hạn chế như dự toán thu chưa chính xác, thu chưa đạt kế hoạch, công tác thanh tra kiểm tra chưa hiệu quả.
  • Các nhân tố ảnh hưởng gồm điều kiện tự nhiên, cơ chế quản lý tài chính, phân cấp quản lý, nhận thức của địa phương và trình độ cán bộ quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách tập trung vào cải tiến dự toán, tăng cường chấp hành thu, hoàn thiện quyết toán và nâng cao năng lực cán bộ.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại quận Thanh Khê.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và nhà nghiên cứu nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội địa phương.