Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc cách mạng Công nghiệp 4.0, việc nâng cao năng lực ngoại ngữ và kiến thức khoa học kỹ thuật cho học sinh trung học phổ thông (THPT) trở thành yêu cầu cấp thiết. Theo báo cáo của ngành giáo dục, việc dạy học các môn khoa học bằng tiếng Anh tại các trường THPT chuyên và trường có đủ điều kiện đang được khuyến khích triển khai nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, thực trạng dạy học Sinh học 10 bằng tiếng Anh tại tỉnh Thái Nguyên còn hạn chế, với chỉ khoảng 14% học sinh tham gia các giờ học có sử dụng tiếng Anh, trong đó tỉ lệ học sinh tích cực tham gia các hoạt động học tập chỉ chiếm khoảng 7,6%. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng một số biện pháp dạy học Sinh học lớp 10 bằng tiếng Anh nhằm phát huy tính tích cực học tập của học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các biện pháp thuộc phương pháp đóng vai, được khảo sát và kiểm nghiệm tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trong năm học 2016-2017. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển phương pháp dạy học tích cực, nâng cao kỹ năng ngoại ngữ và kiến thức chuyên môn cho học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: thuyết nhận thức - học tập là quá trình xử lý thông tin và cơ sở tâm lý học hoạt động của P.Ia Galpêrin. Thuyết nhận thức nhấn mạnh quá trình học tập là sự xử lý thông tin qua bộ nhớ cảm giác, bộ nhớ ngắn hạn và bộ nhớ dài hạn, do đó việc thiết kế hoạt động học tập cần tối ưu hóa quá trình nhận thức của học sinh. Lý thuyết tâm lý học hoạt động của Galpêrin cho rằng hoạt động tâm lý là kết quả của việc chuyển các hành động vật chất bên ngoài vào lĩnh vực tri giác và khái niệm, quá trình này diễn ra theo các bước có hệ thống, phù hợp với việc tổ chức các hoạt động học tập qua phương pháp đóng vai. Ba khái niệm chính được sử dụng gồm: tính tích cực học tập (sự chủ động, tự giác và sáng tạo của học sinh trong quá trình học), phương pháp đóng vai (role-playing) như một hình thức trò chơi nhập vai nhằm phát triển năng lực hành động và kỹ năng xã hội, và biện pháp trò chơi quy tắc cùng biểu diễn kịch như các hình thức tổ chức hoạt động học tập tích cực. Ngoài ra, cơ sở tâm sinh lý lứa tuổi học sinh THPT cũng được xem xét để đảm bảo các biện pháp phù hợp với đặc điểm phát triển tư duy và tâm lý của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm các văn bản chính sách giáo dục, tài liệu chuyên ngành, chương trình và sách giáo khoa Sinh học 10, cùng các công trình nghiên cứu liên quan đến phương pháp dạy học tích cực và dạy học bằng tiếng Anh. Phương pháp điều tra được thực hiện qua phiếu khảo sát ý kiến của 32 giáo viên và 1120 học sinh tại 7 trường THPT trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên nhằm đánh giá thực trạng dạy học Sinh học bằng tiếng Anh và việc sử dụng các biện pháp tích cực. Phương pháp chuyên gia được áp dụng để thu thập ý kiến từ các chuyên gia ngôn ngữ và phương pháp dạy học tích cực. Phương pháp kiểm nghiệm sư phạm bao gồm tổ chức giảng dạy thử nghiệm các biện pháp đề xuất và thu thập phản hồi qua phiếu hỏi. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng thống kê toán học sử dụng phần mềm Microsoft Excel và SPSS 20.0, với các tham số như giá trị trung bình, độ lệch chuẩn, phương sai và hệ số tin cậy Cronbach’s Alpha để đảm bảo độ tin cậy của thang đo tính tích cực học tập. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 3/2017 đến cuối năm 2017, bao gồm các giai đoạn khảo sát, thiết kế biện pháp, kiểm nghiệm và đánh giá.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học Sinh học bằng tiếng Anh còn hạn chế: Khoảng 75% giáo viên chưa từng tổ chức dạy học Sinh học bằng tiếng Anh, chỉ 25% thỉnh thoảng áp dụng. Tỉ lệ học sinh tham gia các giờ học có sử dụng tiếng Anh chỉ chiếm khoảng 14,11%, trong đó chỉ 7,59% học sinh thường xuyên tích cực tham gia các hoạt động học tập.

  2. Sử dụng phương pháp tích cực và phương pháp đóng vai còn thấp: 84% giáo viên thỉnh thoảng hoặc không sử dụng các phương pháp tích cực trong dạy học Sinh học bằng tiếng Anh, 90,62% giáo viên không sử dụng phương pháp đóng vai. Chỉ có 9,38% giáo viên sử dụng biện pháp trò chơi quy tắc và 6,25% sử dụng biện pháp biểu diễn kịch trong giảng dạy.

  3. Khó khăn trong việc áp dụng biện pháp tích cực: Trên 80% giáo viên cho rằng khó khăn chủ yếu là do kỹ năng sử dụng biện pháp tích cực còn hạn chế, thiếu quy trình rõ ràng, học sinh chưa hứng thú và trình độ tiếng Anh của cả giáo viên và học sinh còn thấp.

  4. Học sinh có sự yêu thích cao đối với các hoạt động trò chơi và biểu diễn kịch: 76,43% học sinh thích các hoạt động trò chơi, 68,3% thích biểu diễn kịch, tuy nhiên tỉ lệ giờ học sử dụng các hình thức này rất thấp (13,66% và 20,09% tương ứng).

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy sự chênh lệch rõ rệt giữa nhận thức về vai trò của dạy học Sinh học bằng tiếng Anh và thực tế áp dụng các biện pháp tích cực trong giảng dạy. Mặc dù 93,75% giáo viên nhận thức được tầm quan trọng của việc dạy học bằng tiếng Anh, nhưng việc triển khai còn hạn chế do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Việc sử dụng phương pháp đóng vai và các biện pháp trò chơi quy tắc, biểu diễn kịch còn rất thấp, phản ánh sự thiếu hụt kỹ năng và quy trình cụ thể cho giáo viên. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, phương pháp đóng vai đã được chứng minh là hiệu quả trong việc phát huy tính tích cực và nâng cao kết quả học tập, tuy nhiên tại địa phương, việc áp dụng còn nhiều khó khăn. Học sinh thể hiện sự yêu thích cao đối với các hoạt động trò chơi và biểu diễn kịch, điều này cho thấy tiềm năng lớn để phát triển các biện pháp dạy học tích cực nhằm tăng cường sự tham gia và hứng thú học tập. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân phối tần suất mức độ sử dụng phương pháp tích cực và biểu đồ so sánh mức độ yêu thích các hoạt động học tập của học sinh, giúp minh họa rõ nét sự khác biệt giữa thực trạng và nhu cầu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và phổ biến quy trình thiết kế, tổ chức các biện pháp dạy học tích cực: Cần phát triển các quy trình cụ thể cho biện pháp trò chơi quy tắc và biểu diễn kịch trong dạy học Sinh học 10 bằng tiếng Anh, bao gồm hướng dẫn chi tiết từng bước, mẫu kịch bản và luật chơi. Chủ thể thực hiện là các phòng đào tạo và trung tâm bồi dưỡng giáo viên, thời gian triển khai trong vòng 6 tháng.

  2. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực sử dụng phương pháp tích cực cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về phương pháp đóng vai, trò chơi quy tắc và biểu diễn kịch, đồng thời nâng cao trình độ tiếng Anh chuyên ngành cho giáo viên Sinh học. Chủ thể thực hiện là Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học, thời gian thực hiện trong năm học tiếp theo.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và tài liệu hỗ trợ: Cung cấp các thiết bị, tài liệu trực quan, phần mềm hỗ trợ thiết kế trò chơi và kịch bản bằng tiếng Anh để tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học. Chủ thể thực hiện là các trường THPT và các đơn vị tài trợ, thời gian thực hiện trong 1 năm.

  4. Khuyến khích tổ chức các hoạt động học tập tích cực trong lớp: Giáo viên cần chủ động áp dụng các biện pháp trò chơi và biểu diễn kịch trong các tiết học, đồng thời khuyến khích học sinh tham gia tích cực thông qua các hình thức thi đua, khen thưởng phù hợp nhằm nâng cao động lực học tập. Thời gian áp dụng ngay trong các học kỳ tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên bộ môn Sinh học THPT: Nhận được các biện pháp dạy học tích cực cụ thể, quy trình tổ chức trò chơi và biểu diễn kịch, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát huy tính tích cực của học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Có cơ sở để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt trong bối cảnh dạy học bằng tiếng Anh.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Sinh học và Giáo dục học: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp dạy học tích cực, kỹ thuật tổ chức hoạt động học tập và ứng dụng phương pháp đóng vai trong giảng dạy.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về thực trạng, khó khăn và giải pháp đổi mới phương pháp dạy học Sinh học bằng tiếng Anh, góp phần phát triển nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục tích cực.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần dạy học Sinh học bằng tiếng Anh ở THPT?
    Dạy học bằng tiếng Anh giúp học sinh nâng cao năng lực ngoại ngữ, tiếp cận kiến thức khoa học hiện đại và đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế, đồng thời phát triển kỹ năng tư duy và học tập tích cực.

  2. Phương pháp đóng vai có ưu điểm gì trong dạy học Sinh học?
    Phương pháp đóng vai kích thích sự chủ động, sáng tạo và hợp tác của học sinh, giúp các em lĩnh hội kiến thức sâu sắc hơn thông qua trải nghiệm thực tế và tương tác trong môi trường học tập.

  3. Làm thế nào để giáo viên có thể áp dụng biện pháp trò chơi quy tắc hiệu quả?
    Giáo viên cần xây dựng luật chơi rõ ràng, phù hợp với nội dung bài học, hướng dẫn học sinh kỹ càng trước khi chơi, đồng thời tổ chức đánh giá và khen thưởng công bằng để duy trì động lực học tập.

  4. Khó khăn lớn nhất khi áp dụng các biện pháp tích cực là gì?
    Khó khăn chủ yếu là do trình độ tiếng Anh của giáo viên và học sinh còn hạn chế, thiếu kỹ năng tổ chức hoạt động, và chưa có quy trình cụ thể hỗ trợ giáo viên trong việc áp dụng các biện pháp này.

  5. Làm sao để tăng tính tích cực học tập của học sinh trong các giờ học Sinh học bằng tiếng Anh?
    Ngoài việc sử dụng các biện pháp trò chơi và biểu diễn kịch, giáo viên cần tạo môi trường học tập thân thiện, khuyến khích sự tham gia, tự đánh giá và hợp tác giữa các học sinh, đồng thời điều chỉnh nội dung phù hợp với trình độ học sinh.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ thực trạng hạn chế trong dạy học Sinh học 10 bằng tiếng Anh và việc sử dụng các biện pháp tích cực tại các trường THPT tỉnh Thái Nguyên.
  • Xây dựng thành công quy trình thiết kế và tổ chức các biện pháp trò chơi quy tắc và biểu diễn kịch nhằm phát huy tính tích cực học tập của học sinh.
  • Kiểm nghiệm sư phạm cho thấy các biện pháp đề xuất có hiệu quả trong việc nâng cao sự tham gia và hứng thú học tập của học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hỗ trợ giáo viên nâng cao kỹ năng và áp dụng hiệu quả các biện pháp tích cực trong giảng dạy.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường triển khai tập huấn, đầu tư cơ sở vật chất và khuyến khích áp dụng rộng rãi các biện pháp này trong thời gian tới.

Hãy áp dụng ngay các biện pháp dạy học tích cực được đề xuất để nâng cao chất lượng giảng dạy Sinh học bằng tiếng Anh và phát huy tối đa tiềm năng học tập của học sinh!