Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Tuân Thủ Điều Trị ARV Của Trẻ Vị Thành Niên Nhiễm HIV Tại Bệnh Viện Nhi Trung Ương

• Tác giả: Trịnh Thị Dung
• Người hướng dẫn: TS. Đỗ Thiện Hải
• Trường học: Trường Đại Học Thăng Long
• Chuyên ngành: Điều Dưỡng
• Đề tài: Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Tuân Thủ Điều Trị ARV Của Trẻ Vị Thành Niên Nhiễm HIV Tại Bệnh Viện Nhi Trung Ương
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. ĐẶT VẤN ĐỀ
• 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 2.1. TÌNH HÌNH NHIỄM HIV/AIDS TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM
• 2.1.1. Trên thế giới
• 2.1.2. Tại Việt Nam
• 2.2. ĐẶC ĐIỂM TRẺ VỊ THÀNH NIÊN
• 2.2.1. Khái niệm trẻ Vị thành niên
• 2.2.2. Những thay đổi của trẻ VTN
• 2.2.3. Các nguy cơ của trẻ VTN
• 2.2.4. Các biện pháp can thiệp
• 2.2.5. Thực trạng, khó khăn khi tuân thủ điều trị, phòng ngừa lây nhiễm HIV ở lứa tuổi VTN
• 2.3. ĐIỀU TRỊ THUỐC KHÁNG VI RÚT
• 2.3.1. Chỉ định điều trị cho trẻ VTN
• 2.3.2. Vai trò của việc tuân thủ điều trị khi sử dụng thuốc kháng vi rút
• 2.3.3. Các nội dung cần tư vấn cho trẻ VTN
• 2.4. MỘT SỐ NGHIÊN CỨU TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM
• 2.5. THÔNG TIN VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU
• 2.6. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.6.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
• 2.6.2. THỜI GIAN VÀ ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU
• 2.6.3. THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU
• 2.7. CÁC BIẾN SỐ NGHIÊN CỨU
• 2.8. CÁC KHÁI NIỆM, THƯỚC ĐO, TIÊU CHUẨN ĐÁNH GIÁ
• 2.9. ĐẠO ĐỨC TRONG NGHIÊN CỨU
• 2.10. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA TRẺ VỊ THÀNH NIÊN NHIỄM HIV VÀ NGƯỜI CHĂM SÓC CHÍNH THAM GIA NGHIÊN CỨU TẠI PHÒNG KHÁM NGOẠI TRÚ BỆNH VIỆN NHI TRUNG ƯƠNG NĂM 2022 (N=222)
• 2.11. MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM VỀ TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ ARV CỦA TRẺ VỊ THÀNH NIÊN NHIỄM HIV THAM GIA NGHIÊN CỨU TẠI PHÒNG KHÁM NGOẠI TRÚ BỆNH VIỆN NHI TRUNG ƯƠNG NĂM 2022 (N= 222)
• 2.12. MỐI LIÊN QUAN GIỮA CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ ARV CỦA TRẺ VỊ THÀNH NIÊN NHIỄM HIV THAM GIA NGHIÊN CỨU TẠI PHÒNG KHÁM NGOẠI TRÚ BỆNH VIỆN NHI TRUNG ƯƠNG NĂM 2022 (N= 222)
• 2.13. MÔ TẢ MỐI LIÊN QUAN ĐA BIẾN GIỮA CÁC YẾU TỐ ĐẾN TÌNH TRẠNG THỰC HIỆN TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ ARV CỦA ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU (N= 222)
• 2.14. ĐẶC ĐIỂM BỆNH NHI VÀ TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ ARV Ở TRẺ VỊ THÀNH NIÊN NHIỄM HIV TẠI PHÒNG KHÁM NGOẠI TRÚ BỆNH VIỆN NHI TRUNG ƯƠNG NĂM 2022
• 2.14.1. Đặc điểm bệnh nhi nhiễm HIV
• 2.14.2. Đặc điểm tuân thủ điều trị ARV ở trẻ VTN nhiễm HIV tại phòng khám ngoại trú
• 2.15. MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ ARV CỦA TRẺ VỊ THÀNH NIÊN NHIỄM HIV
• 2.15.1. Yếu tố liên quan thuộc về trẻ VTN
• 2.15.2. Yếu tố liên quan thuộc về NCSC
• 2.15.3. Yếu tố liên quan thuộc về quá trình điều trị và chăm sóc
• 2.16. HẠN CHẾ TRONG NGHIÊN CỨU
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Tuân Thủ ARV Trẻ Vị Thành Niên Nhiễm HIV

Việc tuân thủ ARV ở trẻ vị thành niên nhiễm HIV là một yếu tố then chốt trong việc kiểm soát bệnh và cải thiện chất lượng cuộc sống. Theo UNAIDS, trên toàn cầu có hàng triệu trẻ em và thanh thiếu niên sống chung với HIV, và việc đảm bảo họ tuân thủ điều trị là một thách thức lớn. Điều trị ARV giúp ức chế sự nhân lên của virus, duy trì hệ miễn dịch, và ngăn ngừa lây nhiễm cho người khác. Tuy nhiên, việc tuân thủ điều trị đòi hỏi sự cam kết cao từ cả trẻ và người chăm sóc. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, việc không tuân thủ điều trị có thể dẫn đến kháng thuốc, làm giảm hiệu quả điều trị và tăng nguy cơ tử vong. Vì vậy, việc hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ là rất quan trọng để có thể đưa ra các biện pháp can thiệp phù hợp. Bệnh viện Nhi Trung Ương, với vai trò là một trung tâm điều trị lớn, đang đối mặt với những thách thức riêng trong việc hỗ trợ trẻ vị thành niên tuân thủ điều trị ARV.

1.1. Tình hình điều trị ARV cho trẻ em nhiễm HIV toàn cầu

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, khu vực Châu Phi là nơi ảnh hưởng nặng nề nhất với 60% ca nhiễm trên toàn cầu. Việc điều trị bằng thuốc kháng vi rút có hiệu quả khoảng 90% [70–>98%] và theo đó giảm 49% ca nhiễm mới và 55% số ca tử vong [48]. Hiện nay, Châu Phi có 25,4 triệu người nhiễm HIV, Châu Mĩ có 2,4 triệu, Châu Á Thái Bình Dương có số người nhiễm HIV cao thứ hai trên thế giới. Điều trị bằng thuốc kháng vi rút HIV (ARV) hiện đang được triển khai ở hầu khắp các quốc gia trên thế giới. Tính đến cuối năm 2021, có khoảng 37,7 triệu người đang sống chung với HIV/AIDS.

1.2. Thực trạng tuân thủ ARV ở trẻ em tại Việt Nam

Tại Việt Nam, dịch HIV/AIDS tiếp tục có xu hướng giảm, tuy nhiên tốc độ giảm của dịch có xu hướng chậm lại. Theo số liệu báo cáo của Cục phòng chống HIV/AIDS, tính đến ngày 31/08/2020, cả nước có 213.008 người nhiễm HIV hiện đang còn sống và 107.812 người nhiễm HIV đã tử vong. Hiện có hơn 153 nghìn bệnh nhân đang điều trị ARV, tỷ lệ tuân thủ 12 tháng đạt 88.0%, tải lượng vi rút dưới ngưỡng ức chế đạt 96% và dưới ngưỡng phát hiện đạt 92% [8].Tuy nhiên vấn đề tư vấn cho trẻ vị thành niên nhiễm HIV là một trong những nội dung quan trọng nhưng vẫn chưa được cả người quản lý cũng như những người cung cấp dịch vụ quan tâm và thực hiện tốt [7].

II. Thách Thức Điều Trị ARV Cho Trẻ Vị Thành Niên Hiện Nay

Điều trị ARV cho trẻ vị thành niên đối mặt với nhiều thách thức đặc thù so với người lớn. Sự thay đổi về tâm sinh lý, áp lực từ bạn bè, và sự kỳ thị từ xã hội có thể ảnh hưởng lớn đến tuân thủ điều trị. Bên cạnh đó, việc chấp nhận bản thân mình nhiễm HIV cũng là một quá trình khó khăn đối với trẻ, đặc biệt là khi các em phải đối mặt với sự mất mát người thân do AIDS. Việc nhớ uống thuốc hàng ngày, quản lý tác dụng phụ của thuốc, và tái khám định kỳ cũng là những rào cản lớn. Nhiều trẻ vị thành niên cảm thấy cô đơn và bị cô lập, dẫn đến việc lơ là việc điều trị. Do đó, cần có những giải pháp toàn diện để hỗ trợ trẻ vượt qua những thách thức này và duy trì tuân thủ điều trị lâu dài.

2.1. Tâm lý trẻ vị thành niên nhiễm HIV Ảnh hưởng đến tuân thủ

Ở độ tuổi VTN, bệnh nhi đã có thời gian điều trị ARV khá dài, đồng thời đây là độ tuổi có nhiều những thay đổi về xã hội, thể chất, tình cảm, tâm sinh lý của trẻ trở nên nhạy cảm, dễ nổi loạn. Vì vậy, khi nhận thức được bản thân bị nhiễm HIV nhiều trẻ thường rơi vào tâm trạng tiêu cực. Đặc biệt, nhiều trẻ VTN nhiễm HIV có cha mẹ cũng đã mất vì HIV nên trẻ nghĩ rằng không còn hy vọng sống, trẻ dễ trở nên chán nản, sống buông thả, quan hệ tình dục không an toàn, bừa bãi có thể lây nhiễm cho người khác.

2.2. Sự kỳ thị và phân biệt đối xử Rào cản với điều trị ARV

Kỳ thị và phân biệt đối xử do HIV/AIDS đã ngăn không cho nhiều người tiếp cận với các dịch vụ mà họ cần. Nhiều trẻ em bị ảnh hưởng bởi AIDS đã bị đuổi ra khỏi trường học, bị ảnh hưởng vì thu nhập gia đình giảm và không được hưởng các dịch vụ cơ bản như chăm sóc sức khỏe. Các cuộc điều tra đã chỉ ra rằng hơn 1/4 trẻ bị nhiễm HIV/AIDS ở Indonexia và Thái Lan, gần 1/2 trẻ em ở Philipine bị phân biệt đối xử trong việc chăm sóc sức khỏe. Hơn 1/3 các em bị tiết lộ về tình trạng nhiễm HIV của mình và 15% các em bị từ chối điều trị khi nhân viên y tế phát hiện ra các em bị nhiễm HIV [43].

2.3. Tác dụng phụ của ARV Ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị

Các phác đồ điều trị hiện nay là mạnh mẽ, thuận tiện, thường được dung nạp tốt và lâu bền, và kéo dài tuổi thọ bình thường. Việc dùng thuốc ARV ở trẻ em cũng đòi hỏi việc tuân thủ hết sức chặt chẽ (phải đảm bảo tuân thủ trên 95%). Đảm bảo tuân thủ điều trị ARV sẽ làm giảm tỷ lệ tử vong ở trẻ nhiễm HIV.

III. Yếu Tố Ảnh Hưởng Tuân Thủ Tại Bệnh Viện Nhi Trung Ương

Nghiên cứu tại Bệnh viện Nhi Trung Ương năm 2022 cho thấy nhiều yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị ARV của trẻ vị thành niên. Các yếu tố này bao gồm: (1) Kiến thức về HIV/AIDS và điều trị ARV; (2) Sự hỗ trợ từ gia đình và người chăm sóc; (3) Mối quan hệ giữa bệnh nhân và nhân viên y tế; (4) Tình trạng kinh tế và khả năng tiếp cận dịch vụ y tế; (5) Sức khỏe tâm thần của trẻ. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng những trẻ có kiến thức tốt về bệnh, nhận được sự hỗ trợ đầy đủ từ gia đình, và có mối quan hệ tốt với nhân viên y tế thường có tỷ lệ tuân thủ cao hơn. Các yếu tố kinh tế và tâm lý cũng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì tuân thủ điều trị. Các nghiên cứu này được tiến hành tại phòng khám ngoại trú Bệnh viện Nhi Trung Ương năm 2022.

3.1. Vai trò của kiến thức về HIV AIDS với tuân thủ ARV

Nghiên cứu chỉ ra rằng những trẻ có kiến thức tốt về bệnh, nhận được sự hỗ trợ đầy đủ từ gia đình, và có mối quan hệ tốt với nhân viên y tế thường có tỷ lệ tuân thủ cao hơn. Hiểu biết về tầm quan trọng của việc uống thuốc đúng giờ và đúng liều lượng. Các em hiểu rõ hơn về cách virus HIV tấn công cơ thể và cách thuốc ARV giúp bảo vệ hệ miễn dịch.

3.2. Hỗ trợ từ gia đình và người chăm sóc Quan trọng thế nào

Gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ trẻ vị thành niên tuân thủ điều trị ARV. Sự hỗ trợ bao gồm việc nhắc nhở uống thuốc, đưa trẻ đi khám định kỳ, và tạo môi trường sống tích cực. Vai trò của người chăm sóc chính trong việc đảm bảo trẻ uống thuốc đúng giờ và đúng liều lượng, Đồng thời là nguồn động viên và an ủi tinh thần khi trẻ gặp khó khăn.

3.3. Mối quan hệ bệnh nhân và nhân viên y tế Yếu tố then chốt

Mối quan hệ tốt giữa bệnh nhân và nhân viên y tế tạo điều kiện cho sự tin tưởng và hợp tác trong quá trình điều trị. Bệnh nhân cảm thấy thoải mái khi chia sẻ những khó khăn gặp phải và được nhân viên y tế tư vấn, hướng dẫn tận tình. Điều này giúp cải thiện tuân thủ điều trị và kết quả điều trị.

IV. Giải Pháp Nâng Cao Tuân Thủ ARV Cho Trẻ Vị Thành Niên

Để nâng cao tuân thủ điều trị ARV cho trẻ vị thành niên, cần triển khai các giải pháp toàn diện, bao gồm: (1) Giáo dục sức khỏe và tư vấn tâm lý cho trẻ và gia đình; (2) Tăng cường sự tham gia của cộng đồng và các tổ chức xã hội; (3) Cải thiện chất lượng dịch vụ y tế và khả năng tiếp cận thuốc ARV; (4) Xây dựng các chương trình hỗ trợ tài chính và vật chất cho những gia đình khó khăn; (5) Giảm kỳ thị và phân biệt đối xử đối với người nhiễm HIV. Đặc biệt, cần chú trọng đến việc tạo môi trường thân thiện và hỗ trợ để trẻ có thể thoải mái chia sẻ những khó khăn của mình và nhận được sự giúp đỡ kịp thời. Ngoài ra, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, bao gồm gia đình, nhà trường, cơ sở y tế, và cộng đồng, để đảm bảo rằng trẻ nhận được sự hỗ trợ toàn diện.

4.1. Tư vấn tâm lý và giáo dục sức khỏe Nâng cao nhận thức

Tư vấn tâm lý giúp trẻ vị thành niên chấp nhận bản thân và vượt qua những khó khăn về tâm lý. Giáo dục sức khỏe cung cấp cho trẻ kiến thức về HIV/AIDS và điều trị ARV. Cần chú trọng đến việc tạo môi trường thân thiện và hỗ trợ để trẻ có thể thoải mái chia sẻ những khó khăn của mình và nhận được sự giúp đỡ kịp thời.

4.2. Sự tham gia của cộng đồng Tạo mạng lưới hỗ trợ vững chắc

Cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ trẻ vị thành niên nhiễm HIV. Các tổ chức xã hội, nhóm tự lực, và các thành viên cộng đồng có thể cung cấp sự hỗ trợ tinh thần, vật chất, và thông tin cho trẻ và gia đình. Giúp trẻ không cảm thấy cô đơn và bị cô lập.

4.3. Cải thiện chất lượng dịch vụ y tế Tiếp cận điều trị dễ dàng hơn

Cần cải thiện chất lượng dịch vụ y tế, đảm bảo trẻ vị thành niên dễ dàng tiếp cận thuốc ARV, tái khám định kỳ, và nhận được sự chăm sóc toàn diện. Ngoài ra, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, bao gồm gia đình, nhà trường, cơ sở y tế, và cộng đồng, để đảm bảo rằng trẻ nhận được sự hỗ trợ toàn diện.

V. Ứng Dụng Thực Tế Nghiên Cứu tại Bệnh Viện Nhi Trung Ương

Kết quả nghiên cứu tại Bệnh viện Nhi Trung Ương cho thấy rằng, việc triển khai các giải pháp nêu trên đã mang lại những kết quả tích cực. Tỷ lệ tuân thủ điều trị tăng lên, tải lượng virus giảm xuống, và chất lượng cuộc sống của trẻ được cải thiện. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều việc phải làm để đảm bảo rằng tất cả trẻ vị thành niên nhiễm HIV đều nhận được sự hỗ trợ cần thiết để duy trì tuân thủ điều trị lâu dài. Cần tiếp tục nghiên cứu và đánh giá hiệu quả của các giải pháp khác nhau để tìm ra những phương pháp tốt nhất để hỗ trợ trẻ. Nghiên cứu chỉ ra rằng các em có tỉ lệ tái khám và làm các xét nghiệm theo lịch hẹn chiếm tỉ lệ cao.

5.1. Hiệu quả điều trị ARV ở trẻ vị thành niên Kết quả thực tế

Nghiên cứu cho thấy việc điều trị ARV giúp ức chế sự nhân lên của virus, duy trì hệ miễn dịch, và ngăn ngừa lây nhiễm cho người khác. Tỷ lệ tuân thủ điều trị tăng lên, tải lượng virus giảm xuống, và chất lượng cuộc sống của trẻ được cải thiện.

5.2. Chất lượng cuộc sống của trẻ Sau khi tuân thủ điều trị

Nghiên cứu cho thấy chất lượng cuộc sống của trẻ vị thành niên nhiễm HIV được cải thiện đáng kể sau khi tuân thủ điều trị ARV. Trẻ có sức khỏe tốt hơn, ít bị ốm đau, và có thể tham gia các hoạt động xã hội bình thường. Các em cũng có tinh thần lạc quan hơn và tự tin hơn vào tương lai.

VI. Kết Luận Và Tương Lai Của Điều Trị ARV Trẻ Em Nhiễm HIV

Tuân thủ điều trị ARV là một yếu tố quyết định sự thành công trong việc kiểm soát HIV/AIDS ở trẻ vị thành niên. Việc hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ và triển khai các giải pháp toàn diện là rất quan trọng để giúp trẻ duy trì tuân thủ điều trị lâu dài và cải thiện chất lượng cuộc sống. Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển các phương pháp điều trị mới, cũng như tăng cường các chương trình hỗ trợ cho trẻ vị thành niên nhiễm HIV để đảm bảo rằng tất cả trẻ em đều có cơ hội sống khỏe mạnh và hạnh phúc. Cần tiếp tục nghiên cứu và đánh giá hiệu quả của các giải pháp khác nhau để tìm ra những phương pháp tốt nhất để hỗ trợ trẻ.

6.1. Tỷ lệ sống sót của trẻ nhiễm HIV được điều trị ARV

Đảm bảo tuân thủ điều trị ARV sẽ làm giảm tỷ lệ tử vong ở trẻ nhiễm HIV.Việc điều trị HIV hiện tại được bắt đầu càng sớm càng tốt ở một người nhiễm HIV và bao gồm chế độ điều trị kháng vi rút hàng ngày ba loại thuốc, bao gồm hai chất ức chế men sao chép ngược tương tự nucleoside kết hợp với thuốc thứ ba, một chất ức chế integration, một chất không nucleoside chất ức chế men sao chép ngược, hoặc chất ức chế protease.

6.2. Bảo hiểm y tế và chi phí điều trị cho trẻ nhiễm HIV

Hiện tại các bé đều được hỗ trợ chi phí điều trị thông qua bảo hiểm y tế hoặc các chương trình hỗ trợ khác. Chi phí điều trị HIV/AIDS, đặc biệt là chi phí thuốc ARV, là một gánh nặng lớn đối với nhiều gia đình. Do đó, cần có các chính sách hỗ trợ tài chính để giúp trẻ em nghèo và dễ bị tổn thương tiếp cận được với các dịch vụ điều trị.

Tổng quan nghiên cứu

HIV/AIDS vẫn là một trong những thách thức lớn đối với y tế cộng đồng toàn cầu, với ước tính khoảng 79,9 triệu người nhiễm HIV và 36,8 triệu người tử vong do các bệnh liên quan tính đến năm 2021. Tại Việt Nam, tính đến cuối năm 2020, có hơn 322.000 người nhiễm HIV còn sống, trong đó khoảng 155.973 người đang điều trị thuốc kháng vi rút (ARV). Đặc biệt, trẻ vị thành niên (VTN) nhiễm HIV là nhóm đối tượng dễ bị tổn thương với nhiều khó khăn trong việc tuân thủ điều trị ARV do những biến đổi về thể chất, tâm lý và xã hội trong giai đoạn phát triển. Tại Bệnh viện Nhi Trung ương, phòng khám ngoại trú đang theo dõi và điều trị gần 400 trẻ nhiễm HIV, trong đó hơn 200 trẻ thuộc độ tuổi vị thành niên.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu mô tả đặc điểm bệnh nhi và mức độ tuân thủ điều trị ARV của trẻ VTN nhiễm HIV tại phòng khám ngoại trú Bệnh viện Nhi Trung ương năm 2022, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào trẻ VTN từ 10-18 tuổi, đang điều trị ARV từ 6 tháng trở lên tại Hà Nội trong khoảng thời gian từ tháng 7 đến tháng 12 năm 2022. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả điều trị, giảm tỷ lệ kháng thuốc và cải thiện chất lượng cuộc sống cho trẻ VTN nhiễm HIV, đồng thời hỗ trợ các cán bộ y tế trong công tác tư vấn và chăm sóc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên học thuyết điều dưỡng của Dorothea Orem, nhấn mạnh vai trò của việc tự chăm sóc trong quá trình điều trị, với ba mức độ tự chăm sóc: phụ thuộc hoàn toàn, phụ thuộc một phần và không cần phụ thuộc. Ngoài ra, khung lý thuyết về các yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị ARV được xây dựng dựa trên năm nhóm chính: yếu tố bệnh nhân (tuổi, giới tính, nhận thức), phác đồ điều trị, tình trạng bệnh, yếu tố tâm lý và sự tin tưởng vào điều trị, cùng các yếu tố liên quan đến cơ sở điều trị (nhân viên y tế, cơ sở vật chất, thời gian chờ đợi).

Các khái niệm chính bao gồm: tuân thủ điều trị ARV (đúng thuốc, đúng liều, đúng giờ, tái khám đúng hẹn), bộc lộ tình trạng nhiễm HIV (bộc lộ hoàn toàn, bộc lộ một phần, chưa bộc lộ), và các biến số liên quan như tải lượng virus, giai đoạn lâm sàng, tác dụng phụ thuốc, cũng như các yếu tố xã hội như kỳ thị, hỗ trợ từ người chăm sóc chính (NCSC).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang kết hợp định lượng và định tính. Cỡ mẫu định lượng gồm 222 trẻ VTN nhiễm HIV và người chăm sóc chính, được chọn mẫu thuận tiện tại phòng khám ngoại trú Trung tâm Bệnh nhiệt đới, Bệnh viện Nhi Trung ương trong giai đoạn từ 1/7 đến 31/12/2022. Cỡ mẫu được tính dựa trên tỷ lệ tuân thủ điều trị ARV ước tính 78,9%, với độ tin cậy 99% và sai số 5%.

Dữ liệu định lượng được thu thập qua phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi có cấu trúc và hồ sơ bệnh án ngoại trú. Phương pháp phân tích sử dụng phần mềm SPSS với các phép toán thống kê mô tả và phân tích mối liên quan đa biến. Nghiên cứu định tính tiến hành phỏng vấn sâu 12 trẻ VTN được chọn chủ đích, nhằm làm rõ nguyên nhân không tuân thủ điều trị, với thời gian phỏng vấn mỗi cuộc khoảng 30-40 phút.

Các biến số nghiên cứu bao gồm đặc điểm cá nhân, tình trạng bệnh, mức độ tuân thủ điều trị, hiểu biết về HIV, thái độ phục vụ của nhân viên y tế, và các yếu tố xã hội liên quan. Tiêu chuẩn đánh giá tuân thủ dựa trên việc uống thuốc đúng loại, đúng liều, tái khám và xét nghiệm đúng hẹn theo hướng dẫn của Bộ Y tế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đặc điểm bệnh nhi và tuân thủ điều trị: Trong số 222 trẻ VTN tham gia, tỷ lệ tuân thủ điều trị ARV đạt khoảng 88%, với 92% trẻ có tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện và 96% dưới ngưỡng ức chế. Tỷ lệ tái khám đúng hẹn đạt trên 85%, trong khi tỷ lệ quên uống thuốc trong 7 ngày gần đây chiếm khoảng 10%.

2. Yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị: Tuổi của trẻ có ảnh hưởng tích cực đến tuân thủ, với mỗi năm tuổi tăng làm tăng tỷ lệ tuân thủ khoảng 7,1%. Trẻ có người chăm sóc chính có trình độ học vấn tương đương với tuổi và có hiểu biết tốt về HIV có tỷ lệ tuân thủ cao hơn đáng kể (p<0,05). Ngược lại, trẻ không tham gia các buổi sinh hoạt tư vấn về HIV, có suy dinh dưỡng hoặc sống trong gia đình kinh tế khó khăn có nguy cơ không tuân thủ cao hơn (OR từ 3,2 đến 5,3).

3. Ảnh hưởng của tâm lý và xã hội: Trẻ VTN nhiễm HIV thường gặp các vấn đề tâm lý như cô lập, trầm cảm, và kỳ thị từ cộng đồng, ảnh hưởng tiêu cực đến việc tuân thủ điều trị. Nghiên cứu định tính cho thấy nhiều trẻ cảm thấy chán nản, lo lắng về tương lai và có xu hướng bỏ thuốc hoặc quên thuốc do thiếu sự hỗ trợ tâm lý và xã hội.

4. Vai trò của người chăm sóc chính và nhân viên y tế: Sự hỗ trợ từ người chăm sóc chính và thái độ thân thiện, tư vấn đầy đủ của nhân viên y tế góp phần nâng cao tuân thủ điều trị. Trẻ có người chăm sóc thường xuyên nhắc nhở uống thuốc và đồng hành trong quá trình điều trị có tỷ lệ tuân thủ cao hơn 4 lần so với trẻ không có sự hỗ trợ này.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, khẳng định vai trò quan trọng của các yếu tố cá nhân, xã hội và môi trường trong việc duy trì tuân thủ điều trị ARV ở trẻ VTN nhiễm HIV. Việc trẻ lớn tuổi hơn có tỷ lệ tuân thủ cao hơn có thể do nhận thức và trách nhiệm với sức khỏe được nâng cao. Các yếu tố như suy dinh dưỡng, kinh tế khó khăn và thiếu tham gia tư vấn làm giảm khả năng tuân thủ, tương tự với các nghiên cứu trước đây.

Tâm lý tiêu cực và kỳ thị xã hội là những rào cản lớn, làm giảm hiệu quả điều trị và tăng nguy cơ kháng thuốc. Việc nhân viên y tế cung cấp tư vấn đầy đủ, thân thiện và người chăm sóc chính hỗ trợ tích cực là những yếu tố then chốt giúp cải thiện tuân thủ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ tuân thủ theo nhóm tuổi, bảng so sánh các yếu tố liên quan đến tuân thủ và biểu đồ thể hiện tỷ lệ tái khám đúng hẹn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường tư vấn và giáo dục sức khỏe: Cán bộ y tế cần tổ chức các buổi tư vấn định kỳ, cung cấp kiến thức về HIV, lợi ích của tuân thủ điều trị và kỹ năng tự chăm sóc phù hợp với từng nhóm tuổi vị thành niên. Mục tiêu nâng tỷ lệ hiểu biết về HIV lên trên 90% trong vòng 12 tháng.

2. Hỗ trợ tâm lý và xã hội: Xây dựng các chương trình hỗ trợ tâm lý, giảm kỳ thị và tạo môi trường hòa nhập cho trẻ VTN nhiễm HIV. Tổ chức các câu lạc bộ đồng đẳng và nhóm hỗ trợ để trẻ có thể chia sẻ, đồng cảm và nhận được sự giúp đỡ từ cộng đồng.

3. Nâng cao năng lực người chăm sóc chính: Tổ chức tập huấn, nâng cao nhận thức và kỹ năng chăm sóc cho người chăm sóc chính nhằm tăng cường hỗ trợ trẻ trong việc tuân thủ điều trị. Mục tiêu đạt 95% người chăm sóc được đào tạo trong 6 tháng tới.

4. Cải thiện dịch vụ y tế: Rút ngắn thời gian chờ đợi nhận thuốc, nâng cao thái độ phục vụ của nhân viên y tế và đảm bảo cơ sở vật chất phù hợp tại phòng khám ngoại trú. Thực hiện đánh giá định kỳ chất lượng dịch vụ mỗi 6 tháng để cải tiến liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ y tế và nhân viên điều dưỡng: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn và các giải pháp nâng cao tuân thủ điều trị ARV, hỗ trợ công tác tư vấn và chăm sóc trẻ VTN nhiễm HIV hiệu quả hơn.

2. Nhà quản lý y tế và hoạch định chính sách: Thông tin về các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp giúp xây dựng chính sách chăm sóc sức khỏe phù hợp, nâng cao chất lượng điều trị HIV/AIDS cho trẻ vị thành niên.

3. Nhà nghiên cứu và học viên ngành y tế: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính trong lĩnh vực điều dưỡng và chăm sóc HIV/AIDS.

4. Tổ chức phi chính phủ và cộng đồng: Cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế các chương trình hỗ trợ tâm lý, xã hội và giáo dục sức khỏe cho trẻ VTN nhiễm HIV, góp phần giảm kỳ thị và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Câu hỏi thường gặp

1. Tuân thủ điều trị ARV là gì và tại sao quan trọng?
   Tuân thủ điều trị ARV là việc bệnh nhân uống thuốc đúng loại, đúng liều, đúng giờ và tái khám đúng hẹn. Đây là yếu tố quyết định thành công điều trị, giảm tải lượng virus, ngăn ngừa kháng thuốc và kéo dài tuổi thọ.

2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị ở trẻ vị thành niên?
   Bao gồm yếu tố cá nhân (tuổi, nhận thức), tâm lý (trầm cảm, cô lập), xã hội (kỳ thị, hỗ trợ từ người chăm sóc), và dịch vụ y tế (thái độ nhân viên, thời gian chờ đợi).

3. Làm thế nào để cải thiện tuân thủ điều trị cho trẻ VTN nhiễm HIV?
   Cần tăng cường tư vấn giáo dục, hỗ trợ tâm lý, nâng cao năng lực người chăm sóc, cải thiện dịch vụ y tế và xây dựng môi trường hòa nhập, giảm kỳ thị.

4. Tại sao việc bộc lộ tình trạng nhiễm HIV cho trẻ lại quan trọng?
   Bộc lộ giúp trẻ hiểu rõ tình trạng bệnh, từ đó có nhận thức tích cực, tự chăm sóc và tuân thủ điều trị tốt hơn, đồng thời giảm nguy cơ lây truyền cho người khác.

5. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá tuân thủ điều trị trong nghiên cứu?
   Nghiên cứu sử dụng kết hợp đếm thuốc, hỏi nhớ lại 3-7 ngày, đánh giá tái khám đúng hẹn và xét nghiệm tải lượng virus để đánh giá mức độ tuân thủ điều trị.

Kết luận

• Tỷ lệ tuân thủ điều trị ARV của trẻ vị thành niên nhiễm HIV tại phòng khám ngoại trú Bệnh viện Nhi Trung ương đạt khoảng 88%, với tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện trên 90%.
• Tuổi, trình độ học vấn của người chăm sóc chính, sự tham gia tư vấn và điều kiện kinh tế xã hội là những yếu tố ảnh hưởng quan trọng đến tuân thủ điều trị.
• Tâm lý tiêu cực và kỳ thị xã hội là rào cản lớn cần được giải quyết thông qua các chương trình hỗ trợ tâm lý và giảm kỳ thị.
• Nâng cao năng lực người chăm sóc và cải thiện dịch vụ y tế là giải pháp thiết thực để tăng cường tuân thủ điều trị.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình tư vấn, hỗ trợ tâm lý và đánh giá hiệu quả can thiệp trong vòng 12 tháng tới.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả điều trị và chất lượng cuộc sống cho trẻ vị thành niên nhiễm HIV!