## Tổng quan nghiên cứu

Trong những năm gần đây, tình trạng người chưa thành niên phạm tội tại Việt Nam có xu hướng giảm về số lượng nhưng lại gia tăng về mức độ nguy hiểm và sự trẻ hóa. Theo ước tính, số vụ án hình sự liên quan đến người dưới 18 tuổi vẫn chiếm một tỷ lệ đáng kể trong tổng số vụ án hình sự. Người dưới 18 tuổi là nhóm đối tượng đặc biệt dễ bị tổn thương do chưa phát triển đầy đủ về thể chất và tinh thần, dễ bị tác động bởi môi trường xã hội, mạng xã hội và các yếu tố tiêu cực khác. Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 đã có những quy định cụ thể nhằm bảo vệ quyền lợi của người dưới 18 tuổi trong quá trình tố tụng, đặc biệt là thủ tục xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng còn nhiều vướng mắc, bất cập, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, đánh giá các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về thủ tục xét xử sơ thẩm vụ án hình sự đối với người dưới 18 tuổi, khảo sát thực tiễn áp dụng tại các Tòa án trên phạm vi toàn quốc từ năm 2015 đến 2022, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ quyền con người, quyền công dân của người chưa thành niên, góp phần nâng cao chất lượng công tác xét xử và phòng ngừa tội phạm trong nhóm đối tượng này.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng các lý thuyết và mô hình pháp lý sau:

- **Lý thuyết về quyền con người và quyền trẻ em**: Nhấn mạnh quyền được bảo vệ đặc biệt của người dưới 18 tuổi trong hệ thống pháp luật quốc tế và Việt Nam.
- **Mô hình tố tụng hình sự nhân đạo**: Tập trung vào việc bảo đảm thủ tục tố tụng thân thiện, phù hợp với tâm lý và độ tuổi của người chưa thành niên.
- **Khái niệm về Hội đồng xét xử sơ thẩm và phiên tòa xét xử sơ thẩm**: Bao gồm các quy định về thành phần Hội đồng xét xử, vai trò Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân, cũng như các thủ tục tố tụng đặc thù đối với người dưới 18 tuổi.
- **Khái niệm về phòng xét xử thân thiện**: Mô hình phòng xử án được thiết kế phù hợp với người dưới 18 tuổi nhằm giảm áp lực tâm lý và bảo vệ quyền lợi của họ.
- **Khái niệm về xét xử kín và xét xử công khai**: Quy định về hình thức xét xử nhằm bảo vệ bí mật đời tư và quyền lợi của người dưới 18 tuổi.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Phương pháp nghiên cứu lý thuyết luật học**: Phân tích, giải thích các quy định pháp luật liên quan đến thủ tục xét xử sơ thẩm vụ án hình sự đối với người dưới 18 tuổi trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 và các văn bản hướng dẫn.
- **Phương pháp lịch sử**: Nghiên cứu sự phát triển và sửa đổi các quy định pháp luật về xét xử người chưa thành niên qua các thời kỳ.
- **Phương pháp so sánh**: Đối chiếu quy định pháp luật Việt Nam với các tiêu chuẩn quốc tế và pháp luật một số quốc gia để rút ra bài học kinh nghiệm.
- **Phương pháp tình huống**: Phân tích các vụ án điển hình, ví dụ thực tế tại các địa phương như Phú Yên, TP. Hồ Chí Minh để đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật.
- **Nguồn dữ liệu**: Hồ sơ vụ án, báo cáo thống kê của Tòa án nhân dân tỉnh Phú Yên, các văn bản pháp luật, nghị quyết, thông tư hướng dẫn, tài liệu học thuật và các bài báo pháp luật.
- **Cỡ mẫu và timeline**: Khảo sát thực tiễn tại các Tòa án trên phạm vi toàn quốc từ năm 2015 đến 2022, tập trung vào các vụ án có người dưới 18 tuổi tham gia tố tụng.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Thành phần Hội đồng xét xử sơ thẩm chưa đáp ứng yêu cầu chuyên môn**  
   - Khoảng 70% Thẩm phán tại các Tòa án cấp huyện chưa được đào tạo chuyên sâu về tâm lý học, khoa học giáo dục đối với người dưới 18 tuổi.  
   - Hội thẩm nhân dân có hiểu biết về tâm lý người dưới 18 tuổi chiếm tỷ lệ rất thấp, chỉ khoảng 15% trong tổng số Hội thẩm tại tỉnh Phú Yên.  
   - Việc phân công Hội đồng xét xử thường không cố định, gây khó khăn trong việc đảm bảo chất lượng xét xử.

2. **Phòng xét xử thân thiện còn hạn chế về cơ sở vật chất và áp dụng**  
   - Chỉ khoảng 60% Tòa án cấp tỉnh đã có phòng xét xử thân thiện phù hợp với người dưới 18 tuổi.  
   - Tại các Tòa án cấp huyện, phòng xét xử thân thiện còn rất hạn chế, nhiều vụ án vẫn phải xét xử tại phòng xử án hình sự thông thường, gây áp lực tâm lý cho người chưa thành niên.

3. **Vi phạm thủ tục tố tụng trong xét xử kín và sự tham gia của người đại diện**  
   - Có khoảng 25% vụ án có người dưới 18 tuổi bị xét xử công khai trái quy định, đặc biệt trong các vụ án xâm hại tình dục.  
   - Sự tham gia của đại diện nhà trường, tổ chức nơi người dưới 18 tuổi học tập, sinh hoạt còn mang tính hình thức, không thực sự phát huy vai trò hỗ trợ.

4. **Thủ tục tranh tụng chưa thực sự thân thiện và phù hợp với người dưới 18 tuổi**  
   - Một số Thẩm phán và Hội thẩm vẫn áp dụng cách hỏi mang tính chất thẩm vấn, gây tâm lý sợ hãi cho người chưa thành niên.  
   - Việc cách ly bị cáo và bị hại dưới 18 tuổi trong phiên tòa chưa được thực hiện nghiêm túc do thiếu thiết bị hỗ trợ.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do thiếu quy định cụ thể về tiêu chuẩn kinh nghiệm và đào tạo cho Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân trong xét xử người dưới 18 tuổi. So với các quốc gia phát triển, Việt Nam còn thiếu các chương trình đào tạo chuyên sâu và hệ thống phòng xét xử thân thiện đồng bộ. Việc áp dụng xét xử kín chưa được thống nhất, dẫn đến vi phạm quyền riêng tư của người chưa thành niên. Các số liệu thống kê và ví dụ thực tế tại Phú Yên và TP. Hồ Chí Minh cho thấy sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực cho các chủ thể tiến hành tố tụng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ Thẩm phán và Hội thẩm được đào tạo chuyên sâu, bảng thống kê số lượng phòng xét xử thân thiện theo địa phương, và biểu đồ so sánh tỷ lệ xét xử kín đúng quy định giữa các tỉnh.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Hoàn thiện quy định về tiêu chuẩn Thẩm phán và Hội thẩm**  
   - Sửa đổi Điều 415 BLTTHS để quy định rõ “có kinh nghiệm” là đã tham gia ít nhất 02 vụ án liên quan đến người dưới 18 tuổi.  
   - Mở rộng đối tượng Hội thẩm có thể tham gia xét xử với tiêu chí có kinh nghiệm và hiểu biết về tâm lý người dưới 18 tuổi.

2. **Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu**  
   - Tổ chức các lớp đào tạo, tập huấn về tâm lý học, khoa học giáo dục cho Thẩm phán, Hội thẩm trên toàn quốc hàng năm.  
   - Cấp giấy chứng nhận hoàn thành khóa đào tạo để làm căn cứ phân công xét xử.

3. **Đầu tư cơ sở vật chất cho phòng xét xử thân thiện**  
   - Đầu tư trang thiết bị, xây dựng thêm phòng xét xử thân thiện tại các Tòa án cấp huyện và tỉnh trong vòng 3 năm tới.  
   - Trang bị thiết bị cách ly và kết nối phòng xử án với phòng cách ly để bảo vệ tâm lý người dưới 18 tuổi.

4. **Rà soát, tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm thủ tục tố tụng**  
   - Thiết lập cơ chế giám sát việc áp dụng thủ tục xét xử kín và sự tham gia của người đại diện, nhà trường, tổ chức.  
   - Xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm thủ tục tố tụng từ 2 lần trở lên.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. **Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân**  
   - Nâng cao nhận thức, kỹ năng xét xử vụ án có người dưới 18 tuổi, áp dụng thủ tục tố tụng phù hợp.

2. **Cơ quan Tòa án và Viện kiểm sát**  
   - Cải thiện quy trình phân công, tổ chức phiên tòa, đảm bảo quyền lợi người chưa thành niên.

3. **Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Luật**  
   - Tham khảo các phân tích pháp lý, thực tiễn và đề xuất hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự.

4. **Các tổ chức bảo vệ quyền trẻ em và xã hội**  
   - Hiểu rõ hơn về quy trình tố tụng, tham gia hỗ trợ người dưới 18 tuổi trong tố tụng hình sự.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao cần có quy định riêng về xét xử người dưới 18 tuổi?**  
   Người dưới 18 tuổi có đặc điểm tâm lý, nhận thức chưa hoàn thiện, cần được bảo vệ đặc biệt để tránh tổn thương trong quá trình tố tụng.

2. **Thành phần Hội đồng xét xử gồm những ai khi xét xử người dưới 18 tuổi?**  
   Gồm Thẩm phán và hai hoặc ba Hội thẩm, trong đó phải có ít nhất một Hội thẩm là giáo viên, cán bộ Đoàn thanh niên hoặc người có kinh nghiệm về tâm lý người dưới 18 tuổi.

3. **Phòng xét xử thân thiện là gì?**  
   Là phòng xử án được bố trí phù hợp với tâm lý, độ tuổi của người dưới 18 tuổi, giảm áp lực và tạo môi trường xét xử nhân văn.

4. **Khi nào phiên tòa được xét xử kín?**  
   Khi cần bảo vệ bị cáo, bị hại là người dưới 18 tuổi, đặc biệt trong các vụ án xâm hại tình dục, bạo hành hoặc mua bán người.

5. **Người đại diện của người dưới 18 tuổi trong tố tụng là ai?**  
   Thường là cha mẹ, người giám hộ hoặc người do Tòa án chỉ định, có quyền tham gia bảo vệ quyền lợi của người dưới 18 tuổi tại phiên tòa.

## Kết luận

- Luận văn đã phân tích sâu sắc các quy định pháp luật và thực tiễn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự đối với người dưới 18 tuổi tại Việt Nam.  
- Đã chỉ ra những hạn chế về thành phần Hội đồng xét xử, phòng xét xử thân thiện, thủ tục xét xử kín và sự tham gia của người đại diện.  
- Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực cho Thẩm phán, Hội thẩm, đồng thời cải thiện cơ sở vật chất phòng xử án.  
- Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi người chưa thành niên và nâng cao chất lượng xét xử.  
- Khuyến nghị các cơ quan chức năng sớm triển khai các biện pháp cải cách trong vòng 3 năm tới để đảm bảo hiệu quả thi hành pháp luật.

**Call to action:** Các cơ quan Tòa án, Viện kiểm sát và các tổ chức liên quan cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các đề xuất nhằm bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi trong tố tụng hình sự.