Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục mầm non đóng vai trò nền tảng trong hệ thống giáo dục quốc dân, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển toàn diện về thể chất, nhận thức, tình cảm xã hội và thẩm mỹ của trẻ em. Theo số liệu khảo sát tại 8 trường mầm non ở thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh với 120 người tham gia (20 cán bộ quản lý và 100 giáo viên), việc xây dựng môi trường giáo dục theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm còn nhiều hạn chế, chưa phát huy tối đa hiệu quả giáo dục. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý trẻ và điều kiện thực tiễn tại các trường mầm non trên địa bàn thành phố Hạ Long trong giai đoạn 2016-2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục mầm non, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương và cả nước. Việc xây dựng môi trường giáo dục phù hợp không chỉ tạo điều kiện cho trẻ phát triển toàn diện mà còn thúc đẩy mối quan hệ tích cực giữa giáo viên và trẻ, giữa trẻ với trẻ, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động chăm sóc, giáo dục trẻ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục hiện đại, trong đó:

  • Lý thuyết môi trường giáo dục của L.Vygotsky nhấn mạnh môi trường là hệ thống các điều kiện vật chất và tinh thần ảnh hưởng đến sự phát triển của con người, trong đó công cụ lao động và kinh nghiệm xã hội được truyền lại qua môi trường.
  • Mô hình sư phạm tương tác của Jean-Marc Denomme và Madeleine Roy coi môi trường là yếu tố tham gia trực tiếp vào quá trình dạy học, ảnh hưởng đến cả người dạy và người học, yêu cầu sự thích nghi lẫn nhau giữa các bên.
  • Quan điểm lấy trẻ làm trung tâm trong giáo dục mầm non tập trung vào việc tạo điều kiện để trẻ chủ động, sáng tạo, tích cực tham gia vào các hoạt động học tập và vui chơi, phát triển toàn diện về thể chất, trí tuệ, tình cảm và xã hội.
  • Các khái niệm chính bao gồm: môi trường vật chất (cơ sở vật chất, đồ dùng, đồ chơi), môi trường xã hội (giao tiếp, quan hệ giữa giáo viên và trẻ), môi trường tinh thần (bầu không khí sư phạm, quy tắc ứng xử), và quản lý giáo dục mầm non.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 8 trường mầm non tại thành phố Hạ Long, với tổng số 120 người tham gia khảo sát gồm 20 cán bộ quản lý và 100 giáo viên.
  • Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các trường mầm non trên địa bàn.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng bảng hỏi, phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý và giáo viên, cùng tham khảo ý kiến chuyên gia và phân tích các sáng kiến thực tiễn.
  • Phương pháp phân tích: Áp dụng thống kê mô tả và phân tích định tính để đánh giá thực trạng và đề xuất biện pháp.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2017-2019, bao gồm khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất và khảo nghiệm các biện pháp xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  • Nhận thức về quan điểm lấy trẻ làm trung tâm: Khoảng 75% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về vai trò của việc xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, tuy nhiên chỉ có khoảng 60% thực hiện hiệu quả trong thực tế.
  • Thực trạng môi trường vật chất: 70% trường có cơ sở vật chất đạt chuẩn tối thiểu, nhưng chỉ 45% có môi trường vật chất phong phú, đa dạng, phù hợp với nhu cầu và hứng thú của trẻ.
  • Môi trường xã hội và tinh thần: 65% giáo viên tạo được môi trường giao tiếp thân thiện, tích cực với trẻ, nhưng vẫn còn 30% chưa xây dựng được mối quan hệ tích cực giữa trẻ với trẻ và giữa trẻ với giáo viên.
  • Công tác quản lý và chỉ đạo: Hiệu trưởng các trường mầm non đã lập kế hoạch xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm nhưng việc tổ chức thực hiện và kiểm tra, đánh giá còn hạn chế, chỉ đạt khoảng 55% hiệu quả theo tiêu chí khảo sát.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đồng đều và năng lực quản lý của cán bộ quản lý, cũng như sự thiếu hụt về cơ sở vật chất và nguồn lực tài chính. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm cần được xây dựng đồng bộ giữa vật chất và tinh thần, đồng thời phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức và thực hiện của cán bộ quản lý, giáo viên; bảng tổng hợp đánh giá các yếu tố môi trường vật chất và xã hội; biểu đồ tròn phân bố mức độ hiệu quả công tác quản lý. Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý, tăng cường cơ sở vật chất và xây dựng môi trường giáo dục thân thiện, an toàn, kích thích sự phát triển toàn diện của trẻ.

Đề xuất và khuyến nghị

  • Nâng cao nhận thức và năng lực cho cán bộ quản lý, giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, nhằm nâng tỷ lệ thực hiện hiệu quả lên ít nhất 80% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo TP Hạ Long phối hợp với các trung tâm đào tạo.
  • Tăng cường cơ sở vật chất và trang thiết bị: Đầu tư bổ sung đồ dùng, đồ chơi, học liệu phù hợp với từng độ tuổi và đặc điểm tâm sinh lý trẻ, đảm bảo 100% trường có môi trường vật chất phong phú, an toàn trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố Hạ Long và các trường mầm non.
  • Xây dựng môi trường xã hội tích cực, thân thiện: Phát triển các chương trình giao lưu, hoạt động nhóm nhằm tăng cường mối quan hệ giữa trẻ với trẻ, trẻ với giáo viên, đạt tỷ lệ 90% trẻ tham gia tích cực các hoạt động xã hội trong trường trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và giáo viên các trường mầm non.
  • Tăng cường công tác quản lý, kiểm tra, đánh giá: Thiết lập hệ thống giám sát, đánh giá định kỳ công tác xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, đảm bảo 100% kế hoạch được thực hiện và điều chỉnh kịp thời trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường và Phòng Giáo dục.
  • Phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Tổ chức các buổi tuyên truyền, hội thảo nâng cao nhận thức của phụ huynh và cộng đồng về vai trò của môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, tăng cường sự tham gia của gia đình trong các hoạt động giáo dục. Chủ thể thực hiện: Nhà trường phối hợp với các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  • Cán bộ quản lý giáo dục mầm non: Nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm hiệu quả.
  • Giáo viên mầm non: Áp dụng các phương pháp và biện pháp xây dựng môi trường giáo dục phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý trẻ, nâng cao chất lượng chăm sóc, giáo dục.
  • Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.
  • Phụ huynh và cộng đồng: Hiểu rõ vai trò của môi trường giáo dục trong sự phát triển toàn diện của trẻ, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường trong công tác chăm sóc, giáo dục trẻ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm là gì?
    Là môi trường giáo dục tạo điều kiện để trẻ chủ động, sáng tạo, tích cực tham gia vào các hoạt động học tập và vui chơi, phát triển toàn diện về thể chất, trí tuệ, tình cảm và xã hội.

  2. Tại sao xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm lại quan trọng?
    Môi trường này giúp trẻ phát triển năng lực cá nhân, tăng cường sự tự tin, sáng tạo và khả năng thích ứng với xã hội, đồng thời nâng cao hiệu quả giáo dục mầm non.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến việc xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm?
    Bao gồm nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên; cơ sở vật chất; môi trường xã hội; sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm?
    Thông qua các chỉ số về nhận thức, thực hiện kế hoạch, chất lượng cơ sở vật chất, mức độ tham gia của trẻ và sự hài lòng của phụ huynh, cùng các hoạt động kiểm tra, giám sát định kỳ.

  5. Các biện pháp nào được đề xuất để nâng cao chất lượng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm?
    Nâng cao năng lực cán bộ quản lý, đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng môi trường xã hội tích cực, tăng cường quản lý và phối hợp với gia đình, cộng đồng.

Kết luận

  • Xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục mầm non tại thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.
  • Thực trạng hiện nay còn nhiều hạn chế về nhận thức, cơ sở vật chất và công tác quản lý, cần có các biện pháp đồng bộ để cải thiện.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể tập trung vào nâng cao năng lực cán bộ quản lý, giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng môi trường xã hội thân thiện.
  • Việc phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội là điều kiện quan trọng để thực hiện thành công các biện pháp xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm.
  • Khuyến nghị triển khai các chương trình đào tạo, kiểm tra, giám sát và huy động nguồn lực trong giai đoạn 2020-2025 nhằm đạt mục tiêu phát triển giáo dục mầm non toàn diện.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần nhanh chóng áp dụng các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm thực sự phát huy hiệu quả trong thực tiễn.