Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo tại Việt Nam, giáo dục mầm non (GDMN) giữ vai trò nền tảng trong việc hình thành và phát triển nhân cách trẻ. Theo ước tính, quận Cầu Giấy, TP Hà Nội có nhiều trường mầm non với số lượng giáo viên lên đến hơn 200 người, đóng vai trò quan trọng trong việc chăm sóc, giáo dục trẻ mẫu giáo. Tuy nhiên, thực trạng xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm (LTLTT) theo tiếp cận phát triển năng lực (PTNL) tại các trường mầm non trên địa bàn này còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng và đề xuất các biện pháp xây dựng môi trường giáo dục LTLTT theo tiếp cận PTNL tại các trường mầm non quận Cầu Giấy, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho trẻ mẫu giáo. Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn từ năm 2017 đến 2018, tại 6 trường mầm non điển hình của quận, với sự tham gia của 10 cán bộ quản lý, 205 giáo viên và 15 chuyên gia trong lĩnh vực quản lý giáo dục mầm non.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý, xây dựng môi trường giáo dục phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý trẻ, đồng thời góp phần nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên trong việc tổ chức các hoạt động giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục mầm non trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết dạy học lấy người học làm trung tâm và lý thuyết phát triển năng lực. Lý thuyết dạy học lấy người học làm trung tâm nhấn mạnh vai trò chủ động, tích cực của người học trong quá trình tiếp nhận kiến thức, được phát triển từ các nhà tâm lý học như Piaget và L.Vygotsky. Theo đó, trẻ được xem là chủ thể tích cực trong hoạt động nhận thức, học tập thông qua trải nghiệm và tương tác xã hội.

Lý thuyết phát triển năng lực tập trung vào việc hình thành và phát triển các năng lực cần thiết cho người học để thích ứng với các tình huống thực tiễn. Năng lực được hiểu là sự kết hợp linh hoạt giữa tri thức, kỹ năng, thái độ và giá trị nhằm hoàn thành hiệu quả các hoạt động trong bối cảnh cụ thể.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm: môi trường giáo dục được thiết kế để đáp ứng nhu cầu, hứng thú và khả năng của từng trẻ, tạo điều kiện cho trẻ tự khám phá, trải nghiệm và phát triển toàn diện.
  • Phát triển năng lực: quá trình hình thành và nâng cao các năng lực cá nhân thông qua hoạt động học tập và thực tiễn.
  • Quản lý giáo dục mầm non: hoạt động tổ chức, điều hành nhằm đảm bảo môi trường giáo dục phù hợp và hiệu quả cho sự phát triển của trẻ.
  • Nguyên tắc xây dựng môi trường giáo dục: bao gồm tính mục đích, phù hợp với đối tượng, phối hợp vai trò giáo viên và trẻ, khích lệ động viên trẻ, và sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Khảo sát thực trạng qua phiếu hỏi với 10 cán bộ quản lý, 205 giáo viên mầm non tại 6 trường mầm non điển hình ở quận Cầu Giấy.
  • Phỏng vấn sâu với các cán bộ quản lý, giáo viên và chuyên gia trong lĩnh vực quản lý giáo dục mầm non.
  • Quan sát trực tiếp các hoạt động giáo dục và môi trường vật chất tại các trường.
  • Thu thập và phân tích các báo cáo tổng kết, tài liệu chính sách liên quan đến xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích nội dung để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp. Quá trình nghiên cứu diễn ra trong năm học 2017-2018, đảm bảo tính hệ thống và khoa học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của xây dựng môi trường giáo dục LTLTT theo tiếp cận PTNL: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ vai trò quan trọng của việc xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm nhằm phát triển năng lực trẻ. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% trong số đó thực sự áp dụng hiệu quả trong thực tế.

  2. Thực trạng mục tiêu xây dựng môi trường giáo dục: 70% trường mầm non đã xây dựng mục tiêu giáo dục lấy trẻ làm trung tâm theo hướng phát triển năng lực, nhưng chỉ có khoảng 55% trường thực hiện đầy đủ các nội dung và nguyên tắc theo yêu cầu.

  3. Hình thức và nguyên tắc xây dựng môi trường giáo dục: Các trường chủ yếu tổ chức hoạt động giáo dục qua giờ học trên lớp, hoạt động vui chơi và sinh hoạt ngoại khóa. Tuy nhiên, việc tổ chức các hoạt động theo dự án, giáo dục theo nhóm nhỏ còn hạn chế, chỉ chiếm khoảng 40% số trường khảo sát.

  4. Quản lý và phối hợp các lực lượng giáo dục: Việc phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội trong xây dựng môi trường giáo dục LTLTT được thực hiện ở mức trung bình, với tỷ lệ phối hợp hiệu quả khoảng 50%. Công tác kiểm tra, đánh giá xây dựng môi trường giáo dục còn thiếu hệ thống và chưa thường xuyên.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đồng đều của đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên về phương pháp giáo dục lấy trẻ làm trung tâm theo tiếp cận phát triển năng lực. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tỷ lệ áp dụng các hình thức giáo dục tích cực như dạy học theo dự án và giáo dục nhóm nhỏ tại quận Cầu Giấy còn thấp, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực của trẻ.

Bên cạnh đó, việc quản lý xây dựng môi trường giáo dục chưa được chú trọng đúng mức, đặc biệt là trong công tác lập kế hoạch, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá. Sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình chưa thực sự chặt chẽ, làm giảm tính liên tục và hiệu quả của quá trình giáo dục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức, áp dụng các hình thức giáo dục và mức độ phối hợp giữa các lực lượng giáo dục, giúp minh họa rõ nét thực trạng và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng, nâng cao nhận thức và kỹ năng cho cán bộ quản lý và giáo viên về xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm theo tiếp cận phát triển năng lực. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch xây dựng môi trường giáo dục LTLTT chi tiết, có hệ thống tại từng trường mầm non, đảm bảo phù hợp với đặc điểm và điều kiện thực tế. Thời gian lập kế hoạch và triển khai trong năm học tiếp theo, do hiệu trưởng và tổ chuyên môn chịu trách nhiệm.

  3. Đẩy mạnh áp dụng các hình thức giáo dục tích cực như dạy học theo dự án, giáo dục nhóm nhỏ nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của trẻ. Các trường cần thiết kế các hoạt động phù hợp, có sự hướng dẫn và giám sát chặt chẽ của cán bộ quản lý.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội trong xây dựng môi trường giáo dục, thông qua các hoạt động giao lưu, tuyên truyền và hỗ trợ lẫn nhau. Chủ động xây dựng cơ chế phối hợp và tổ chức các buổi họp mặt định kỳ.

  5. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá thường xuyên và khoa học về việc thực hiện xây dựng môi trường giáo dục LTLTT theo tiếp cận phát triển năng lực, làm cơ sở điều chỉnh và nâng cao chất lượng giáo dục. Thực hiện định kỳ hàng học kỳ, do hiệu trưởng và tổ chuyên môn chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục mầm non: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và chỉ đạo xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm hiệu quả.

  2. Giáo viên mầm non: Tài liệu giúp hiểu rõ hơn về phương pháp giáo dục lấy trẻ làm trung tâm theo tiếp cận phát triển năng lực, từ đó áp dụng linh hoạt trong tổ chức các hoạt động giáo dục hàng ngày.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và thực trạng xây dựng môi trường giáo dục mầm non tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới giáo dục.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương và trung ương: Cung cấp thông tin và đề xuất chính sách nhằm nâng cao chất lượng giáo dục mầm non, góp phần thực hiện hiệu quả Nghị quyết 29 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm theo tiếp cận phát triển năng lực là gì?
    Là quá trình thiết kế và tổ chức môi trường giáo dục phù hợp với nhu cầu, hứng thú và khả năng của trẻ, tạo điều kiện cho trẻ tự khám phá, trải nghiệm và phát triển toàn diện các năng lực cần thiết.

  2. Tại sao cần xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở trường mầm non?
    Môi trường giáo dục phù hợp giúp trẻ phát triển thể chất, trí tuệ, tình cảm và kỹ năng xã hội, đồng thời tạo nền tảng vững chắc cho sự học tập và phát triển lâu dài sau này.

  3. Những nguyên tắc cơ bản khi xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm là gì?
    Bao gồm tính mục đích, phù hợp với đặc điểm trẻ, phối hợp vai trò giáo viên và trẻ, khích lệ động viên trẻ tham gia hoạt động, và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Kết hợp phương pháp định lượng (khảo sát phiếu hỏi) và định tính (phỏng vấn, quan sát), cùng với phân tích tài liệu và thống kê toán học để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  5. Các biện pháp đề xuất có thể áp dụng trong thời gian bao lâu?
    Các biện pháp được đề xuất có thể triển khai trong vòng 1-2 năm học, tùy theo điều kiện thực tế của từng trường và sự phối hợp của các bên liên quan.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm theo tiếp cận phát triển năng lực tại các trường mầm non quận Cầu Giấy, Hà Nội.
  • Phát hiện nhiều hạn chế trong nhận thức, tổ chức và quản lý xây dựng môi trường giáo dục, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực trẻ.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể, khả thi nhằm nâng cao chất lượng xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, bao gồm bồi dưỡng đội ngũ, xây dựng kế hoạch, áp dụng phương pháp giáo dục tích cực, phối hợp các lực lượng giáo dục và kiểm tra đánh giá.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mầm non trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.
  • Khuyến nghị các trường mầm non và cơ quan quản lý giáo dục địa phương triển khai các biện pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới để đạt hiệu quả bền vững.

Để nâng cao chất lượng giáo dục mầm non, các cán bộ quản lý và giáo viên cần chủ động tiếp cận và áp dụng các giải pháp xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm theo tiếp cận phát triển năng lực. Hành động ngay hôm nay để tạo nền tảng vững chắc cho thế hệ tương lai!