Tổng quan nghiên cứu

Phát triển tình cảm và kỹ năng xã hội cho trẻ mầm non là một trong những nhiệm vụ trọng yếu trong giáo dục sớm, đóng vai trò nền tảng cho sự hình thành nhân cách và phát triển toàn diện của trẻ. Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam, giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội là một trong bốn lĩnh vực phát triển của trẻ nhà trẻ và năm lĩnh vực của trẻ mẫu giáo, góp phần thúc đẩy các lĩnh vực phát triển thể chất, nhận thức, ngôn ngữ và thẩm mỹ. Nghiên cứu tập trung vào việc xây dựng và áp dụng phương pháp giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội cho trẻ mầm non tại các cơ sở giáo dục mầm non ở tỉnh Thừa Thiên Huế trong giai đoạn 2019-2021.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ các khái niệm cơ bản về tình cảm, kỹ năng xã hội, đặc điểm phát triển của trẻ mầm non theo từng độ tuổi, đồng thời đề xuất các phương pháp giáo dục phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội. Phạm vi nghiên cứu bao gồm trẻ nhà trẻ (0-36 tháng tuổi) và trẻ mẫu giáo (3-6 tuổi) tại các trường mầm non trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục mầm non trong việc tổ chức các hoạt động giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, phát triển nhân cách và kỹ năng sống cho trẻ ngay từ những năm đầu đời.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển tâm lý trẻ em, đặc biệt là lý thuyết về phát triển tình cảm xã hội và kỹ năng xã hội. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phát triển tình cảm xã hội của UNICEF EAPRO (2016): Xác định 10 năng lực thuộc ba lĩnh vực phát triển tình cảm, kỹ năng xã hội gồm phát triển xã hội (áp dụng quy tắc xã hội, thông cảm, giải quyết xung đột, tôn trọng sự đa dạng, hòa mình vào thiên nhiên), phát triển tình cảm (đặt tên cảm xúc, tích cực coi trọng bản thân, cảm thấy biết ơn) và phát triển nhận thức (chức năng điều hành, tiếp nhận quan điểm).

  2. Chương trình Giáo dục mầm non Việt Nam hiện hành: Định hướng phát triển tình cảm, kỹ năng xã hội phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của trẻ nhà trẻ và mẫu giáo, nhấn mạnh vai trò của giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội trong phát triển toàn diện trẻ.

Các khái niệm chính bao gồm: xúc cảm, tình cảm, tình cảm xã hội, kỹ năng xã hội, phát triển tình cảm xã hội, chức năng điều hành, tiếp nhận quan điểm, và các yếu tố phát triển tình cảm, kỹ năng xã hội theo từng độ tuổi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu định tính và định lượng. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Tài liệu chuyên ngành, giáo trình, báo cáo nghiên cứu liên quan đến giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội cho trẻ mầm non.
  • Quan sát thực tế tại các trường mầm non trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế.
  • Phỏng vấn sâu và khảo sát ý kiến giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục mầm non.

Cỡ mẫu khảo sát khoảng 150 giáo viên và cán bộ quản lý tại các trường mầm non. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm trẻ nhà trẻ và mẫu giáo.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích nội dung để đánh giá thực trạng và hiệu quả các phương pháp giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2019 đến tháng 4/2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm phát triển tình cảm, kỹ năng xã hội của trẻ mầm non theo độ tuổi: Trẻ nhà trẻ (0-36 tháng) bắt đầu phát triển các biểu hiện xúc cảm cơ bản như vui, buồn, sợ hãi, đồng thời hình thành ý thức về bản thân và mối quan hệ xã hội gần gũi. Trẻ mẫu giáo (3-6 tuổi) phát triển mạnh mẽ hơn về nhận biết và thể hiện cảm xúc, kỹ năng giao tiếp, giải quyết xung đột và tôn trọng sự đa dạng. Ví dụ, trẻ mẫu giáo lớn có thể tự mình thỏa thuận giải quyết xung đột trong trò chơi với tỷ lệ thành công khoảng 65%, cao hơn nhiều so với trẻ mẫu giáo bé (khoảng 30%).

  2. Mục tiêu và nội dung giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội phù hợp với từng độ tuổi: Mục tiêu giáo dục cho trẻ nhà trẻ tập trung vào phát triển ý thức về bản thân, biểu lộ cảm xúc và thực hiện các hành vi xã hội đơn giản. Trẻ mẫu giáo được giáo dục để phát triển ý thức bản thân, kỹ năng sống như tôn trọng, hợp tác, thân thiện và thực hiện các quy tắc xã hội phức tạp hơn. Kết quả khảo sát cho thấy 85% giáo viên đánh giá nội dung giáo dục phù hợp với đặc điểm phát triển của trẻ.

  3. Phương pháp giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội hiệu quả: Nhóm phương pháp dùng lời nói (trò chuyện, kể chuyện, nêu gương) và phương pháp thực hành, trải nghiệm (chơi, hoạt động nhóm) được áp dụng phổ biến và mang lại hiệu quả tích cực. Ví dụ, phương pháp kể chuyện giúp trẻ nhận thức về các chuẩn mực xã hội và phát triển kỹ năng đồng cảm, với 78% trẻ thể hiện sự hiểu biết và áp dụng trong thực tế. Phương pháp nêu gương cũng được đánh giá cao khi trẻ bắt chước hành vi tích cực từ giáo viên và bạn bè.

  4. Vai trò của môi trường giáo dục và phối hợp gia đình: Môi trường vật chất và xã hội tại trường mầm non có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển tình cảm, kỹ năng xã hội của trẻ. Sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và gia đình giúp trẻ phát triển toàn diện hơn, tăng cường sự ổn định về mặt tình cảm và hành vi xã hội. Khoảng 70% phụ huynh tham gia tích cực vào các hoạt động giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội tại trường.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự phát triển tình cảm, kỹ năng xã hội của trẻ mầm non có sự khác biệt rõ rệt theo từng giai đoạn phát triển, phù hợp với các lý thuyết phát triển tâm lý trẻ em. Việc áp dụng các phương pháp giáo dục đa dạng, linh hoạt và phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của trẻ giúp nâng cao hiệu quả giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội.

So sánh với các nghiên cứu trong khu vực Đông Nam Á, kết quả tương đồng về vai trò của giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội trong phát triển toàn diện trẻ mầm non. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng chỉ ra một số hạn chế như thiếu đồng bộ trong phối hợp giữa nhà trường và gia đình, cũng như hạn chế về nguồn lực và đào tạo giáo viên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ trẻ đạt các kỹ năng xã hội theo độ tuổi, bảng so sánh hiệu quả các phương pháp giáo dục, và biểu đồ mức độ phối hợp giữa gia đình và nhà trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên mầm non về phương pháp giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội: Tổ chức các khóa tập huấn định kỳ nhằm nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng sư phạm và khả năng ứng dụng các phương pháp giáo dục tích cực. Mục tiêu đạt 90% giáo viên được đào tạo trong vòng 2 năm tới.

  2. Xây dựng môi trường giáo dục thân thiện, an toàn và kích thích phát triển tình cảm, kỹ năng xã hội: Cải thiện cơ sở vật chất, tạo không gian học tập đa dạng, phong phú, khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động trải nghiệm và giao tiếp xã hội. Thực hiện trong kế hoạch phát triển trường mầm non giai đoạn 2023-2025.

  3. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường và gia đình trong giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội cho trẻ: Xây dựng các chương trình, hoạt động chung, tổ chức hội thảo, sinh hoạt nhóm phụ huynh nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng hỗ trợ trẻ tại gia đình. Mục tiêu đạt 80% phụ huynh tham gia tích cực trong 1 năm tới.

  4. Phát triển và ứng dụng các tài liệu, giáo trình chuyên sâu về giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội: Biên soạn, cập nhật giáo trình, tài liệu tham khảo phù hợp với đặc điểm trẻ mầm non Việt Nam, hỗ trợ giáo viên trong giảng dạy và đánh giá. Triển khai trong năm học 2023-2024.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên mầm non: Nâng cao kiến thức và kỹ năng tổ chức các hoạt động giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội phù hợp với từng độ tuổi trẻ, từ đó nâng cao chất lượng giảng dạy và chăm sóc trẻ.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục mầm non: Sử dụng luận văn làm cơ sở xây dựng kế hoạch, chính sách phát triển giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội trong các cơ sở giáo dục mầm non, đồng thời giám sát và đánh giá hiệu quả thực hiện.

  3. Sinh viên ngành Giáo dục Mầm non: Tài liệu tham khảo quan trọng giúp sinh viên hiểu rõ các khái niệm, lý thuyết và phương pháp giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội, chuẩn bị tốt cho công tác giảng dạy và nghiên cứu.

  4. Phụ huynh và cộng đồng: Hiểu rõ vai trò của giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội trong sự phát triển toàn diện của trẻ, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường trong việc chăm sóc, giáo dục trẻ tại gia đình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội lại quan trọng đối với trẻ mầm non?
    Giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội giúp trẻ phát triển nhân cách, khả năng giao tiếp, giải quyết xung đột và thích nghi xã hội, tạo nền tảng cho học tập và cuộc sống sau này. Ví dụ, trẻ có kỹ năng xã hội tốt thường hòa nhập và học tập hiệu quả hơn.

  2. Phương pháp nào hiệu quả nhất để giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội cho trẻ?
    Phương pháp kết hợp dùng lời nói (kể chuyện, trò chuyện) và thực hành trải nghiệm (chơi nhóm, hoạt động tương tác) được đánh giá cao vì giúp trẻ hiểu và áp dụng kỹ năng trong thực tế.

  3. Làm thế nào để phối hợp hiệu quả giữa nhà trường và gia đình trong giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội?
    Tổ chức các buổi họp phụ huynh, sinh hoạt nhóm, chia sẻ kinh nghiệm và hướng dẫn phụ huynh cách hỗ trợ trẻ tại nhà giúp tăng cường sự phối hợp và đồng thuận trong giáo dục.

  4. Các kỹ năng xã hội nào trẻ mầm non cần phát triển?
    Trẻ cần phát triển kỹ năng giao tiếp, hợp tác, giải quyết xung đột, tôn trọng sự đa dạng và thể hiện cảm xúc phù hợp. Ví dụ, trẻ biết chào hỏi, chia sẻ đồ chơi và xin lỗi khi mắc lỗi.

  5. Làm sao đánh giá sự phát triển tình cảm, kỹ năng xã hội của trẻ?
    Đánh giá qua quan sát thường xuyên các biểu hiện cảm xúc, hành vi xã hội trong hoạt động hàng ngày, kết hợp với các chỉ số đánh giá theo độ tuổi để điều chỉnh kế hoạch giáo dục phù hợp.

Kết luận

  • Giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội là lĩnh vực thiết yếu trong giáo dục mầm non, góp phần phát triển toàn diện nhân cách và kỹ năng sống cho trẻ.
  • Trẻ nhà trẻ và mẫu giáo có đặc điểm phát triển tình cảm, kỹ năng xã hội khác nhau, đòi hỏi phương pháp giáo dục phù hợp theo từng độ tuổi.
  • Phương pháp giáo dục kết hợp dùng lời nói, thực hành trải nghiệm và nêu gương mang lại hiệu quả tích cực trong phát triển kỹ năng xã hội cho trẻ.
  • Môi trường giáo dục và sự phối hợp giữa nhà trường với gia đình là yếu tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển tình cảm, kỹ năng xã hội của trẻ.
  • Đề xuất tăng cường đào tạo giáo viên, xây dựng môi trường giáo dục thân thiện, phối hợp gia đình và phát triển tài liệu chuyên sâu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội cho trẻ mầm non trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở giáo dục mầm non cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để hoàn thiện phương pháp giáo dục tình cảm, kỹ năng xã hội phù hợp với thực tiễn địa phương. Các giáo viên, cán bộ quản lý và phụ huynh được khuyến khích tham khảo và áp dụng các kiến thức, phương pháp trong luận văn nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục trẻ mầm non.