Tổng quan nghiên cứu

Nghệ thuật đồ họa, đặc biệt là tranh khắc gỗ, là một loại hình nghệ thuật tạo hình có sức lan tỏa rộng và ứng dụng đa dạng trong đời sống xã hội. Ở Nhật Bản, tranh khắc gỗ đã phát triển mạnh mẽ từ thế kỷ 17 và đạt đỉnh cao vào thế kỷ 19 với những tác phẩm mang đậm giá trị nghệ thuật và tư tưởng. Họa sĩ Katsushika Hokusai, sinh năm 1760 và mất năm 1849, là một trong những danh họa tiêu biểu của thể loại tranh khắc gỗ Nhật Bản, nổi tiếng với bộ tranh “36 cảnh quan ngọn núi Phú sĩ” và nhiều tác phẩm khác có ảnh hưởng sâu rộng đến nghệ thuật thế giới.

Luận văn tập trung nghiên cứu nghệ thuật tranh khắc gỗ của Hokusai và vận dụng các giá trị biểu đạt trong tranh vào dạy học môn Sáng tác Thiết kế 3 tại Khoa Thiết kế Đồ họa, Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ các đặc điểm đồ họa trong tranh khắc gỗ của Hokusai, từ đó đề xuất các giải pháp vận dụng vào giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng đào tạo sinh viên mỹ thuật. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2019-2020, tập trung tại Khoa Thiết kế Đồ họa của trường.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc giúp sinh viên có cái nhìn toàn diện về giá trị nghệ thuật tranh khắc gỗ Nhật Bản, phát triển tư duy sáng tạo và kỹ năng thiết kế đồ họa dựa trên những yếu tố tạo hình đặc trưng như đường nét, hình thể, màu sắc và không gian. Qua đó, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng nhu cầu thực tiễn trong lĩnh vực mỹ thuật ứng dụng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về nghệ thuật tạo hình và nghệ thuật đồ họa, trong đó:

  • Nghệ thuật tạo hình được hiểu là phương thức phản ánh hiện thực và truyền đạt tư tưởng, tình cảm qua hình tượng nghệ thuật, bao gồm hội họa, điêu khắc, đồ họa, kiến trúc, nghệ thuật trang trí ứng dụng.
  • Nghệ thuật đồ họa là loại hình nghệ thuật tạo hình sử dụng nét vẽ, nét khắc hoặc mảng hình tách bạch làm ngôn ngữ chính để tạo ra các hình tượng biểu đạt nội dung và cảm xúc.
  • Mô hình ngôn ngữ đồ họa trong tranh khắc gỗ tập trung vào các yếu tố tạo hình như đường nét, hình thể, màu sắc và không gian, được vận dụng để biểu đạt nội dung tư tưởng và giá trị thẩm mỹ.
  • Lý thuyết về không gian và bố cục trong tranh phong cảnh, đặc biệt là luật phối cảnh và nguyên tắc xa gần, được áp dụng để phân tích chiều sâu và sự sắp xếp các lớp cảnh trong tranh khắc gỗ của Hokusai.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng các phương pháp sau:

  • Phân tích và tổng hợp tài liệu: Thu thập và hệ thống hóa các nghiên cứu khoa học, tài liệu chuyên ngành về họa sĩ Hokusai, tranh khắc gỗ Nhật Bản và phương pháp dạy học mỹ thuật.
  • Phương pháp diễn dịch và quy nạp: Từ các thông tin tổng quát về nghệ thuật đồ họa và tranh khắc gỗ, rút ra các đặc điểm tiêu biểu của tranh Hokusai và vận dụng vào giảng dạy.
  • Phương pháp văn bản học: Phân tích các tác phẩm tranh khắc gỗ của Hokusai để làm rõ các yếu tố tạo hình và giá trị nghệ thuật.
  • Phương pháp phân tích, so sánh: Đối chiếu các phương pháp dạy học hiện hành với các giải pháp vận dụng tranh khắc gỗ nhằm đánh giá hiệu quả và sự khác biệt.
  • Phương pháp liên ngành: Kết hợp mỹ thuật học, văn hóa và lịch sử để có cái nhìn toàn diện về tranh khắc gỗ và ứng dụng trong giáo dục mỹ thuật.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm các tác phẩm tranh khắc gỗ của Hokusai, tài liệu nghiên cứu mỹ thuật Nhật Bản, báo cáo đào tạo của Khoa Thiết kế Đồ họa, cùng khảo sát thực tế tại Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương. Cỡ mẫu nghiên cứu là sinh viên khoa Thiết kế Đồ họa, với phương pháp chọn mẫu thuận tiện và phân tích định tính kết hợp định lượng. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ 2019 đến 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giá trị nội dung và tư tưởng trong tranh khắc gỗ của Hokusai: Các tác phẩm như “Sóng lừng ở Kangawa” và “Du khách vượt sông Oi” thể hiện tinh thần kiên cường, đoàn kết và ý chí vượt khó của con người Nhật Bản trước thiên nhiên khắc nghiệt. Khoảng 80% các tác phẩm nghiên cứu đều phản ánh mối quan hệ hài hòa giữa con người và thiên nhiên, góp phần truyền tải giá trị nhân văn sâu sắc.

  2. Đặc điểm hình thể và đường nét: Hokusai sử dụng các hình tam giác, đường nét khúc chiết, tinh giản nhưng biểu cảm, tạo nên bố cục sống động và hài hòa. Ví dụ, trong “Sóng lừng ở Kangawa”, bố cục gồm 4 lớp cảnh với các hình tam giác nhọn tạo sự cân bằng giữa động và tĩnh. Khoảng 75% sinh viên đánh giá cao tính ứng dụng của kỹ thuật này trong thiết kế đồ họa.

  3. Sử dụng màu sắc và không gian: Hokusai vận dụng màu sắc chủ đạo là xanh dương, trắng và đen với độ tương phản cao, tạo chiều sâu và cảm xúc cho tác phẩm. Màu xanh dương được nhập khẩu từ Hà Lan từ năm 1820, giúp tranh có sắc thái hiện đại và bền màu. Không gian trong tranh được tạo bởi sự sắp xếp các lớp cảnh và phối hợp màu sắc, tạo chiều sâu hợp lý, được 85% sinh viên nhận xét giúp họ hiểu rõ hơn về nguyên tắc phối cảnh.

  4. Ảnh hưởng và ứng dụng trong dạy học: Việc vận dụng các yếu tố tạo hình của tranh khắc gỗ Hokusai vào môn Sáng tác Thiết kế 3 giúp sinh viên phát triển tư duy sáng tạo, kỹ năng xử lý hình thể, đường nét, màu sắc và không gian. Sau khi áp dụng, tỷ lệ sinh viên đạt điểm khá giỏi trong môn học tăng khoảng 20% so với trước đó.

Thảo luận kết quả

Các phát hiện cho thấy tranh khắc gỗ của Hokusai không chỉ có giá trị nghệ thuật mà còn mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc. Việc thể hiện tinh thần dân tộc, sự kiên cường và hòa hợp với thiên nhiên trong tranh góp phần hình thành tư duy sáng tạo và thái độ tích cực cho sinh viên mỹ thuật. So với các nghiên cứu trước đây chỉ tập trung phân tích tác phẩm, luận văn này mở rộng sang ứng dụng thực tiễn trong giảng dạy, tạo nên sự khác biệt và giá trị mới.

Phân tích chi tiết các yếu tố tạo hình như đường nét, hình thể và màu sắc cho thấy Hokusai đã kết hợp thành công kỹ thuật truyền thống Nhật Bản với ảnh hưởng hội họa phương Tây, tạo nên phong cách độc đáo và hiện đại. Điều này được minh họa qua các biểu đồ so sánh tỷ lệ sử dụng các yếu tố tạo hình trong tranh Hokusai và các họa sĩ cùng thời.

Việc áp dụng các giá trị này vào giảng dạy giúp sinh viên không chỉ nâng cao kỹ năng mà còn phát triển khả năng cảm thụ nghệ thuật, từ đó tạo ra các sản phẩm thiết kế có chiều sâu và sáng tạo hơn. Kết quả khảo sát cho thấy sinh viên có sự tiến bộ rõ rệt về kỹ năng xử lý hình ảnh và bố cục sau khi học tập theo phương pháp mới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tích hợp bài giảng về tranh khắc gỗ Hokusai vào chương trình Sáng tác Thiết kế 3: Cập nhật nội dung giảng dạy với các phân tích chi tiết về đường nét, hình thể, màu sắc và không gian trong tranh Hokusai nhằm nâng cao nhận thức mỹ thuật cho sinh viên. Thời gian thực hiện: từ học kỳ tiếp theo. Chủ thể thực hiện: giảng viên Khoa Thiết kế Đồ họa.

  2. Tổ chức các buổi workshop thực hành kỹ thuật khắc gỗ và phân tích tranh Hokusai: Giúp sinh viên trải nghiệm trực tiếp kỹ thuật và hiểu sâu sắc hơn về ngôn ngữ đồ họa trong tranh khắc gỗ. Mục tiêu tăng tỷ lệ sinh viên tham gia hoạt động ngoại khóa lên 50% trong năm học tới. Chủ thể thực hiện: Khoa Thiết kế Đồ họa phối hợp với các nghệ nhân.

  3. Phát triển tài liệu học tập đa phương tiện về tranh khắc gỗ Nhật Bản: Bao gồm video, hình ảnh phân tích chi tiết các tác phẩm của Hokusai để hỗ trợ giảng dạy và tự học. Thời gian hoàn thành: 6 tháng. Chủ thể thực hiện: bộ phận truyền thông và giảng viên.

  4. Khuyến khích nghiên cứu và sáng tác dựa trên phong cách tranh khắc gỗ: Tạo điều kiện cho sinh viên thực hiện các đề tài nghiên cứu, dự án sáng tác lấy cảm hứng từ Hokusai nhằm phát triển phong cách cá nhân và nâng cao chất lượng sản phẩm. Mục tiêu có ít nhất 30% sinh viên tham gia các dự án này mỗi năm. Chủ thể thực hiện: giảng viên hướng dẫn và sinh viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên mỹ thuật và thiết kế đồ họa: Nghiên cứu luận văn giúp cập nhật kiến thức về nghệ thuật tranh khắc gỗ Nhật Bản và phương pháp vận dụng vào giảng dạy, từ đó nâng cao hiệu quả đào tạo.

  2. Sinh viên chuyên ngành thiết kế đồ họa và mỹ thuật ứng dụng: Tài liệu cung cấp kiến thức chuyên sâu về ngôn ngữ đồ họa, kỹ thuật tạo hình và tư duy sáng tạo dựa trên tranh khắc gỗ, hỗ trợ học tập và phát triển kỹ năng.

  3. Nghệ nhân và nhà nghiên cứu mỹ thuật truyền thống: Luận văn cung cấp phân tích chi tiết về giá trị nghệ thuật và kỹ thuật tranh khắc gỗ của Hokusai, góp phần bảo tồn và phát huy nghệ thuật truyền thống.

  4. Các nhà quản lý giáo dục nghệ thuật: Tham khảo để xây dựng chương trình đào tạo phù hợp, tích hợp các giá trị văn hóa nghệ thuật truyền thống vào giáo dục hiện đại, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao chọn tranh khắc gỗ của Hokusai để vận dụng trong dạy học thiết kế đồ họa?
    Tranh khắc gỗ của Hokusai có giá trị nghệ thuật cao, thể hiện rõ các yếu tố tạo hình cơ bản như đường nét, hình thể, màu sắc và không gian. Những đặc điểm này phù hợp để giảng dạy kỹ năng thiết kế và phát triển tư duy sáng tạo cho sinh viên.

  2. Các yếu tố tạo hình nào trong tranh Hokusai được vận dụng nhiều nhất trong giảng dạy?
    Đường nét tinh giản nhưng biểu cảm, hình thể cô đọng, màu sắc hài hòa và không gian bố cục hợp lý là những yếu tố được chú trọng vận dụng nhằm giúp sinh viên hiểu và áp dụng vào sáng tác thiết kế.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để phân tích tranh khắc gỗ?
    Luận văn sử dụng phương pháp phân tích văn bản, so sánh, tổng hợp tài liệu và liên ngành để đánh giá các yếu tố nghệ thuật trong tranh khắc gỗ và khả năng vận dụng vào giảng dạy.

  4. Việc vận dụng tranh khắc gỗ vào dạy học có tác động như thế nào đến sinh viên?
    Sau khi áp dụng, sinh viên có sự tiến bộ rõ rệt về kỹ năng xử lý hình ảnh, tư duy sáng tạo và khả năng cảm thụ nghệ thuật, giúp nâng cao chất lượng sản phẩm thiết kế và điểm số học tập.

  5. Có thể áp dụng kết quả nghiên cứu này cho các môn học mỹ thuật khác không?
    Có, các giá trị nghệ thuật và phương pháp vận dụng từ tranh khắc gỗ Hokusai có thể mở rộng áp dụng cho các môn học mỹ thuật tạo hình khác nhằm phát triển toàn diện năng lực sáng tạo của sinh viên.

Kết luận

  • Tranh khắc gỗ của họa sĩ Katsushika Hokusai mang giá trị nghệ thuật đặc sắc với các yếu tố tạo hình như đường nét, hình thể, màu sắc và không gian được thể hiện tinh tế và biểu cảm.
  • Nghiên cứu đã làm rõ các đặc điểm nghệ thuật trong tranh khắc gỗ và đề xuất các giải pháp vận dụng hiệu quả vào dạy học môn Sáng tác Thiết kế 3 tại Khoa Thiết kế Đồ họa, Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương.
  • Việc áp dụng các giá trị tranh khắc gỗ giúp nâng cao kỹ năng, tư duy sáng tạo và cảm thụ nghệ thuật của sinh viên, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể như tích hợp bài giảng, tổ chức workshop, phát triển tài liệu đa phương tiện và khuyến khích nghiên cứu sáng tác dựa trên phong cách tranh khắc gỗ.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp trong chương trình đào tạo, đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu ứng dụng trong các lĩnh vực mỹ thuật khác.

Mời quý độc giả và các nhà nghiên cứu tiếp tục khám phá và vận dụng giá trị tranh khắc gỗ Nhật Bản trong giáo dục mỹ thuật hiện đại để phát huy tối đa tiềm năng sáng tạo của thế hệ trẻ.